Handbal, een sport die snelheid, behendigheid en teamwerk combineert, kent een rijke geschiedenis die teruggaat tot de oude Grieken, en heeft zich ontwikkeld tot een wereldwijd fenomeen. Van de Deense schoolpleinen heeft handbal de wereld veroverd. Vandaag de dag wordt het snelle indoorspel door meer dan 30 miljoen mensen gespeeld, en de grote toernooien trekken elk jaar hoge kijkcijfers. Dit artikel duikt in de geschiedenis van handbal op de Olympische Spelen, met speciale aandacht voor de Deense successen en de bredere context van de sport in Denemarken en daarbuiten.
De Vroege Geschiedenis van Handbal
De eerste aanwijzingen van een spel dat kenmerken gemeen heeft met handbal, zijn te vinden bij de oude Grieken. De Grieken beoefenden een spel waarbij ze een bal zo vaak mogelijk tegen een muur sloegen zonder dat die de grond raakte. Dichter bij het moderne handbalspel kwam phaininda, beschreven in een toneelstuk van de Griekse blijspelschrijver Antiphanes (408-334 v.Chr.): ‘Als hij de bal ontving, gaf hij hem graag aan de ene speler terwijl hij de andere ontweek; hij sloeg hem weg van de ene en moedigde de andere aan met luid geschreeuw … Een lange pass, buiten zijn bereik, over zijn hoofd, een korte pass.’ Deze beschrijving komt uit een manuscript waarvan slechts een fragment bewaard is gebleven. De speelwijze van het balspel doet echter duidelijk denken aan handbal, met passes en schijnbewegingen, zoals we dat kennen van de moderne sport.
Na de oudheid nam de populariteit van teamsporten af. De volgende teamsport die je handbal zou kunnen noemen, ontstond op Deense voetbalvelden. Twee Deense gymnastiekleraren en officieren hebben onafhankelijk van elkaar - en rond dezelfde tijd - het handbalspel uitgevonden. Beide docenten bedachten het spel rond 1900. Luitenant Rasmus Nicolaj Ernst gaf les in Nyborg op het eiland Funen, en kapitein Holger Nielsen werkte in Ordrup bij Kopenhagen. Holger was niet alleen officier en leraar, maar ook een fervent sporter. In 1896 nam hij deel aan de eerste moderne Olympische Spelen in Athene, waar hij drie medailles won met schieten en schermen.
Nielsen was niet alleen de eerste die officiële regels voor het handbalspel opstelde, maar was tevens een pionier op het gebied van eerste hulp. Hij gaf zijn naam aan een unieke reanimatiemethode. Deze ‘Holger Nielsen-methode’ wordt uitgevoerd door de te reanimeren persoon op zijn buik te leggen en hem aan de armen omhoog te trekken in een repeterende beweging - als een menselijke blaasbalg. De methode wordt echter niet meer gebruikt en wordt niet aanbevolen door deskundigen.
De eerste keer dat de sport werd getoond aan een groter publiek was tijdens een evenement op de wielerbaan van Ordrup bij Kopenhagen in 1903. De presentatie leidde tot enige interesse, en vier jaar later, in 1907, werd een van de eerste echte handbalwedstrijden gespeeld tussen de twee teams van de uitvinders: het team van kapitein Holger Nielsen uit Ordrup en de ploeg van luitenant R.N. Ernst uit Helsingør. Het resultaat was een vernietigende nederlaag voor het team van Ernst, dat met 21-0 werd verslagen.
Lees ook: Olympische basketbaltriomfen van Amerika
Handbal op de Olympische Spelen: De Beginjaren
Handbal werd voor het eerst geïntroduceerd op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, maar verdween daarna weer van het programma. Pas in 1972 keerde de sport terug op de Spelen in München, waarna het een vaste waarde werd. Vrouwenhandbal werd in 1976 toegevoegd aan het Olympische programma in Montreal. In de beginjaren waren er verschillende versies van handbal. Bij een van de buitenversies telde elk team 11 man. Terwijl ploegen van zeven het populairst waren in Scandinavië, zagen de Duitsers het spel met 11 tegen 11 als een Germaans alternatief voor het Engelse voetbal, en de sport was vooral populair in de nazitijd. Op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn werd handbal voor het eerst gespeeld, in de buitenlucht en met 11 man per ploeg. Van de zes deelnemende teams sleepten de Duitsers zelf de gouden medaille in de wacht. De finale tegen Oostenrijk werd gespeeld voor meer dan 100.000 toeschouwers in het Olympisch Stadion: nog steeds het grootste handbalpubliek aller tijden. Twee jaar later werd het eerste wereldkampioenschap voor mannen gehouden, ook in nazi-Duitsland. Er deden slechts vier teams mee: Duitsland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken. De gastheren wonnen het toernooi, dat werd gespeeld met een groepsfase.
Pas toen de sport populair werd in sporthallen van kazernes, begon handbal naar binnen te verhuizen. Eerder werd de sport gespeeld op voetbalvelden of gewoon op weilanden en braakliggende velden. Er waren nog geen speciale handballen, dus de eerste decennia moesten de spelers met een voetbal gooien. Er waren ook geen regels tegen het bewegen met de bal en spelers konden de bal zelfs het doel in rennen - net als bij een touchdown in American football. Verdedigers mochten de aanvaller wel grijpen en de bal uit zijn handen slaan. Pas toen handbal naar binnen ging, kreeg de sport regels zoals we die nu kennen. Na het eerste WK voor mannen in 1938 zou het 16 jaar duren voordat het toernooi opnieuw werd georganiseerd. Dit keer was het in Zweden, waar de gastheren het goud pakten na een overwinning met 17-14 op Duitsland in de finale.
De Deense Dominantie: Olympische Spelen 2024 in Parijs
Denemarken heeft zich gevestigd als een dominante kracht in de handbalwereld, met name bij de mannen. De Olympische Spelen van 2024 in Parijs waren hierop geen uitzondering. Het Deense team won de finale op overtuigende wijze met 39-26 van Duitsland, het grootste verschil sinds de Spelen in 1988. Deze overwinning markeerde de tweede gouden medaille voor Denemarken op de Olympische Spelen.
De finale was een demonstratie van Deense superioriteit, waarbij het team vanaf het begin de controle nam. Binnen een kwartier stond het al 12-5, en de Denen gaven hun voorsprong niet meer uit handen. Met een vlekkeloze prestatie in de aanval en een solide verdediging, liet Denemarken geen enkele zwakte zien. Sterspelers Mathias Gidsel en Simon Pytlick scoorden elk vier doelpunten in de eerste helft, en de voorsprong werd steeds groter.
Deze overwinning was extra speciaal omdat het het afscheid markeerde van twee Deense handballegendes: Mikkel Hansen en Niklas Landin. Hansen, topscorer aller tijden op de Olympische Spelen, beëindigde zijn carrière met een gouden medaille. Landin, de ervaren doelman, verliet de nationale ploeg om zich op zijn clubcarrière te concentreren.
Lees ook: Een terugblik op de glorieuze Olympische geschiedenis van het Nederlandse dameshockey.
De Deense coach, Nikolaj Jacobsen, stond bekend om zijn hoge eisen en kritische blik, zelfs na overwinningen. Maar na de finale in Parijs kon hij eindelijk tevreden zijn. Zijn team had hun opdrachten gerespecteerd en een historische prestatie geleverd.
Een Terugblik op Tokio 2020
De overwinning in Parijs was een zoete wraak voor Denemarken, dat drie jaar eerder in de finale van Tokio 2020 had verloren van Frankrijk met 23-25. In Parijs lieten de Denen er geen twijfel over bestaan wie de beste was. Ze voltooiden waarschijnlijk de beste eerste helft ooit in een Olympische finale, met 21 doelpunten in de eerste dertig minuten.
De Deense Handbalcultuur
De successen van het Deense handbalteam zijn geen toeval. Ze zijn het resultaat van een sterke handbalcultuur, een goed ontwikkeld jeugdprogramma en de toewijding van spelers en coaches. Handbal is een populaire sport in Denemarken, en er zijn veel actieve sportverenigingen. Volgens cijfers van de Deense vrijetijdsverenigingen zijn er ruim 2,5 miljoen Denen lid van een sportvereniging. Dat is op een bevolking van bijna 6 miljoen mensen een behoorlijk grote groep.
Denemarken staat bekend om zijn sterke handbalteams, zowel bij de mannen als bij de vrouwen. Het land heeft een goed ontwikkeld handbalprogramma met veel aandacht voor jeugdopleiding. Dit heeft geresulteerd in een constante aanvoer van talentvolle spelers die de nationale teams versterken. Op evenementen als de Olympische Spelen kun je goed zien waar landen in uitblinken. Voor Denemarken zit dat vooral op het vlak van handbal en badminton. Een ander voorbeeld is dat de WK wordt in januari 2019 gespeeld in Duitsland en Denemarken.
Handbal in Nederland
Hoewel Denemarken een van de toonaangevende handballanden ter wereld is, heeft ook Nederland een groeiende handbalcultuur. De Nederlandse handbalvrouwen hebben de afgelopen jaren successen geboekt, met als hoogtepunt het winnen van het wereldkampioenschap in 2019.
Lees ook: Geschiedenis Olympisch basketbal
De Nederlandse handbaldames hebben zich 2x te plaatsen voor de Olympische Spelen en dit zijn dan ook meteen de meest recente edities van het toernooi. In 2016 in Rio verloor het team in de halve finale van Frankrijk en daarna helaas ook de wedstrijd om het brons tegen Noorwegen. 4 jaar later op de Spelen van Tokyo werden ze in de kwartfinale uitgeschakeld, door wederom Frankrijk, wat ook later de Olympisch kampioen zou worden. Hopelijk worden in 2024 de rollen ten opzichte van Frankrijk eindelijk een keer omgedraaid, en wat is er dan mooier dan dit in het hol van de leeuw te doen. Lange tijd stelde het Nederlandse mannnen handbalteam weinig voor. Nu is er een nieuwe fase aangebroken en stond het voor het eerst sinds 1961 (!) weer op het WK handbal in 2023. Het overleefde hier zelfs de eerste groepsronde, de kwartfinale werd helaas niet bereikt maar Nederland deed voor het eerst in jaren weer een keer mee aan het toernooi.
De successen van de Nederlandse handbalvrouwen hebben een positieve invloed op de populariteit van de sport in Nederland. Steeds meer jonge meisjes kijken op naar speelsters als Laura van der Heijden, Estavana Polman en Tess Wester.
De Toekomst van Handbal
Handbal blijft een dynamische en spannende sport die wereldwijd steeds populairder wordt. Met de successen van landen als Denemarken en de groeiende populariteit in landen als Nederland, ziet de toekomst van handbal er rooskleurig uit. De Olympische Spelen blijven een belangrijk platform om de sport te promoten en nieuwe fans te winnen.
Handbal op de Olympische Spelen van Parijs 2024
Handbal op de Olympische Spelen 2024 in Parijs vindt plaats van 25 juli t/m 11 augustus en daar doen de Nederlandse handbaldames aan mee. In deze periode zal er op de Spelen een handbaltoernooi voor de mannen en voor de vrouwen worden gehouden. Aan beide toernooien doen 12 landen mee die gaan strijden om Olympisch goud.
Het Olympische Spelen 2024 handbal wordt gespeeld op twee locaties. De groepsfase wordt in Parijs in de Paris Sud 6 Arena afgewerkt. Waarna de knock-out fase zelfs in een andere plaats wordt gehouden, namelijk in Lille, waar in het Pierre Mauroy stadion de medailles worden verdeeld. Of één van deze medailles door de Nederlandse handbalsters wordt gewonnen is nog even afwachten, maar deze kans op succes is het zeker aanwezig bij de handbaldames.
tags: #olympische #spelen #handbal #denemarken #geschiedenis