IJshockey, een sport die wereldwijd miljoenen mensen in vervoering brengt, staat bekend om zijn snelheid, intensiteit en spectaculaire acties. Maar waar is deze flitsende sport met stick en puck eigenlijk ontstaan? Het antwoord op die vraag is complex en omgeven door verschillende theorieën en beweringen. Dit artikel duikt diep in de geschiedenis van ijshockey, onderzoekt de verschillende potentiële oorsprongen en tracht de ware uitvinder(s) van deze geliefde sport te achterhalen.
De Vroege Geschiedenis van Hockey-achtige Spelen
Voordat we specifiek naar ijshockey kijken, is het belangrijk om te vermelden dat hockey-achtige spellen al duizenden jaren bestaan. Zelfs de oude Grieken tikten al met een stok een bal heen en weer. Ook in India wordt al heel lang een hockey-achtig spel gespeeld. Deze vroege vormen van hockey kunnen beschouwd worden als voorlopers van zowel veldhockey als ijshockey.
De Ontwikkeling van Hockey in de Middeleeuwen
Het huidige hockey begint pas vorm te krijgen vanaf de Middeleeuwen. De Britten speelden toen een spel genaamd Bandy-on-ice. Omdat zij op voornamelijk harde ondergronden als ijs en hard zand speelden, maakten ze de onderkant van hun stick krommer. De naam van het spel verandert dan in Hockey-on-ice, waarbij hockey vermoedelijk verwijst naar de kromming (hook) van de stick.
De Rol van Pim Mulier in de Nederlandse Hockeygeschiedenis
Hockey wordt in Nederland pas geïntroduceerd in 1891 door Pim Mulier. Het waren ook hier de ijshockeyers (die toen bandyspelers heetten) die in Haarlem in de zomermaanden op gras gingen spelen. De oprichting van de eerste hockeyclub volgde in 1892 in Amsterdam en in 1898 werd de Nederlandsche Hockey en Bandy Bond (NHBB) opgericht.
Vroege Nederlandse Hockey: Een Eigenzinnige Benadering
Begin 20e eeuw waren de Nederlandse hockeyers nogal eigenzinnig in hun spel. Zo speelden ze met een zachte bal (veel te gevaarlijk zo’n harde bal), waren de teams vaak gemengd en had de stick twee platte kanten. Dit veranderde echter met de Olympische Spelen van 1928. Om mee te kunnen doen aan de Spelen in eigen land, werden de regels aangepast naar de internationale standaarden. Voor het oog van 35.000 toeschouwers wordt Nederland tweede achter India, wat de populariteit van hockey in Nederland in één klap vergrootte. De oprichting van de eerste Nederlands hockeyclub A.H.&B.C. volgde.
Lees ook: De evolutie van hockey: een gedetailleerde analyse
De Canadese Claim: Engelse Soldaten en de Basis van IJshockey
Foster Hewitt, de eerste radioreporter bij ijshockey, vertelde dat zijn vader in het begin van deze eeuw tot een Canadees comité behoorde, dat het ontstaan van ijshockey moest onderzoeken. Men kwam toen tot de conclusie dat naar alle waarschijnlijkheid Engelse troepen, gestationeerd in de Canadese steden Halifax en Kingston, van 1783 tot 1855 een soort ijshockey speelden. Het is zeker dat zij goede schaatsers waren en ook veldhockey speelden. In de achttiende eeuw werd er in Engeland al gehockeyed. Het staat ook vast dat er in 1855 in Kingston hockey werd gespeeld met een bal op het ijs en wel door Canadese militairen van Her Majesty's Royal Canadian Rifles.
De Cruciale Rol van Regels in de Definitie van IJshockey
Clarence Campbell, de president van de National Hockey League, geeft terecht als zijn mening: 'IJshockey werd pas ijshockey, toen er speciale regels voor dit spel kwamen.' Dat was zeker niet het geval in 1855, toen een willekeurig aantal soldaten achter een bal, stuk hout of wat maar als puck kon dienen, aanjoegen, zolang er tenminste geen beren, wolven of boze indianen ten tonele verschenen en er geen moedige borsten door de ijsvlakte zakten.
De Eerste IJshockeywedstrijd met Regels: McGill University, Montreal
In december 1879 speelden twee studententeams van de McGill-universiteit in Montreal tegen elkaar en zij volgden een speciaal soort ijshockeyregels, al bestonden de ploegen uit dertig man. Er waren toen natuurlijk geen overdekte banen, geen hoge omheining. De boards bestonden uit planken van hoogstens een paar decimeter hoog, die om het speelveld lagen en de puck, of wat je dan een puck kon noemen, beletten om tientallen meters weg te vliegen of in een sneeuwhoop te belanden.
De Moeizame Weg naar Populariteit en Acceptatie
Denk vooral niet, dat ijshockey meteen populair was, beslist niet. Het stond zelfs in een kwade reuk. Er waren immers nog geen kunstijsbanen. Dus begonnen de heren gewoon met een stick in de hand achter de puck aan te jagen, tussen het gewone publiek, dat vreedzaam aan het schaatsen was. Canada is nu een ijshockeyland, maar toen verschenen er hoofdartikelen in de bladen van boze journalisten, die melding maakten van een groep 'ruwe dwazen', die met hun 'ijsworstelingen' de levens in gevaar brachten van de vredelievende schaatsenrijders en -rijdsters.
De Uitvinding van de Puck: Een Praktische Oplossing
In de hallen die aan het eind van de vorige eeuw ontstonden, werd al officieel gespeeld onder een soort ijshockeyregels, maar met een bal. Tot het de eigenaar van zo'n hal eens begon te vervelen, dat die bal steeds maar door de ruiten vloog en hij het spel stopzette, een schijf sneed uit de harde rubber bal, die teruggooide op het ijs en zei: 'Zo, speel daar maar mee verder.' Dat was de geboorte van de puck!
Lees ook: Essentiële keepersuitrusting
De Evolutie van de Goal en de Rol van de Doelrechter
De tegenwoordige goals waren er natuurlijk ook nog niet. Twee houten paaltjes in het ijs zonder een lat, dat was alles. Daarvoor stond de doelman - zonder beenbeschermers! - en erachter de doelrechter, die door met zijn zakdoek te wuiven moest aangeven of de puck door de palen was gegaan. Die man stond dus op het ijs en werd nogal eens door de schijf getroffen of door spelers ondersteboven gereden, zodat hij meer dan eens, onder enkele spelers liggende, met een wanhopig gebaar, zijn zakdoek zwaaide om een goal aan te kondigen…
De Noodzaak tot Bescherming: De Ontwikkeling van Keepersuitrusting
Pas toen de spelers leerden om de puck van het ijs te 'liften' en dus hoog te schieten, moesten de keepers zich gaan wapenen. Ze leenden 'leg guards' van de cricketclubs als beenbeschermers. Toen de schoten nog hoger werden, gingen ze leentjebuur spelen bij de honkbalverenigingen en vroegen om borstprotectors van de achtervangers!
Wat heeft een keeper nodig aan uitrusting? Keepers hebben een helm, masker, nekbeschermer, borstbeschermer, elleboogbeschermers, handschoenen, een speciale stick, broek, liesbeschermer, kniebeschermers en schaatsen nodig.
De Eerste Fabriek Sticks en de Evolutie van het Materiaal
De spelers zaagden hun sticks gewoon van de bomen. Gebogen takken vormden solide sticks. Als beschermende kleding stopten ze dikke weekbladen onder hun kleren. Toen rond 1880 de studenten begonnen te spelen, was er al een fabriek, die sticks fabriceerde. Meestal uit één stuk iepenhout, dat gestoomd werd en gebogen om het de goede vorm te geven. Dat proces is een halve eeuw gehandhaafd. Pas in de dertiger jaren kregen we sticks, die in twee stukken gemaakt werden en de tegenwoordige sticks zijn werkelijk kunststukken met hun versterkingen van glasfiber.
De Introductie van de Netten: Einde van de Discussies over Goals
Volgens de Canadese sporthistorici wandelde ene Francis Nelson eens door een haven, toen zijn oog viel op de visnetten. Hij besloot zo'n net in een goal te hangen en vanaf dat moment was er geen sprake meer van twijfel. De puck lag in het net of niet. En… eindelijk waren er doelrechters genoeg! Want vroeger hadden de clubs het recht tijdens een wedstrijd om een nieuwe doelrechter te vragen, als ze het met de arbiter niet eens waren. Er is aan het begin van deze eeuw in Toronto een wedstrijd gespeeld, waarin acht arbiters in de frontlijn werden gestuurd, voor er eindelijk iemand genade vond bij de spelers …
Lees ook: Ontdek de impact van Richard Zernik op de ijshockeywereld.
De Rol van Fred Waghorne in de Modernisering van het Scheidsrechterswerk
Het waren mannen als Fred Waghorne, die de scheidsrechters meer aanzien gaven. De arbiters in die tijd gebruikten stalen fluitjes, maar op de banen was het vaak dertig graden onder nul, zodat het meer dan eens gebeurde, dat zon fluitje aan de lippen van een scheidsrechter vast vroor. Wanneer hij het fluitje uit zijn mond nam, kwam er een stuk lip mee. Waghorne beweert, dat hij eens in een hotel te Kitchener logeerde, toen de kelner een kleine handbel luidde om de gasten erop attent te maken, dat de lunch werd geserveerd. De arbitrale uitvinder nam die bel mee naar de baan en gebruikte hem die middag in plaats van het vastvriezende fluitje. Vanaf dat moment namen de scheidsrechters overal een bel in plaats van een fluitje. Toen de banen overdekt werden en verwarmd, werd de bel natuurlijk opzij gelegd.
Waghorne is ook de man, die de tegenwoordige 'face off' uitvond, waarmee de puck in het spel werd gebracht. Vroeger legde de scheidsrechter de schijf op het ijs tussen de sticks van twee tegenstanders. Hij riep dan 'play' en reed weg. Maar die spelers bleven vaak niet wachten op het arbitrale signaal om het spel te beginnen. Ze begonnen al tegen de puck te rammen, terwijl de scheidsrechter hem nauwelijks op het ijs had geplaatst. Het gevolg was, dat die referees op verschillende lichaamsdelen een opvallend blauwe huidskleur vertoonden. Waghorne was eens zo onder handen genomen, dat hij er schoon genoeg van had. De kordate arbiter gebood de spelers een paar meter uit elkaar te gaan staan en smeet de puck op het ijs tussen hen in. 'Ik voelde me net een leeuwentemmer, die een stuk rauw vlees tussen de roofdieren werpt,' vertelde hij later. Maar de 'face off', zoals die nu nog gebruikt wordt, was geboren…
De Eerste Officiële IJshockeycompetitie: Kingston, Canada
In 1885 werd te Montreal de 'Amateur Hockey Association of Canada' opgericht. Tijdens de oprichtingsvergadering werd het aantal spelers per team vastgesteld op zeven. In datzelfde jaar werd ook de eerste officiële ijshockeycompetitie ter wereld gespeeld. Dat gebeurde in Kingston met als deelnemende teams Athletics, Royal Military College, de Kingstons en Queen's University. Deze universiteitsploeg was de eerste kampioen, maar belangrijker was de deelneming van het Military College. De cadetten leerden immers het ijshockeyspel en wanneer zij na hun opleiding naar alle windstreken werden uitgestuurd, namen ze het spel met zich mee. En ijshockey werd populair in geheel Canada, na de Sovjet Unie in grootte het tweede land ter wereld.
Vroege IJshockey Wedstrijden en de "Bandstand Tactics"
De wedstrijden bleven niettemin vaak een merkwaardig verloop hebben. Ze werden meestal gespeeld op de gewone ijsbanen, waarop anders het publiek schaatste. Dit had vaak tot gevolg, dat er in het midden van de baan een verhoging was, waarop het orkest plaats nam. Vele spelers maakten daarvan een passend gebruik. Ze deden net of ze links van de muziektent langs zouden rijden en als de tegenstanders zich in die richting bewogen, stopten ze plotseling en kwamen rechts achter de verhoging vandaan. Cyclone Taylor, een beroemde Canadese speler uit vroeger jaren, vertelde mij eens in Montreal, dat hij in zijn jonge tijd nog door veteranen in zijn team had horen praten over de 'bandstand-tactics', de 'tactiek rond de muziektent!'
Uitdagingen in de Vroege IJshockey Hallen
Toen ijshockey voor het eerst in hallen werd gespeeld, waren er weer andere problemen. Ten eerste waren die hallen geen kunstijsbanen. Het was buiten eenvoudig zo koud, dat het water ook in de hal bevroor. De toeschouwers hadden vloeibare verwarming bij zich. Meestal in de vorm van whisky. Verder was het licht heel slecht. Maar het voornaamste obstakel vormden de vlaggen, die aan het dak hingen. Er waren spelers, die er een gewoonte van maakten om de puck hoog in de vlaggen te schieten, die boven het doel van de tegenpartij hingen. Als die schijf dan naar beneden kwam stond daar een teamgenoot te wachten om de puck in het doel te ram…
Alternatieve Theorieën over de Oorsprong: Indiaanse Invloeden en Franse Herders
'IJshockey is geen spel voor kostschoolmeisjes,' zei George Armstrong, de captain van de Toronto Maple Leafs in hun roemruchte zestiger jaren, die indiaans bloed in de aderen heeft. De Stoney-indianen noemen hem 'Opperhoofd-schiet-de-puck'… 'Vergeet niet,' zei Armstrong, 'dat ijshockey waarschijnlijk van indiaanse oorsprong is. De Mohawk-stam speelde in de achttiende eeuw "ho-ghee", zoals ze hun hockey noemden en "hoghee" betekent: "Het doet pijn".'
'Indiaans spel? Geen sprake van!', commentarieerde de Franse scheidsrechter Calixte Pianfetti tijdens de wereldkampioenschappen van kwalificatiegroep II in Roemenië in maart 1970. 'Hockey is een Franse sport. Het komt van het woord "hoquet", een gebogen stok die onze schaapherders gebruiken!'
Nederlandse Meesters en Griekse Beelden: Verdere Oorsprongstheorieën
De heer F. H. Schweers, voorzitter van de Nederlandse IJshockey Bond, is evenwel van mening dat ijshockey van oorsprong een Nederlands spel is. 'Kijk maar op de schilderijen van oude Nederlandse meesters,' zegt hij. 'Daar zie je kerels op Hollandse schaatsen staan met een hockeystok in hun hand.' Befaamde sportfiguren als Walter Bush, president van de Amerikaanse profclub Minnesota North Stars, en Thayer Thutt, oud-voorzitter van de Internationale IJshockey Federatie en eigenaar van het beroemde Broadmoor-hotel in Colorado Springs, delen zijn mening.
Er zijn zelfs mensen die beweren dat ijshockey in … Griekenland begon. Inderdaad liet Themistocles 2500 jaar geleden op de Acropolis een muur bouwen, waarin twee jongemannen zijn uitgehouwen met een soort hockeysticks in de hand en de bal tussen hen in, terwijl een official kennelijk klaar staat om het startsein te geven.
De Verschillende Disciplines binnen de Hockeysport
In de moderne tijd is hockey uitgegroeid tot een van de meest populaire sporten ter wereld, met internationale competities en Olympische Spelen. De sport wordt in verschillende varianten gespeeld, waaronder veldhockey, ijshockey en inline hockey.
tags: #wie #heeft #ijshockey #uitgevonden