De Video Assistant Referee (VAR) is een begrip geworden in het moderne voetbal. Maar wanneer wordt de VAR precies ingezet? Wat is de functie van de videoscheidsrechter en wanneer kan deze wel of juist niet ingrijpen? Dit artikel geeft een uitgebreid overzicht van de VAR, zijn werking en de recente ontwikkelingen.
Introductie van de VAR
De VAR, een Nederlandse uitvinding uit 2010, is geïntroduceerd om wedstrijden eerlijker te laten verlopen. Videobeelden moeten voorkomen dat belangrijke fouten onopgemerkt blijven. De VAR is in het leven geroepen voor grote en overduidelijke fouten. Het idee hierachter is dat de scheidsrechter dezelfde beelden kan zien als de mensen thuis, maar dan nóg veel preciezer.
De rol en het team van de VAR
De VAR is een scheidsrechter die, met behulp van videobeelden, vanuit een aparte locatie de arbitrage op het veld ondersteunt. Meestal wordt de scheidsrechter op het veld door een team van drie videoscheidsrechters bijgestaan. Dit team van (oud)scheidsrechters kan door middel van cameratechnologie beslissingen van de hoofdscheidsrechter snel en accuraat op juistheid beoordelen. Het VAR-team bestaat uit vier personen: de VAR zelf, een assistent-VAR, een operator en een reviewassistent. De overige leden van het VAR-team opereren normaal gesproken vanuit het ARAG KNVB Replay Center op de KNVB Campus in Zeist. Hier kunnen tegelijkertijd vijf wedstrijden worden bekeken. Daarnaast is er een zesde, reserve VAR-booth beschikbaar voor noodgevallen, zoals bij technische storingen.
Wanneer grijpt de VAR in?
De Video Assistant Referee wordt in vier specifieke situaties ingezet:
- Doelpunten (en overtredingen die eraan voorafgaan): Is er een overtreding gemaakt voorafgaand aan het doelpunt? Was het buitenspel?
- Rode kaarten: Heeft een speler een directe rode kaart verdiend?
- Penalty's: Is er een strafschop onterecht wel of niet gegeven?
- Het verkeerd toekennen van een gele of rode kaart (identiteitsverwissing): Heeft de scheidsrechter de verkeerde speler bestraft? Met persoonsverwisselingen wordt een situatie bedoeld waarin de scheidsrechter een verkeerd rugnummer aanwijst.
De VAR mag niet ingrijpen bij het geven van een tweede gele kaart of bij beslissingen over wel of geen hoekschop. Ook mag een VAR niet ingezet worden bij een beslissing over een verkeerde doeltrap of corner. Maar ook niet als een bal over de zijlijn gaat bij een aanval. Tenzij er daarna sprake is van een doelpunt, rode kaart, strafschop of persoonsverwisseling.
Lees ook: EK Voetbal: Een Overzicht
Het VAR-proces: Een driestappenplan
De VAR werkt volgens een driestappenplan:
- Er doet zich een incident voor: De scheidsrechter informeert de VAR of de VAR informeert de scheidsrechter om de situatie te herzien. De communicatie kan zowel door de scheidsrechter als de VAR worden gestart. Dit is dus als de scheidsrechter vermoedt dat hij een ernstig incident mist of als de VAR van mening is dat de scheidsrechter een incident heeft gemist of duidelijk fout heeft beoordeeld.
- Beoordeling en advies van de VAR: De hoofdscheidsrechter wordt via de headset op de hoogte gehouden van wat er op de beelden te zien is. De VAR kijkt terug en geeft advies.
- Beslissing: De beslissing kan direct genomen worden als de situatie duidelijk is. De hoofdscheidsrechter kan er ook voor kiezen om de situatie zelf te bekijken op een scherm aan de zijkant van het veld (on-field review). De scheidsrechter besluit en onderneemt actie.
De scheidsrechter volgt het advies van de VAR direct op. Dit gebeurt bij feitelijke situaties, zoals buitenspel of een persoonsverwisseling. De scheidsrechter besluit om het moment zelf terug te kijken. Dit gebeurt bij situaties waar sprake kan zijn van interpretatie, zoals een rode kaart of een penaltysituatie.
De scheidsrechter en de VAR: Een samenwerking
De beslissing van de scheidsrechter is altijd leidend. Het is puur een systeem dat de scheidsrechter helpt bij het nemen van beslissingen. Dus als de VAR vindt dat er een rode kaart gegeven moet worden, maar de scheidsrechter vindt een gele kaart passender, dan wordt het een gele kaart. Hetzelfde geldt voor strafschoppen. Als de VAR zegt dat die er moeten komen, en de scheidsrechter is het daar niet mee eens, dan komen die er ook niet. Maar bij buitenspel kan een scheidsrechter niet in discussie gaan. Dat wordt feitelijk vastgesteld.
De VAR assisteert de scheidsrechter, net zoals de assistent-scheidsrechters en de vierde official dit doen. De scheidsrechter en de VAR hebben contact via hun headset. De scheidsrechter gebruikt deze headset ook om in verbinding te staan met zijn assistenten en de vierde official.
Semi-automatische buitenspeldetectie
Een van de meest spraakmakende ontwikkelingen van de laatste tijd is de semi-automatische buitenspeldetectie. De technologie maakt het mogelijk om binnen enkele seconde buitenspel zeer nauwkeurig te detecteren. Tien tot twaalf camera’s in het stadion houden 29 datapunten van alle spelers bij. Elke seconde van elke speler wordt in dit systeem geregistreerd. Wanneer deze semi-automatische VAR buitenspel detecteert, gaat er direct een alarm af en wordt een animatie getoond. Tijdens het WK in Qatar werd deze technologie voor het eerst op grote schaal gebruikt.
Lees ook: Wanneer je weer kunt genieten van voetbal
De VAR in de praktijk: Voorbeelden van beslissingen
Om een visueel beeld te krijgen bij de VAR, zijn hier een paar typische videoscheidsrechterbeslissingen:
- De teen van Harry Kane: Een voorbeeld van een buitenspelsituatie waarbij de VAR ingreep en een doelpunt afkeurde omdat alleen de teen van de speler zich in buitenspelpositie bevond.
- Penaltysituatie Fortuna Sittard - Feyenoord (2020): De VAR greep in toen de keeper van Feyenoord, in plaats van de bal, het hoofd van een speler van Fortuna Sittard raakte.
- Rode kaart voor St. Juste (Ajax - Feyenoord): De VAR adviseerde de scheidsrechter om een gele kaart te wijzigen in een rode kaart na een harde overtreding.
Kritiek en controverse rondom de VAR
De VAR is een punt van discussie. Critici vinden dat de toepassing van videobeelden de wedstrijd vertraagt en dat, ondanks de technologie, nog steeds controversiële beslissingen worden genomen. Door het de computer te laten regelen, wordt de emotie uit het voetbal gehaald. En bij sport gaat het nou juist om de beleving, juichen, lol. Wij, als toeschouwers, moeten door een technologisch oordeel geloven dat het klopt.
Raymond van Meenen, de nieuwe baas van de KNVB-scheidsrechters, erkent dat de VAR 'te vaak op de lijn komt'. Hij wil dat de VAR zich weer meer gaat richten op het controleren of een scheidsrechter geen duidelijke fouten maakt.
On-field announcements: Transparantie voor het publiek
Vanaf volgende week (januari 2025) gaan scheidsrechters in het voetbalstadion VAR-beslissingen uitleggen aan het publiek. De proef met de zogeheten on-field-announcements wordt in het KNVB-bekertoernooi gehouden. Als een VAR ingrijpt dan zal een scheidsrechter niet alleen naar de kant gaan om de beelden te bekijken en mogelijk zijn beslissing te herzien, maar ook zijn beslissing communiceren aan het publiek en de televisiekijkers. De bedoeling is dat het publiek zo meer inzicht krijgt in de totstandkoming van een beslissing waarbij de videoscheidsrechter betrokken is. De communicatie die dan plaatsvindt tussen de scheidsrechter en de VAR zal niet openbaar worden. Maar wanneer de beslissing genomen is, gaat de microfoon open. Dan zal de scheidsrechter kort, zakelijk en duidelijk vertellen welke beslissing genomen is en waarom.
De toekomst van de VAR
Nieuwe VAR-implementaties zoals de semi-automatische buitenspeldetectie kunnen vaak snel worden toegepast op grote toernooien, zoals een WK of de Champions League. De stadions zijn erop gebouwd - of worden ervoor gebouwd - én er is voldoende geld beschikbaar om het te faciliteren. In veel landelijke competities is dat nog niet geval. Kortom: de VAR zal de komende jaren sneller en accurater worden, maar vooral gebruikt worden op de grote voetbaltonelen. Van Meenen verwacht dat spelers binnen afzienbare tijd een 'challenge' kunnen aanvragen als ze het niet eens zijn met de arbitrage, zoals in het tennis al gebruikelijk is. De VAR zal dan een eindoordeel vellen.
Lees ook: Voetbalsterren: de complete gids