Autisme is een complexe ontwikkelingsstoornis die zich op verschillende manieren kan uiten. Het is niet van iemands gezicht af te lezen en geen twee mensen met autisme zijn gelijk. Onderzoek wijst wel duidelijk in de richting van een biologische oorzaak, maar de exacte oorzaak blijft ongrijpbaar. De stoornis is al aanwezig voor de geboorte, maar wordt vaak pas voor het derde levensjaar duidelijk zichtbaar. Sport en beweging kunnen een positieve invloed hebben op mensen met autisme spectrum stoornissen (ASS). Dit artikel onderzoekt de mogelijkheden en voordelen van volleybal en andere sporten voor mensen met autisme, en bespreekt de uitdagingen en oplossingen die hierbij komen kijken.
Autisme en Sport: Een belangrijke combinatie
Op Wereld Autisme Dag wordt er wereldwijd extra aandacht gevraagd voor autisme. In Nederland leven ongeveer 190.000 mensen met autisme. De Autismeweek heeft sport en bewegen als thema. Dit benadrukt het groeiende besef dat sport een waardevolle rol kan spelen in het leven van mensen met ASS.
Joli Luijckx van de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) benadrukt dat mensen met autisme vaak last hebben van depressies, angststoornissen en burn-outs. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat sporten kan helpen om deze problemen aan te pakken. Sporten kan mensen met autisme uit hun sociaal isolement halen en hun sociaal-emotionele ontwikkeling stimuleren.
De Voordelen van Sport voor Mensen met Autisme
Hoewel bewegen voor mensen met ASS extra moeilijkheden met zich mee kan brengen, blijkt dat bewegen juist ook gunstige effecten heeft. Verschillende onderzoeken tonen aan dat bewegingsprogramma’s gunstige effecten hebben op het gedrag, de cognitie én de fysieke fitheid van mensen met ASS. De effecten op gedrag bestaan vooral uit een afname van stereotype gedragingen (dwangmatige bewegingen) en agressie. Daarnaast blijkt dat ook het taakgerichte gedrag op school of in de werksituatie verbetert.
Specifiek onderzoek naar de effecten van beweging op mensen met ASS heeft aangetoond dat:
Lees ook: Volleybal: Alles over winnen
- Vermindering van psychische klachten: Sporten en bewegen kunnen helpen om psychische klachten, zoals depressies, angststoornissen en burn-outs, te verminderen.
- Verbetering van de motoriek: Mensen met ASS kunnen (psycho)motorische problemen hebben, waardoor bewegen anders gaat dan bij mensen zonder autisme. Sport kan helpen om de motoriek te verbeteren.
- Stimulering van de sociaal-emotionele ontwikkeling: Sporten kan mensen met ASS uit hun sociaal isolement halen en hun sociaal-emotionele ontwikkeling stimuleren.
- Afname van stereotype gedragingen en agressie: Bewegingsprogramma’s kunnen leiden tot een afname van stereotype gedragingen (dwangmatige bewegingen) en agressie.
- Verbetering van taakgericht gedrag: Sport kan het taakgerichte gedrag op school of in de werksituatie verbeteren.
- Verhoogd zelfvertrouwen: Sporten kan het zelfvertrouwen vergroten. Door succeservaringen in de sport kunnen mensen met autisme een positiever zelfbeeld ontwikkelen.
Individuele ervaringen: Joep Tiernego en Sjaak Schippers
De 24-jarige Joep Tiernego heeft PDD-NOS, een vorm van autisme, en speelde drie jaar volleybal in de eredivisie. Hij ervaart dat hij tijdens het volleyballen alles even kan vergeten. Hij benadrukt dat hij door zijn autisme juist dingen ziet die anderen niet zien, zoals een hand die verkeerd staat of kleine gaatjes, waar hij dan op mikt met de bal. Joep geeft aan dat hij veel van zijn sociale vaardigheden te danken heeft aan volleybal.
Sjaak Schippers (22) organiseerde een ‘Sportdag op Maat’ voor jongeren met autisme. Hij wil andere jongeren met autisme motiveren om te sporten. Sjaak heeft door het voetbal geleerd de connectie met anderen op te zoeken en is uit zijn schulp gekropen door te blijven oefenen met contact leggen.
De Uitdagingen van Sport voor Mensen met Autisme
Ondanks de vele voordelen, zijn er ook uitdagingen verbonden aan sporten voor mensen met autisme. Het is belangrijk om rekening te houden met de specifieke behoeften en beperkingen van deze groep.
- Prikkelgevoeligheid: Mensen met autisme verwerken geuren, geluiden en beelden op een andere manier dan de meeste mensen. Dit kan leiden tot overprikkeling in een drukke sportomgeving.
- Moeite met sociale interactie: Teamsporten kunnen lastig zijn, omdat mensen met autisme de dingen net iets anders beleven dan anderen en zich lastiger kunnen focussen op hun taak in het team.
- Angst voor nieuwe dingen: Mensen met autisme kunnen angst hebben om nieuwe dingen te leren of moeite hebben met het begrijpen van de uitleg van opdrachten.
- Motorische problemen: Mensen met ASS kunnen (psycho)motorische problemen hebben, waardoor bewegen anders gaat dan bij mensen zonder autisme. Het valt bijvoorbeeld op dat mensen met ASS wat houterig of vertraagd bewegen.
- Verenigingsleven: Het verenigingsleven kan een extra belasting vormen, omdat er een grote inspanning geleverd moet worden om sociaal te interacteren met de overige leden.
- Spelregels en ongeschreven regels: Het is belangrijk om voor het sporten de spelregels goed uit te leggen en ook de ongeschreven regels aan bod te laten komen.
Oplossingen en Aanpassingen
Om sporten toegankelijker te maken voor mensen met autisme, zijn er verschillende oplossingen en aanpassingen mogelijk:
- Aangepaste sportclubs: Er zijn reguliere en aangepaste sportclubs. Aangepast sporten biedt extra hulp of een speciale groep, zonder dat er een indicatie nodig is.
- Individuele begeleiding: Individuele begeleiding kan helpen om de motoriek te verbeteren en de angst voor nieuwe dingen te verminderen.
- Duidelijke communicatie: Duidelijke communicatie is essentieel. Leg de spelregels goed uit en geef duidelijke instructies.
- Structuur en voorspelbaarheid: Structuur en voorspelbaarheid kunnen helpen om de prikkelgevoeligheid te verminderen. Zorg voor een vaste routine en waarschuw van tevoren voor veranderingen.
- Prikkelarme omgeving: Zorg voor een prikkelarme omgeving. Dit kan bijvoorbeeld door de muziek zachter te zetten of door een rustige plek te creëren waar mensen zich kunnen terugtrekken.
- Autismevriendelijke sportcoaches: Kies voor sportcoaches die ervaring hebben met het begeleiden van mensen met autisme. Tijdens de Autismeweek wordt de Autismevriendelijkheidsprijs uitgereikt aan de meest autismevriendelijke sportcoach van Nederland.
- Speciale sportdagen: Er worden speciale sportdagen georganiseerd voor jongeren met autisme, waar ze verschillende sporten kunnen uitproberen in een veilige en prikkelarme omgeving.
- G-teams: Sommige sportclubs hebben speciale teams voor mensen met een beperking, zoals G-teams.
- Doorstroommogelijkheden: Het is belangrijk om te kijken of er mogelijkheden zijn om door te stromen naar een regulier team. De diagnose autisme betekent niet dat je voor de rest van je leven aangepast leeft.
Sporten die geschikt kunnen zijn voor mensen met autisme
Hoewel het per persoon verschilt welke sport het meest geschikt is, zijn er een aantal sporten die vaak goed aansluiten bij de behoeften van mensen met autisme:
Lees ook: Alles over zand sokken en volleybal
- Individuele sporten: Atletiek, zwemmen, hardlopen, wielrennen, wandelen, fitness, tai chi en paardrijden zijn voorbeelden van individuele sporten die geschikt kunnen zijn.
- Teamsporten met duidelijke regels: Volleybal, voetbal en basketbal kunnen geschikt zijn, mits er duidelijke regels zijn en er rekening wordt gehouden met de prikkelgevoeligheid.
- Sporten in de natuur: Hardlopen, wielrennen en wandelen in de natuur kunnen rustgevend werken en de prikkelgevoeligheid verminderen.
De Rol van Verenigingen
Sportverenigingen kunnen een belangrijke rol spelen in het bevorderen van sportparticipatie van mensen met autisme. Het is belangrijk dat verenigingen zich bewust zijn van de specifieke behoeften van deze groep en bereid zijn om aanpassingen te doen. Sommige verenigingen hebben zelfs op schrift gesteld dat leden die alleen voor de sport komen, geroyeerd kunnen worden. Dit legt een heel forse druk op iemand met autisme. Het zou fijn zijn als je ook in verenigingsverband gewoon kunt sporten om het sporten, om lekker te bewegen, om gezond bezig te zijn, in plaats van om (nieuwe) ‘vriendschappen’ te onderhouden.
Lees ook: Alles over Vrije Ruimte Volleybal