Handbal is een dynamische en snelle teamsport die wereldwijd beoefend wordt. Het is een sport die actie, teamspirit en fysieke inspanning combineert. Hoewel handbal niet overal even populair is, met name door de vereiste beschikbaarheid van sporthallen, heeft het zich, ondanks zijn relatief jonge leeftijd, stevig gevestigd als een aantrekkelijke sport. Dit artikel duikt diep in de wereld van het handbal, met speciale aandacht voor de damescompetities, de spelregels, de verschillende varianten en de ontwikkeling van de sport.
Geschiedenis van Handbal
De oorsprong van handbal ligt in Duitsland. Max Heiser stelde in 1917 de eerste spelregels op, die officieel werden vastgelegd door de turnbond onder de naam ‘Bestimmungen für die Abhaltung des Handbalspieles für die Damenabteilungen des Berliner Turnrathes’. Oorspronkelijk was handbal vooral bedoeld voor vrouwen, als een uitbreiding van de gymnastiek. Voetbal was destijds een mannensport en tennis was voor de elite, waardoor handbal een toegankelijk alternatief bood voor vrouwen. Later werd de sport ook door mannen omarmd.
De Duitse manier van handbal spelen vormt nog steeds de basis voor de internationale sport. De spelregels waren in eerste instantie een combinatie van basketbal, korfbal en voetbal. Handbal kwam in Nederland terecht via een uitwisseling tussen Hamburgse en Berlijnse turnverenigingen. In Groningen werd de basis gelegd voor het Nederlandse handbal. Aanvankelijk werd handbal op een aangepast voetbalveld gespeeld met teams van 11 spelers. Het eerste landskampioenschap in Nederland vond plaats in 1930, en in 1935 werd de eerste interland tegen Duitsland gespeeld in Den Haag. In datzelfde jaar kreeg handbal een eigen bond: het Nederlands Handbal Verbond.
De Spelregels van Handbal
Het handbalreglement is complex en omvat vele ‘als …, dan’ relaties. Hieronder worden de belangrijkste regels besproken.
Het Team
Een handbalteam bestaat uit maximaal 14 spelers. Zeven spelers staan op het veld (zes veldspelers en één doelverdediger), terwijl de overige zeven spelers fungeren als wisselspelers. Tussen de veld- en wisselspelers is een vliegende wissel mogelijk, die alleen mag worden uitgevoerd via de wissellijn. Deze lijn bevindt zich aan de langszijde van het speelveld, 4,5 meter links en rechts van de middellijn. Een speler die ongeoorloofd de wissellijn overschrijdt, begaat een wisselfout, wat resulteert in een vrije worp voor de tegenpartij en een tijdelijke verwijdering van de overtredende speler.
Lees ook: Vandaag voetbal kijken? Check onze gids!
In hogere divisies vervangen sommige teams soms de doelverdediger door een extra veldspeler tijdens aanvallen, waardoor er zeven veldspelers zijn. Als de ploeg de bal verliest, wordt de doelverdediger weer ingewisseld. Deze tactiek wordt vaak toegepast in competitiewedstrijden, vooral aan het einde van een wedstrijd als de stand gelijk is.
Speeltijd
Een handbalwedstrijd bestaat gewoonlijk uit twee speelhelften van 30 minuten. Bij jeugdwedstrijden worden soms kortere speeltijden gehanteerd. Bij wedstrijden waar een winnaar vereist is (bijvoorbeeld bekerwedstrijden), vinden er na een gelijkspel twee verlengingen van elk 5 minuten plaats. Als er na de tweede verlenging nog geen winnaar is, wordt de wedstrijd beslist door 7-meterworpen. Uitgesloten, gediskwalificeerde spelers en spelers die van het veld zijn gestuurd, mogen hieraan niet deelnemen. Elk team wijst vijf spelers aan die beurtelings een 7-meterworp uitvoeren.
Het Speelveld
Het speelveld meet 40 x 20 meter en wordt begrensd en doorsneden door verschillende lijnen:
- De zijlijnen en achterlijnen: Omsluiten het veld.
- De middenlijn: Loopt door het midden van het speelveld.
- Het doelgebied: Wordt gedefinieerd door een ononderbroken halve cirkel met een straal van 6 meter. Alleen de doelverdediger mag dit gebied betreden.
- De vrijeworplijn: Ligt 9 meter voor het doel en is gestippeld.
- De 7-meterlijn: Ligt tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn.
- De wissellijn: Ligt aan een van de zijlijnen en loopt 4,5 meter naar rechts en links vanaf de middellijn.
De Bal
De handbal is gemaakt van kunststof of leer. De diameter van de bal varieert afhankelijk van het geslacht en de leeftijd van de teams. Een handbal voor herenteams is ongeveer 10 cm kleiner dan een voetbal, maar weegt hetzelfde. Hierdoor kunnen handballers de bal beter grijpen en harder gooien. Vaak wordt de bal behandeld met hars voor een betere grip, hoewel dit niet altijd is toegestaan in sporthallen om de vloer schoon te houden.
Beweging en Balbezit
Spelers mogen de bal maximaal drie seconden vasthouden als ze stilstaan. Met de bal in de hand mogen ze slechts drie stappen doen. Na elke derde stap moet de bal stuiteren.
Lees ook: Hoe lang duurt het echt? Extra tijd in voetbal
Toegestane Acties
De bal mag met de handen, armen, hoofd, romp, bovenbeen of knie worden geworpen, opgevangen, gestopt en met hand of vuist worden geslagen. Contact met onderbenen en voeten is niet toegestaan. Een speler kan in balbezit komen door de bal met open hand van de tegenspeler te veroveren.
Fouls en Straffen
Als een speler op een onsportieve manier wordt gehinderd door vastgrijpen, omklemmen, stoten of vasthouden, wordt dit beschouwd als een foul en bestraft met een vrije worp. Een gele kaart dient als waarschuwing. Een tweede overtreding die een gele kaart rechtvaardigt, wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting, waarbij het team met een speler minder verder moet spelen. Een tweede 2-minuten uitsluiting leidt tot een diskwalificatie met een rode kaart, waardoor de speler niet meer mag deelnemen aan de rest van de wedstrijd en niet mag worden ingewisseld.
Worpen
- Beginworp: Wordt uitgevoerd na het beginsignaal van de scheidsrechter in het midden van het speelveld. De speler moet met één voet de middenlijn aanraken, terwijl de andere voet op de eigen helft staat. Spelers van de tegenpartij moeten op een afstand van 3 meter blijven.
- Vrije worp: Wordt toegekend als gevolg van overtredingen, bijvoorbeeld als een speler van de aanvallende ploeg in de doelcirkel komt. De vrije worp wordt uitgevoerd op de plek waar de overtreding is begaan. Overtredingen die op minder dan 9 meter van het doel worden bestraft, worden genomen op de vrijeworplijn.
- Inworp: Wordt uitgevoerd als de bal buiten het speelveld komt.
- Uitworp: Wordt uitgevoerd door de doelverdediger wanneer de bal over de doellijn het speelveld verlaat en voor het laatst is aangeraakt door de aanvallende ploeg, de doelverdediger van de verdedigende ploeg, of wanneer de bal in het doelgebied blijft liggen. De keeper mag maximaal 4 meter voor zijn doel staan.
- 7-meterworp: Wordt toegekend als een duidelijke doelkans wordt verhinderd door een foul of het betreden van het doelgebied. De werpende speler staat voor de 7-meterlijn en probeert na het fluitsignaal te scoren. De speler mag de 7-meterlijn niet aanraken of overschrijden zolang hij de bal vasthoudt.
Time-out
Een time-out is verplicht bij een tijdelijke uitsluiting van 2 minuten, een diskwalificatie na een rode kaart, een fluitsignaal van de tijdwaarnemer, overleg tussen scheidsrechters, een wisselfout of wanneer er een speler te veel op het veld staat. Een scheidsrechter kan ook een time-out geven bij invloeden van buitenaf, een geblesseerde speler, een bal die het plafond raakt, het vertragen van de uitvoering van een worp, of wanneer een speler de bal weggooit of niet afgeeft.
Wisselen
Een team mag vliegend wisselen, maar dit moet via de wissellijn gebeuren. In hogere wedstrijden wisselen teams soms hun doelverdediger voor een extra veldspeler om de aanval te versterken.
Acties, Overtredingen en Straffen
- Stuiten en tippen: Na het vangen van de bal mag een speler onbeperkt tippen. Na het vastpakken van de bal met één of twee handen is de speler verplicht de bal te spelen.
- Passen: Met de bal in de hand mag een speler drie passen zetten.
- 3-secondenregel: Een speler mag de bal maximaal 3 seconden vasthouden, daarna moet de bal worden gespeeld, gestuit of getipt.
- Persoonlijke straf: Wordt gegeven bij een overtreding die op het lichaam van een tegenstander is gericht. Er zijn vier soorten: een waarschuwing met een gele kaart, een uitsluiting van 2 minuten, een diskwalificatie na een rode kaart zonder schriftelijk rapport, of een diskwalificatie na een rode kaart met schriftelijk rapport.
- Passief spel: Is een overtreding zonder persoonlijke straf, bijvoorbeeld het vertragen van het spel door een team met een kleine voorsprong. De scheidsrechter geeft een waarschuwingssignaal, waarna het aanvallende team actie moet ondernemen. Anders volgt een vrije worp tegen.
Handbal voor de Jeugd
Voor de jeugd gelden aangepaste regels en afmetingen van het speelveld en de bal. De speeltijd en de grootte van de bal variëren afhankelijk van de leeftijdscategorie.
Lees ook: HSV Zwijndrecht Pupillen Honkbal
| Categorie | Leeftijd | Speeltijd | Gewicht wedstrijdbal | Omtrek bal | Maat |
|---|---|---|---|---|---|
| Senioren Heren | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| Senioren Dames | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| A-jeugd Heren | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| A-jeugd Dames | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Heren | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Dames | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Heren | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Dames | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 1 |
| D-jeugd | 11-12 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| E-jeugd | 9-10 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| F-jeugd (mini’s) | 7-8 jaar | 2 × 15 minuten | max. 300 gram | 46 - 48 cm | 0 |
| H-jeugd | jonger dan 7 jaar | ---- | ---- | ---- | ---- |
Specifieke regels voor de jeugd zijn onder andere dat verdedigen niet met zijn allen op de cirkel mag. Op de eigen speelhelft wordt er offensief verdedigd. Na een waarschuwing aan de coach krijgt deze de kans de verdediging om te zetten. Ter afsluiting van een wedstrijd zijn er shoot-outs: elk kind mag vanaf de middellijn richting cirkel tippen en op doel gooien. Elk team heeft 4 spelers op het veld (3 + wisselende keeper). Coaches mogen eventueel ook in het speelveld lopen om het spel te begeleiden, met inachtneming van Fairplay.
Handbalvormen
Er bestaan verschillende vormen van handbal, elk met eigen regels en kenmerken:
- Zaalhandbal: De meest gespeelde vorm, binnen in een sporthal. De basisregels van handbal gelden. Teams bestaan uit 7 spelers, met 7 wisselspelers.
- Veldhandbal: Wordt buiten gespeeld op asfalt, gras of kunstgras.
- Beach Handball: Een snelle, zomerse variant op zand, geschikt voor alle leeftijden en niveaus. Gespeeld met 3 veldspelers en 1 doelverdediger. Een wedstrijd duurt 2 x 10 minuten met een pauze van 5 minuten. De puntentelling is anders; een normaal doelpunt is 1 punt waard. Elke helft heeft een winnaar nodig (set). Bij een gelijke stand volgt een shoot-out.
- Street Handball: Kan zowel binnen als buiten gespeeld worden op een zelf uitgezet veldje van minimaal 10 x 15 meter. De lastige elementen van het traditionele handbal zijn weggelaten. Fair Play staat centraal.
- Mini-handbal:
- Studentenhandbal:
- Recreantenhandbal:
- Rolstoelhandbal: Bij rolstoelhandbal zijn er aangepaste regels. Spelers mogen de bal 3 keer pushen binnen 3 seconden en daarna dribbelen. Dribbelen mag tot schouderhoogte. Na het laatste wielcontact start de 3-secondenregel om over te spelen of op doel te gooien. Je mag de bal niet met je rolstoel verdedigen en nooit inrijden op een ander. Het Nationaal rolstoel team speelt sinds 2025 officieel 4 tegen 4.
Handbal in Nederland
Handbal is in Nederland een populaire sport, mede dankzij de successen van de Nederlandse vrouwen op internationaal niveau. Het is een fysiek zware sport met veel wisselingen. Het doel is om meer doelpunten te scoren dan de tegenstander.
TeamNL Handbaldames op het EK 2024
De TeamNL Handbaldames zijn voor het EK 2024 ingedeeld in groep F met Duitsland, IJsland en Oekraïne. De ploeg speelt alle poulewedstrijden in het Oostenrijkse Innsbruck. Het EK wordt van 28 november t/m 15 december georganiseerd in Oostenrijk, Hongarije en Zwitserland.
Nederland plaatste zich ongeslagen voor het EK. In de kwalificatiepoule werd tweemaal ruim gewonnen van Portugal: 38-27 en 25-36. Tsjechië bood in de uitwedstrijd goed partij, waardoor Nederland met één doelpunt verschil won: 29-30. In de thuiswedstrijd werden de Tsjechen ruim verslagen: 42-25.
De beste twee landen uit de poule plaatsen zich voor de Main Round, waarin groep A, B en C met elkaar kruisen en groep D, E en F. Als Nederland zich plaatst voor de Main Round, kruist de ploeg met (poule D) mogelijk Denemarken, Zwitserland, Kroatië of Faeröer Eilanden en (poule E) mogelijk Noorwegen, Oostenrijk, Slovenië of Slowakije.
De speelsteden zijn Innsbruck (poulefase) en Wenen (Main Round en finale weekend) in Oostenrijk. In Hongarije wordt er gespeeld in Debrecen (poulefase en Main Round).