Handbal is een dynamische en snelle teamsport die zijn oorsprong vindt in Scandinavië en Duitsland. Halverwege de 19e eeuw werd het spel voor het eerst gespeeld en het kent vele varianten. Handbal is een fysieke sport die in teamverband ook voor verbinding zorgt. Mede hierdoor is handbal een Olympische sport geworden. Op deze pagina lees je alles over handbal, van de basisregels tot de Olympische Spelen.
De Geschiedenis van Handbal
De moderne handbal zoals wij die kennen, is ontstaan in Duitsland. In 1917 werden de eerste spelregels vastgelegd door de Duitse turnbond, aanvankelijk bedoeld voor damesafdelingen. Max Heiser wordt gezien als de persoon die handbal voor het eerst spelregels gaf. De sport was een combinatie van basketbal, korfbal en voetbal, en werd in eerste instantie vooral door meisjes beoefend om de gymnastiek te verbreden.
In 1920 gaf Carl Schelenz meer vorm aan de regels, waardoor dribbelen en lichaamscontact werden toegestaan, en de bal kleiner werd. Dit leidde tot verbeterde baltechnieken en tactische ontwikkelingen. In 1928 werd de internationale handbalcommissie opgericht, wat een belangrijke stap was in de erkenning van de sport.
Via een uitwisseling tussen Hamburgse- en Berlijnse turnverenigingen kwam handbal in Groningen terecht waar de basis werd gelegd voor het Nederlandse handbal. In die tijd werd handbal nog op aangepaste voetbalvelden gespeeld en (ook opvallend) met elf spelers. De eerste competities werden in de jaren ‘20 gespeeld. Het doelgebied was vierkant (afgeleid van het voetbal) en er mocht vanaf 5 meter geschoten worden. In 1930 vond de eerste strijd om het landskampioenschap plaats en in 1935 werd in Den Haag de eerste interland tegen Duitsland gespeeld. Er werd kansloos verloren met 15-2. In 1935 kreeg handbal zijn eigen bond, het Nederlands Handbal Verbond. Momenteel heeft de bond ruim 50.000 leden. Om praktische redenen werd handbal met zijn elfen afgeschaft en vervangen door het huidige handbal, met zijn zevenen.
Handbal op de Olympische Spelen
Handbal maakte zijn debuut op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, zij het als een demonstratiesport. Het werd gespeeld in de openlucht met teams van 11 spelers. Duitsland won de gouden medaille voor meer dan 100.000 toeschouwers. Ondanks dit succes verdween handbal na deze editie weer van het Olympisch programma.
Lees ook: Olympische basketbaltriomfen van Amerika
Na een afwezigheid van 36 jaar keerde handbal in 1972 terug op de Olympische Spelen in München. Dit keer werd het als zaalsport gespeeld, uitsluitend voor mannen. Vier jaar later, in 1976, mochten ook de vrouwen deelnemen aan het Olympisch handbaltoernooi in Montreal. De meest succesvolle landen op het Olympische handbaltoernooi zijn de Sovjet-Unie en Denemarken, met elk vier gouden medailles. De Deense dames hebben vooral indruk gemaakt met drie opeenvolgende gouden medailles op de Spelen van 1996, 2000 en 2004.
De handbalwedstrijden vinden in 2024 plaats in het Stadion van Lille. Dit stadion wordt dan omgetoverd tot een Olympisch stadion. Het stadion heeft ruimte voor meer dan 50 duizend Olympische fans. Een bijzonder stadion dat voor meerdere doeleinden wordt ingezet. Bijzonder aan dit stadion is dat het een helft van het veld omhoog gebracht kan worden en op de andere geplaatst. Hierdoor is het mogelijk ook concerten en sporten zoals zwemmen en basketbal in dit stadion te organiseren.
Kwalificatie voor de Olympische Spelen 2024
Voor de Olympische Spelen 2024 kwalificeren zich voor zowel de mannen als de vrouwen 12 landen voor het toernooi. Gastland Frankrijk is als organiserend land al geplaatst. De kwalificatie verloopt via verschillende toernooien:
- Continentale toernooien: De winnaars van de continentale kampioenschappen (Afrika, Europa, etc.) plaatsen zich voor de Spelen.
- Wereldkampioenschap: De wereldkampioen plaatst zich voor de Spelen.
- Olympisch Kwalificatie Toernooi (OKT): De landen die zich niet via de continentale kampioenschappen en het WK hebben geplaatst, strijden om tickets via het OKT. Aan dit toernooi doen 12 landen mee, waarvan 6 landen zich kwalificeren.
De Nederlandse handbaldames hebben zich via het OKT weten te plaatsen voor de Olympische Spelen 2024. De Nederlandse handbalmannen mochten helaas niet aan dit toernooi mee doen.
De Nederlandse Dames op de Olympische Spelen
Tot 2016 had Nederland nog nooit meegedaan aan het handbal op de Olympische Spelen. De laatste jaren zit het Nederlandse handbal echter in de lift, wat resulteerde in deelnames van de Nederlandse handbalvrouwen in 2016 en 2020.
Lees ook: Een terugblik op de glorieuze Olympische geschiedenis van het Nederlandse dameshockey.
In 2016 in Rio verloor het team in de halve finale van Frankrijk en daarna de wedstrijd om het brons tegen Noorwegen. De Nederlandse handbaldames hebben zich geplaatst voor de Olympische Spelen van 2024 in Parijs. Het team zal er alles aan doen om een medaille te bemachtigen, met sterren als Estevana Polman, Lois Abbingh en keepster Tess Wester. De groepsfase wordt in Parijs in de Paris Sud 6 Arena afgewerkt. Waarna de knock-out fase zelfs in een andere plaats wordt gehouden, namelijk in Lille, waar in het Pierre Mauroy stadion de medailles worden verdeeld.
Basisregels van Handbal
Handbal is een teamsport waarbij twee teams van zeven spelers (zes veldspelers en een keeper) proberen de bal in het doel van de tegenstander te werpen. Een handbalveld is 40 meter lang en 20 meter breed, met een middellijn die de twee helften scheidt. De doelen zijn 3 meter breed en 2 meter hoog.
Spelers en Wissels
Een team kan bestaan uit maximaal 14 spelers. Zeven spelers staan op het veld (6 veldspelers en 1 doelverdediger) terwijl de overige 7 spelers van het team optreden als wisselspelers. Tussen de veld- en wisselspelers is een vliegende wissel mogelijk. De spelerswissel mag alleen worden uitgevoerd via de wissellijn. Deze definieert de wisselzone buiten het speelveld, waar zich de wisselspelers ophouden en verloopt aan de langszijde van het speelveld, steeds vanaf de middellijn 4,5 m naar links en rechts. Als een speler ongeoorloofd de wissellijn overschrijdt, begaat hij een wisselfout. Deze wordt bestraft door de overtredende speler van het veld te sturen en de tegenpartij een vrije worp toe te kennen. Bij de hogere handbaldivisies vervangen sommige ploegen bij aanvallen soms de doelverdediger voor een extra veldspeler zodat er in totaal 7 veldspelers zijn om de aanval uit te voeren. Als de ploeg de bal verliest, wordt de doelverdediger weer ingewisseld. Deze tactiek wordt hoofdzakelijk toegepast bij landelijke competitiewedstrijden. Bijvoorbeeld, als de stand vlak voor het einde van de wedstrijd nog steeds gelijk is en alles op een kaart wordt gezet.
Speeltijd
Een handbalwedstrijd bestaat gewoonlijk uit twee speelhelften van 30 minuten. Bij de jeugd kiest men deels ook voor kortere speeltijden. Wanneer er bij bepaalde wedstrijden sowieso een winner uit de bus moet komen (bijvoorbeeld bekerwedstrijden) en het na 60 minuten nog steeds gelijkspel is, vinden er twee verlengingen van steeds 5 minuten plaats. Als de tweede verlenging ook geen winnaar oplevert, wordt deze bepaald door 7-meterworpen. Uitgesloten, gediskwalificeerde spelers en spelers die van het veld zijn gestuurd, mogen hieraan niet deelnemen. Ieder team wijst 5 spelers aan die beurtelings een doelworp uitvoeren.
Het Speelveld
Het speelveld meet 40 x 20 meter en wordt door talrijke lijnen begrensd en doorsneden.
Lees ook: Geschiedenis Olympisch basketbal
- De zijlijnen en de achterlijnen omsluiten het veld.
- De middenlijn loopt door het midden van het speelveld.
- Het doelgebied wordt door een ononderbroken halve cirkel met een straal van 6 meter gedefinieerd. Dit gebied mag alleen door de doelverdediger worden betreden.
- De gestippelde vrijeworplijn ligt negen meter voor het doel.
- Tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn ligt de 7-meterlijn.
- Aan een van de zijlijnen ligt de wissellijn die vanaf de middenlijn steeds 4,5 m naar rechts en links loopt.
De Bal
De handbal is gemaakt van kunststof of leer. De diameter van de bal varieert al naargelang geslacht en leeftijd van de teams. Een handbal voor herenteams heeft een omvang die ongeveer 10 cm kleiner is dan een voetbal, maar hetzelfde weegt. Daardoor kunnen handballers hem beter grijpen en harder gooien dan een voetbal. Vaak wordt de bal behandeld met hars zodat de spelers hem beter met één hand kunnen vangen en vasthouden.
Spelregels tijdens het Spel
Enkele basisspelregels zijn:
- Staande mogen de spelers de bal slechts drie seconden vasthouden. Met de bal in de hand mogen zij slechts drie stappen doen.
- De bal mag met de handen, armen, hoofd, romp, bovenbeen of knie worden geworpen, opgevangen, gestopt en met hand of vuist worden geslagen. Contact met onderbenen en voeten is niet toegestaan. Een speler kan in balbezit komen als het hem lukt de bal op de tegenspeler met open hand te veroveren.
- Als een speler er door vastgrijpen, omklemmen, stoten en vasthouden op een onsportieve manier aan wordt gehinderd de bal te werpen, wordt dit gezien als een foul en wordt doorgaans bestraft met een vrije worp. Als de scheidsrechter een speler de gele kaart toont, is dit een waarschuwing die geen onmiddellijke uitwerking heeft op het verloop van de wedstrijd. Een tweede overtreding van de speler, die de gele kaart rechtvaardigt, wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting. Het team moet dan verder spelen met een speler minder. Als een speler voor de tweede keer wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting, wordt hij gediskwalificeerd met de rode kaart en mag voor de verdere rest van de wedstrijd niet meer worden ingewisseld.
- Een speler mag maximaal drie passen lopen met de bal.
- Na drie passen moet de bal worden overgespeeld of op de goal worden gegooid.
- Alleen de keeper mag zich in het doelgebied (de cirkel) bevinden.
- Passief spelen wordt ontmoedigd en aanvallende acties worden aangemoedigd.
Worpen
- Beginworp: De beginworp wordt na het beginsignaal van de scheidsrechter in het midden van het speelveld uitgevoerd. Daarbij moet de speler met één voet de middenlijn aanraken, terwijl de andere voet op de eigen helft moet staan. Spelers van de tegenpartij moeten op een afstand van 3 meter van de speler blijven die de beginworp uitvoert.
- Vrije Worp: Een vrije worp wordt toegekend bij een overtreding tussen de 6- en 9-meterlijn. De vrije worp wordt uitgevoerd als gevolg van overtredingen, bijvoorbeeld als een speler van de aanvallende ploeg binnen de doelcirkel komt. De vrije worp wordt uitgevoerd op de plek waar de overtreding werd begaan. Overtredingen die met een vrije worp worden bestraft op een afstand van minder dan 9 meter van het doel van de tegenpartij worden genomen aan de vrijeworplijn.
- Inworp: Als de bal buiten het speelveld komt, wordt de inworp uitgevoerd.
- Uitworp: De uitworp wordt uitgevoerd door de doelverdediger en vindt plaats als de bal over de doellijn het speelveld verlaat en voor het laatst werd aangeraakt door de aanvallende ploeg of de doelverdediger van de verdedigende ploeg of wanneer de bal in het doelgebied blijft liggen. Anders dan bij voetbal, waarbij de keeper bij de doellijn moet blijven, mag de keeper bij handbal maximaal 4 meter voor zijn doel staan.
- 7-meterworp: Een 7-meter worp (strafworp) wordt toegekend bij een zware overtreding binnen de 9-meterlijn en als een duidelijke doelkans wordt verhinderd door een foul of door het betreden van het doelgebied, wordt de gelijkheid van kansen weer hersteld door een 7-meter worp. De werpende speler gaat voor de 7-meter staan en probeert na het fluitsignaal een doelpunt te scoren. Zo lang de speler de bal vasthoudt, mag hij de 7-meter lijn niet aanraken of overschrijden.
Handbal in Nederland
De geschiedenis van het Nederlandse handbal gaat terug tot het begin van de 20e eeuw, toen de sport via turnverenigingen uit Duitsland in Nederland terechtkwam. In 1935 werd het Nederlands Handbal Verbond opgericht, en momenteel heeft de bond ruim 50.000 leden. Om praktische redenen werd het handbal met elf spelers afgeschaft en vervangen door de variant met zeven spelers. Later deed ook het zaalhandbal zijn intrede in Nederland.
Lange tijd stelde het Nederlandse mannenhandbalteam weinig voor, maar er is een nieuwe fase aangebroken. In 2023 stond het team voor het eerst sinds 1961 weer op het WK handbal en overleefde zelfs de eerste groepsronde.
De Nederlandse handbalvrouwen daarentegen hebben de afgelopen jaren grote successen geboekt. Ze haalden zilver op het EK van 2016, brons op het EK van 2018 en werden in 2019 wereldkampioen.
Handbalvarianten
Er bestaan een aantal vormen van handbal: zaal- en veldhandbal, beachhandbal, straathandbal, mini-handbal, studentenhandbal en recreantenhandbal. Iedere vorm heeft zijn eigen regels.
Zaalhandbal
Zaalhandbal en veldhandbal zijn de meest gespeelde vormen van de sport. Zaalhandbal wordt in een sporthal gespeeld in plaats van op een veld. De basisregels van handbal gelden allemaal bij deze vorm van handbal. De teams bestaan uit 7 spelers, met 7 wisselspelers op de bank. Het speelveld bestaat uit twee helften die beiden een eigen doel hebben.
Beach Handball
In de zomermaanden wordt steeds vaker Beach Handball gespeeld. Voor deze stoere handbalvorm zijn aparte regels opgesteld.
Rolstoelhandbal
Het Nationaal rolstoel team speelt sinds 2025 officieel 4 tegen 4 rolstoelhandbal. Je mag de bal niet met je rolstoel verdedigen en je mag nooit inrijden op een ander!
Jeugdhandbal
Welke spelregels gelden er voor de jeugd? Of klik op dit spelregelboekje voor de jeugd.
Tips voor Beginners
- Vind een vereniging en team om je bij aan te sluiten: Als je begint met handbal, heb je natuurlijk eerst een team nodig waar jij je bij aan kunt sluiten. Zo krijg je ook meteen het sociale gedeelte van de sport goed mee en kun je de sport meteen goed leren te spelen.
- Zorg dat je de materialen hebt die je nodig hebt: Als je wil beginnen met handbal, is het natuurlijk wel zo handig als je alle materialen hebt die je nodig hebt om te sport te beoefenen. Denk bijvoorbeeld aan goede sportschoenen en de juiste sportkleding.
- Zorg dat je de regels van handbal kent voordat je begint: Als je begint met handbal, scheelt het een hoop als je al een beetje bekend bent met de regels van handbal en het verloop van een wedstrijd. Dit maakt het een stuk makkelijker om in de sport te komen, want je hoeft alleen het praktijkgedeelte nog te leren.
tags: #olympische #spelen #handbal #regels