De Olympische Spelen van Londen 2012 waren een belangrijk sportevenement waar Nederland aan deelnam. In dit artikel wordt dieper ingegaan op de prestaties van de Nederlandse hockeyteams tijdens deze Spelen, met een focus op de dames, en wordt dit afgezet tegen de achtergrond van algemene olympische prestaties en beleidsmatige overwegingen.
De weg naar goud voor de Dames
Na de gouden medaille bij de Olympische Spelen in Beijing 2008 raakten de Nederlandse hockeysters hun onaantastbare positie langzaam kwijt. De Argentijnse vrouwen bleken steeds vaker de bovenliggende partij en namen de macht over, door de winst van de wereldtitel in 2010 in Rosario.
Onder leiding van bondscoach Max Caldas, die de ontslagen Herman Kruis na het WK opvolgde, vond Oranje langzaamaan de weg omhoog. Voor 16.000 toeschouwers in de Riverbank Arena was het Nederlandse team met 2-0 te sterk voor Argentinië. Na een tegenvallende eerste helft, waarin beide landen weinig risico's namen, maakte Oranje na rust het verschil. Carlien Dirkse van den Heuvel opende de score. Haar levenspartner Maartje Paumen besliste het duel door de bal uit een strafcorner hoog en hard in het doel te slaan.
"Zij hebben fenomenaal gespeeld'', zei Caldas over de speelsters van Oranje. "Ik heb nooit getwijfeld. We speelden degelijk in het toernooi, maar het was wachten tot individuen zouden opstaan om het niveau omhoog te krikken. De Argentijn begon begin 2011 bij de hockeybond. Hij maakte een speciaal trainingsprogramma en bracht met zijn hockeysters veel tijd door op sportcentrum Papendal. Bij de naburige Arnhemse hockeyvereniging Upward werd een kopie van het Londense veld aangelegd, in opvallend blauw, met roze stroken aan de zijkanten.
"De speelsters en ik hebben elkaar recht in de ogen gekeken. We hebben afgesproken wat we wilden bereiken en wat we ervoor wilden doen. Nederland trof de Argentijnse vrouwen na de verloren WK-finale van 2010 nog een paar keer. Bij de Champions Trophy in 2011 was het team van Caldas de sterkste, maar de tijdens de laatste editie van dat toernooi moest Oranje de zege toch weer aan de Zuid-Amerikaansen laten.
Lees ook: Olympische basketbaltriomfen van Amerika
"Mooier kan toch niet?'' zei aanvalster Kim Lammers, die zowel in 2004 als 2008 buiten de selectie van Oranje werd gelaten en op 31-jarige leeftijd alsnog de olympische titel pakte. "Er zat best wat spanning op. En we moesten geduldig blijven, dat was erg belangrijk. We hebben onze momenten afgewacht en echt als een team gespeeld. Hier heb ik acht jaar lang voor geknokt.
Individuele prestaties en team samenstelling
De Olympische Spelen van Londen waren een hoogtepunt in de carrières van verschillende Nederlandse hockeyers.
Caia van Maasakker won goud met het Nederlands hockeyteam in 2012 en 2021. Caia van Maasakker zat aanvankelijk niet in de dameshockeyselectie voor de Olympische Spelen in Londen. Door een dramatische blessure kort voor het toernooi voor UU-alumna Willemijn Bos mocht de SCHC-speelster toch afreizen. In de eerste wedstrijd tegen België scoorde ze haar eerste doelpunt voor Nederland. Van Maasakker werd een vaste waarde voor Oranje. Ook in Rio de Janeiro was ze erbij. In de finale moest Nederland genoegen nemen met een gelijkspel. In de shoot-outs bleek Groot-Brittannië beter.
Voor Maria Verschoor (214 interlands) en Xan de Waard (218 interlands) waren het de derde Olympische Spelen. Maria werd naast olympisch kampioen, één keer wereldkampioen en vier keer Europees kampioen. Ook voor Laura Nunnink (197 interlands) waren het de derde Olympische Spelen. In 2016 was zij echter reserve en ontving zij geen zilveren medaille. Net als Maria en Xan werd zij twee keer olympisch kampioen. Voor Seve van Ass (236 interlands) waren het de derde Olympische Spelen. De gouden medaille was de eerste medaille die Seve won tijdens de Olympische Spelen. Ook voor Pirmin Blaak (154 interlands) waren dit zijn derde Olympische Spelen. In Londen (2012) - waar het team zilver won - was Pirmin als reservekeeper aanwezig. Hij won drie keer goud tijdens een Europees kampioenschap en haalde met het team twee keer zilver en één keer brons tijdens het wereldkampioenschap. Voor Thierry Brinkman (184 interlands) waren het zijn tweede Olympische Spelen en eerste olympische medaille. Thierry debuteerde in 2015 en heeft sindsdien aan vijf Europese kampioenschappen meegedaan, waarbij hij vier keer goud won.
Huldiging en erkenning
Bij de huldiging in de Glazen Zaal werden de olympisch kampioenen toegesproken door minister-president Dick Schoof, staatssecretaris van sport Vincent Karremans en chef de mission Pieter van den Hoogenband. Zij werden allemaal geridderd met uitzondering van de dames die in Tokio al goud wonnen.
Lees ook: Een terugblik op de glorieuze Olympische geschiedenis van het Nederlandse dameshockey.
Voormalige Oranje-captains Carlien Dirkse van den Heuvel en Robert van der Horst zijn door de KNHB benoemd als Lid van Verdienste. Samen met voormalig Oranje-spits Kitty van Male namen Carlien en Robert zaterdag 28 juni afscheid van het hockeypubliek in de rust van de damesfinale Nederland - Australië. Voorafgaand aan de wedstrijd werden de drie oud-internationals tijdens een speciale ontvangst op de venue van de FIH Pro League Grand Final toegesproken door voorzitter Erik Cornelissen en bestuurslid Tophockey Heren Stephan Veen. Carlien Dirkse van den Heuvel debuteerde in het Nederlands Elftal op 17 mei 2008 en speelde 202 interlands waarin ze 28 doelpunten scoorde. Ze werd twee keer wereld- en eenmaal Olympisch kampioen, won diverse Europese Kampioenschappen, de Champions Trophy en ook de Hockey World League. Carlien werd na de Olympische Spelen van Rio de Janeiro (2016) aanvoerster van het team. Ook Robert van der Horst is een grote naam in het Nederlandse hockey. Robert debuteerde op 4 december 2004 en speelde 272 interlands. In deze wedstrijden scoorde hij veertien goals. Robert werd tweemaal Europees kampioen, won zilver op de Olympische Spelen van Londen in 2012 en pakte brons (2010) en zilver (2014) op het WK. Beide spelers hebben een belangrijke rol gespeeld in het Nederlandse hockey.
Vergelijking met andere landen en factoren van succes
Het aantal medailles dat landen op de Olympische Spelen halen wordt door diverse factoren bepaald. Rijke landen doen het over het algemeen beter dan arme. In welvarende landen is meestal meer geld beschikbaar voor sport, zijn er betere sportfaciliteiten en is de bevolking gezonder. Hoe meer inwoners een land heeft, hoe waarschijnlijker dat daar kansrijke sporttalenten tussen zitten en hoe groter meestal het aantal daadwerkelijke deelnemende sporters. Daar bovenop heeft het gastland nog een thuisvoordeel.
Het gangbare medailleklassement geeft een nogal vertekend beeld van de prestaties van de deelnemende landen in relatie tot elkaar. Het klassement wordt primair bepaald door het aantal behaalde gouden medailles. Pas bij een gelijk aantal gouden medailles telt het aantal zilveren medailles en daarna pas het aantal bronzen medailles. Kazachstan bijvoorbeeld haalde in Londen 13 medailles, waarvan 7 gouden, waardoor het land net één plaats boven Nederland eindigde.
Voor een zinvolle beoordeling van de prestatie van Nederland zal zeker vanuit beleidsoogpunt (NOC*NSF, overheid, individuele sportbonden) vooral de vergelijking relevant zijn met landen die qua samenleving, welvaartsniveau en (sport)infrastructuur enigszins op Nederland lijken. Dat zijn immers de landen waar we mogelijk iets van kunnen leren op het vlak van aanpak en beleid wat ook in Nederland realiseerbaar zou kunnen zijn. Een vergelijking met landen als Botswana, Cuba of Noord-Korea, waarin bijvoorbeeld rekening wordt gehouden met welvaartsverschillen, heeft voor Nederland in dat opzicht weinig toegevoegde waarde. Een vergelijking met een land als de Verenigde Staten lijkt zinvoller, ware het niet dat het aantal van 104 Amerikaans medailles voor Nederland onmogelijk geacht mag worden. De talentenvijver van de Verenigde Staten is door de veel grotere bevolkingsomvang van dat land - ongeveer 20 keer Nederland - aanzienlijk groter.
De belangrijkste complicerende factor in de vergelijking van de olympische prestaties van Nederland met die van andere landen is daarom toch vooral het verschil in bevolkingsomvang. Vooral de verschillen tussen landen in het aantal inwoners in de leeftijdsgroep 15 tot 40 jaar is dus relevant. Als het totale aantal behaalde medailles per land wordt gecorrigeerd voor de omvang van de bevolking in de leeftijdsgroep 15 tot 40 jaar, levert dit een geheel andere ranglijst op. Niet de grote landen als China, Rusland en de Verenigde Staten domineren nu de top van de ranglijst, maar vooral de kleinere landen uit het Caraibisch gebied. Het kleine Grenada steekt er met kop en schouders boven uit. Nederland staat nu op plaats 15 met bijna 4 medailles per miljoen inwoners van 15 tot 40 jaar. Opmerkelijk genoeg staat Nederland ook boven gastland Groot-Brittannië. Ondanks de enorme investeringen in de (Olympische) sport heeft het land bijna één medaille per miljoen inwoners van 15 tot 40 jaar minder gehaald dan Nederland.
Lees ook: Geschiedenis Olympisch basketbal
Ook vergeleken met Duitsland deed Nederland het uitstekend. Duitsland haalde per miljoen inwoners van 15 tot 40 jaar ongeveer 2 medailles, de helft van Nederland. Om het even goed te doen als Nederland had Duitsland 91 medailles moeten halen, ruim 2 keer zoveel als het werkelijke aantal van 44. Duitsland bleef bovendien ook ver verwijderd van de door de Deutsche Olympische Sportbund (DOSB) tot doel gestelde 86 medailles (waarvan 28 gouden). Deze doelstelling vertaald naar het vierenhalf keer kleinere Nederland betekent ongeveer 19 medailles waarvan 6 gouden; een doel dat voor Nederland wel haalbaar is gebleken.
In welvaart vergelijkbare landen die het beter hebben gedaan dan Nederland zijn Australië, Denemarken en Nieuw Zeeland. Australië met een ongeveer anderhalf keer zo grote potentiële topsportbevolking als Nederland presteert al jaren bovengemiddeld goed op de Olympische Zomerspelen. Het heeft sinds 1992 altijd de Top 10 van het medailleklassement gehaald. Het aantal medailles in London was dan ook het laagste sinds 2000. Denemarken scoort vooral sinds 2008 beter dan Nederland. Nieuw Zeeland wist in London maar liefst 9 medailles per miljoen inwoners van 15 tot 40 jaar te halen, meer dan het dubbele van Nederland.
Gecorrigeerd voor verschillen in bevolkingsomvang presteert Nederland veel beter dan de grote landen in de top van het medailleklassement. Voor die grote landen geldt echter wel dat zij, hoewel hun teams groter zijn, in verhouding minder deelnemers naar de Olympische spelen afvaardigen dan Nederland. De Amerikaanse en Britse teams waren 3 keer zo groot en de Australische en Duitse teams ruim 2 keer zo groot als het Nederlandse team. Het team van Nieuw Zeeland was ongeveer even groot en het Deense team een derde kleiner. Men mag verwachten dat de teams van de grote landen in de breedte sterker zijn dan de teams van de kleine(re) landen; de grote landen beschikken immers over een (veel) groter topsportpotentieel.
Efficiëntie van de Nederlandse afvaardiging
Hoe verhoudt de prestatie van het Nederlandse Olympische team zich tot dat van de andere teams? Dit kan worden bepaald door per land het aantal behaalde medailles te delen door het aantal deelnemers. Hierbij doet zich wel een complicatie voor: de gouden medaille van bijvoorbeeld het dameshockeyteam telt als één medaille in het medailleklassement, maar is behaald door een heel team van 16 hockeysters, die ook allemaal individueel een medaille hebben ontvangen.
Van de landen in de tabel presteerde het Amerikaanse team het beste met een score van bijna één medaille per twee deelnemers. Nederland scoort weliswaar iets minder goed dan de verenigde Staten, maar beter dan alle andere landen in de tabel. Waar Denemarken en Nieuw Zeeland meer medailles per inwoner behaalden dan Nederland, waren hun teams veel minder succesvol dan het Nederlandse team.
Algemene conclusie en beleidsimplicaties
Hoewel het niet is gelukt om de Top-10 van het Olympische medailleklassement te halen, heeft Nederland in Londen prima gepresteerd. Als klein land heeft Nederland relatief veel medailles gehaald en het in verhouding zelfs beter gedaan dan het gastland en vele andere gerenommeerde sportlanden. Het selectiebeleid van NOC*NSF heeft bovendien geresulteerd in een Olympische afvaardiging met een relatief hoog rendement. Uiteraard is dit slechts het totaalbeeld over alle disciplines. Per discipline waren er wel verschillen in rendement en is ongetwijfeld nog verbetering mogelijk. De ambitie om (structureel) de Top-10 van het medailleklassement te halen lijkt echter te hoog gegrepen. In het medailleklassement van Londen 2012 staan er al zeker tien landen boven Nederland die qua aantal inwoners aanmerkelijk groter zijn en dus uit een veel grotere potentiële topsportbevolking kunnen putten. Over vier jaar tijdens Rio 2016 komt daar wellicht gastland Brazilië zelf met het thuisvoordeel nog bij. Incidenteel is een Top 10-positie waarschijnlijk alleen haalbaar op basis van zeg maar het Kazachstan-effect (niet heel veel medailles, maar wel relatief veel gouden medailles) in combinatie met het omgekeerde - zeg maar het Japan-effect - bij enkele van de grote concurrenten (wel veel medailles, maar relatief weinig gouden medailles). Een paar hondersten van een seconde sneller zwemmen kan net het verschil zijn tussen zilver en goud.
Chef de mission Maurits Hendriks sprak na afloop zijn tevredenheid uit over de prestaties van de gehele Nederlandse equipe. "Ons team heeft goed gepresteerd, zowel in de breedte als in de diepte. In acht van de achttien sporten hebben we medailles gehaald. We hebben aan 103 'medaille-events' meegedaan en in 49 daarvan de top acht gehaald. Dat is 47,5 procent tegen 41 procent in Peking'', vertelde Hendriks tijdens zijn afsluitende persconferentie. Nederland behaalde in Londen twintig medailles (zes goud, zes zilver en acht brons), waarmee de dertiende plaats in het landenklassement werd bezet. De twee jaar eerder met een studie onderbouwde top tien-ambitie stond desondanks na afloop onverminderd overeind.
tags: #olympische #spelen #londen #nederlandse #hockey #prestaties