Het Nederlands-Indisch voetbal kent een rijke, maar vaak onderbelichte geschiedenis. Van de koloniale wortels tot de eerste Aziatische deelname aan een WK, het verhaal is doordrenkt van politiek, cultuur en de passie voor het spel. Dit artikel duikt in die geschiedenis, belicht de hoogtepunten en uitdagingen, en onderzoekt de blijvende impact op zowel het Nederlandse als het Indonesische voetbal.
De Vroege Jaren: Koloniale Wortels en de Opkomst van het Voetbal
De opkomst van het moderne voetbal in Nederlands-Indië valt samen met de groeiende populariteit van de sport in Europa rond 1850. Net als in andere koloniën, werd voetbal aanvankelijk geïntroduceerd en beoefend door Europeanen. De oudste voetbalclub in Nederlands-Indië was Victoria uit Soerabaja, opgericht in 1894. Al snel volgden andere clubs, zoals Tot Behoud Onzer Ribbenkast (THOR), HBS en Excelsior, eveneens in Soerabaja. Ook in de hoofdstad Batavia ontstonden diverse clubs, waaronder Voetbalbond Indische Omstreken Sport (VIOS), Hercules en Sportvereeniging Binnenlandsch Bestuur (SVBB).
De Nederlandsch-Indische Voetbal Unie (NIVU) werd opgericht om competities en spelertransfers beter te reguleren en interregionale kampioenschappen te organiseren. In tegenstelling tot Nederland, waar voetbalclubs vaak gebaseerd waren op geloofsovertuiging, waren clubs in Nederlands-Indië meer bepaald door beroepsgroep en etnische afkomst. Zo waren er clubs voor militairen, artsen en groepen met een Europese, Indo-Europese, Chinese of Indonesische achtergrond.
Een van die clubs was Sportvereeniging Binnenlandsch Bestuur (SVBB), een Europese vereniging die aanvankelijk bedoeld was voor ambtenaren, maar later openstond voor leden van verschillende achtergronden. Eddy Meeng, die zelf bij de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM) werkte, was lid van SVBB en herinnerde zich de goed onderhouden velden en de vele toeschouwers bij de wedstrijden.
Het voetbal was lokaal en regionaal georganiseerd, met competities tussen clubs in verschillende steden en provincies. Vanwege de grote afstanden was een nationale competitie onmogelijk. Wel werden er kampioenswedstrijden georganiseerd tussen bijvoorbeeld Sumatra en Java, waarbij Java als het meest ontwikkelde voetbalgebied werd beschouwd vanwege de grote concentratie van Europeanen.
Lees ook: Voetbalontwikkeling Indonesië
Het WK van 1938: Een Historische Primeur
Een van de meest memorabele momenten in de geschiedenis van het Nederlands-Indisch voetbal is de deelname aan het WK van 1938 in Frankrijk. Het Nederlands-Indisch elftal was het eerste Aziatische team dat aan een WK deelnam, een historische primeur. De kwalificatie kwam tot stand nadat Japan, China en de Verenigde Staten zich hadden teruggetrokken uit de kwalificatiewedstrijden.
De organisatie van de reis naar Frankrijk was een uitdaging. In Nederland coördineerde voetbalbestuurder Karel Lotsy de voorbereidingen en organiseerde oefenwedstrijden tegen Nederlandse clubs. De selectie bestond uit zeventien spelers met een diverse achtergrond, waaronder Javanen, Chinezen, Ambonezen, Sumatranen en Indo-Europeanen.
Op 18 mei 1938 arriveerde de Nederlands-Indische ploeg in Den Haag, waar ze hartelijk werden ontvangen. De voorbereiding omvatte gezamenlijke maaltijden met Indische rijsttafel en Europese voeding, en oefenwedstrijden tegen H.B.S. Den Haag en Haarlem.
Op 5 juni 1938 speelde Nederlands-Indië in het Vélodrome Municipale in Reims tegen Hongarije. Het team speelde in oranje shirts, witte broeken en lichtblauwe kousen. Ondanks de inspanningen van de spelers was het team kansloos tegen de sterke Hongaren en verloor met 6-0. Verslaggever Han Hollander prees het team voor hun inzet, maar wees op het gebrek aan samenspel, tactisch inzicht en fysieke kracht.
Ondanks de nederlaag was de deelname aan het WK een belangrijke mijlpaal voor het Nederlands-Indisch voetbal. Het team bestond voor een groot deel uit Indo’s en wordt gezien als een deel van de Indonesische voetbalgeschiedenis.
Lees ook: Competitie zaalvoetbal Indonesië
De Onderlinge Wedstrijd tegen Nederland: Symboliek en Eenheidsgedachte
Na het WK speelde het Nederlands-Indisch elftal op 26 juni 1938 een vriendschappelijke wedstrijd tegen het Nederlands elftal in het Olympisch Stadion in Amsterdam. De wedstrijd werd gespeeld in het kader van de Olympische Dag en trok 50.000 toeschouwers. Nederland speelde in het wit, Nederlands-Indië in het oranje.
Ook in deze wedstrijd bleek het Nederlands-Indisch elftal niet opgewassen tegen de Nederlandse tegenstander. Nederland won met 9-2. Han Hollander wees opnieuw op het fysieke verschil tussen de spelers, waarbij de Indische spelers gemiddeld kleiner waren dan de Nederlandse.
Ondanks de nederlaag werd de wedstrijd door velen gezien als een overwinning. Het Vaderland schreef dat de symboliek, in de geest van de eenheidsgedachte van het Rijk, een grote rol had gespeeld. De Indische pers prees de hartelijke houding van het Nederlandse publiek en de positieve herinneringen aan het uitstapje naar Europa.
De Jaren na het WK: Oorlog, Revolutie en de Opkomst van Indonesië
De jaren na het WK van 1938 waren turbulent, zowel in Nederland als in Nederlands-Indië. De Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog hadden een grote impact op het voetbal.
Na de soevereiniteitsoverdracht in 1949 hield de NIVU op te bestaan en werd de Persatuan Sepak Bola Seluruh Indonesia (PSSI) de nationale voetbalbond van Indonesië. De interlands van het Nederlands-Indisch elftal tijdens het WK van 1938 worden in de officiële FIFA-statistieken geregistreerd, maar door de PSSI niet erkend.
Lees ook: Passie en Kritiek NAC Breda Ultras
Van een revanche-wedstrijd tussen Nederland en Indonesië is lange tijd niets gekomen. Pas in 2013 speelden de twee landen weer tegen elkaar in een vriendschappelijke wedstrijd in Jakarta, die door Nederland met 0-3 werd gewonnen.
De Indo's in het Nederlands Voetbal: Een Blijvende Invloed
De invloed van Indo’s op het Nederlandse voetbal is aanzienlijk. Door de jaren heen hebben vele spelers met een Indische achtergrond een belangrijke rol gespeeld in het Nederlands elftal. Bekende voorbeelden zijn Beb Bakhuys, Giovanni van Bronckhorst, Robin van Persie en John Heitinga.
Deze spelers worden vaak gezien als "stille krachten", bescheiden jongens die een belangrijke bijdrage leveren aan het team. Hun aanwezigheid in het Nederlands elftal is een herinnering aan de historische band tussen Nederland en Indonesië en de blijvende invloed van de Indische cultuur op het Nederlandse voetbal.
tags: #geschiedenis #nederlands #indisch #voetbal