Louis van Gaal, een naam die synoniem staat voor tactisch vernuft en soms controversiële beslissingen, heeft door de jaren heen een significante impact gehad op het Nederlands voetbal. Dit artikel duikt in de tactische benadering van Van Gaal, met een focus op zijn periodes als bondscoach van het KNVB, en onderzoekt hoe zijn filosofie en speelstijl zijn geëvolueerd.
Van 4-3-3 naar 5-3-2: Een Pragmatische Keuze in 2014
Traditioneel staat Nederland bekend om het 4-3-3 systeem, een formatie die diep geworteld is in de Nederlandse voetbalcultuur. Echter, Van Gaal staat bekend om zijn pragmatische aanpak, waarbij hij de tactiek aanpast aan het beschikbare spelermateriaal. Een opvallend voorbeeld hiervan is het WK van 2014 in Brazilië.
Voor het WK van 2014, speelde Van Gaal eigenlijk altijd 4-3-3 in de WK-kwalificatie, en daarvoor bij FC Barcelona en Ajax. Vier verdedigers, drie middenvelders, drie aanvallers. Een typisch Hollandse voetbalstijl.
De blessure van Kevin Strootman vlak voor het WK dwong Van Gaal om zijn plannen te herzien. Strootman, een belangrijke spil op het middenveld, was onmisbaar geacht in zijn beoogde 4-3-3 opstelling. Toen de speler van AS Roma wegviel en de trainer geen vervanger van hetzelfde niveau kon vinden, ontsproot een nieuw systeem in het brein van de bondscoach: 5-3-2 moest het worden. Een extra verdediger zou voor meer zekerheid zorgen, terwijl de aanvallers hun gang konden gaan.
Deze formatie, met vijf verdedigers, drie middenvelders en twee aanvallers, was een afwijking van de traditionele Nederlandse aanpak. Van Gaal koos voor deze formatie omdat hij van mening was dat de verdediging, met jonge en onervaren spelers, extra bescherming nodig had. De focus lag op een solide defensie en snelle omschakeling naar de aanval.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Het 5-3-2 systeem bleek succesvol, en Oranje bereikte de halve finale, waar het na strafschoppen verloor van Argentinië. Ondanks de uitschakeling werd Van Gaal geprezen voor zijn tactische flexibiliteit en het vermogen om het maximale uit zijn team te halen.
Terugkeer naar Oranje: Een Nieuwe Blik op 3-4-3
Nadat het Nederlands elftal een mislukt EK achter de rug had onder leiding van Frank de Boer, keerde Van Gaal terug als bondscoach. Net als voorheen, analyseerde hij de spelersgroep en concludeerde dat het team niet geschikt was voor het traditionele 4-3-3. Hij besloot over te stappen op een 3-4-3 formatie (of 1-3-4-3, inclusief de keeper).
Volgens Van Gaal was deze groep spelers niet goed genoeg om klassiek Nederlands 4-3-3 te spelen. Nee, het moest 3-4-3 worden. Of, de keeper meegerekend zoals Van Gaal steevast doet: 1-3-4-3.
Deze formatie, met drie centrale verdedigers, vier middenvelders (waaronder twee wingbacks) en drie aanvallers, bood volgens Van Gaal meer stabiliteit en controle. De wingbacks zorgden voor extra breedte in de aanval, terwijl de drie centrale verdedigers de defensie versterkten.
Het tactische plan van Oranje? Dat zou op de schop gaan. Meteen.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Een belangrijk element in het 3-4-3 systeem van Van Gaal is de rol van Frenkie de Jong. De middenvelder krijgt de vrijheid om uit te zakken richting de verdediging en zo het spel van Oranje vorm te geven.
Wie een datum wil, kan 26 maart 2022 noteren. Nederland - Denemarken (4-2), de oefenwedstrijd waarin de contouren zichtbaar werden van het Oranje dat deze maandag het WK in Qatar begint tegen Senegal. Het centrale blok met drie verdedigers, de wingbacks, het duo Steven Bergwijn - Memphis Depay voorin. De regisseursrol van Frenkie de Jong, die de mogelijkheid kreeg om uit te zakken richting verdediging en zo het spel van Oranje kon vormgeven. Het was er die wedstrijd allemaal al.
"Leveren" in Oranje: Selectiecriteria en Verrassingen
Van Gaal staat bekend om zijn duidelijke eisen en selectiecriteria. Voor dit toernooi heeft hij het concept "in vorm zijn" omgedoopt tot "leveren" in Oranje. Dit betekent dat spelers geselecteerd worden op basis van hun prestaties in het Nederlands elftal, en niet alleen op basis van hun clubprestaties.
Louis van Gaal maakt altijd een groot punt van ‘in vorm zijn’, maar heeft dat voor dit toernooi omgedoopt tot ‘leveren’. En nog specifieker: ‘leveren’ in Oranje. Het lijkt een wat wankele manier om zijn basisteam te rechtvaardigen.
Deze benadering leidde tot enkele verrassende keuzes in de selectie voor het WK in Qatar. Zo werd Daley Blind, die bij Ajax op de bank belandde, toch geselecteerd omdat hij in het Nederlands elftal wel "geleverd" heeft.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
Als het over de laatste openstaande kwestie gaat - de doelman - is het helemaal een merkwaardige redenering. Jasper Cillessen en Mark Flekken kunnen goede statistieken overleggen bij hun clubs. Cillessen heeft volgens Van Gaal in Oranje wél altijd ‘geleverd’, maar toch werden beide doelmannen thuisgelaten. Remko Pasveer en Justin Bijlow zijn volgens de bondscoach niet zo in vorm, maar mochten wel mee naar Qatar.
De meest opvallende keuze was echter de selectie van Andries Noppert, de keeper van SC Heerenveen, die nog nooit voor Oranje had gespeeld. Noppert kreeg zelfs de kans om in de basiself te starten.
Evolutie van een Filosoof: Van Cruijff tot Pragmatisme
Van Gaal is door de jaren heen veranderd in zijn kijk op voetbal. Vroeger was hij, net als Johan Cruijff, een groot voorstander van het 4-3-3 systeem. Tegenwoordig denkt Van Gaal daar heel anders over. Toen een kritische journalist hem daar vorig jaar op wees, reageerde de oefenmeester niet eens betrapt. Hij kwam er openlijk vooruit. "Dat heet: evolutie", zei Van Gaal over de switch in zijn filosofie. De bondscoach had vlak daarvoor een lofzang gehouden over het 3-4-3 systeem van Champions League-winnaar Chelsea. "Ik ontwikkel me ook. Zelfs nog op 70-jarige leeftijd."
Hij legt die evolutie als volgt uit: "Ik was overgoten met het Ajax-DNA, maar naarmate ik meer ervaring kreeg, is dat veranderd. (…) Naarmate ik langer trainer was, leerde ik dat systeem (5-3-2, red.) liefhebben. Je kunt ermee aanvallen. Je kunt ermee verdedigen. Je kunt de tegenstander overal onder druk zetten en je neemt, als je het goed speelt, minder risico dat de tegenstander op de counter doorbreekt, want je hebt drie verdedigers in het centrum. Ook ik dacht dat je met 4-3-3 het best driehoekjes kon vormen over het hele veld, maar toen had ik nog niet het vermogen om de zegeningen van dat andere systeem te zien."
Van Gaal is van mening dat het huidige Oranje zich moet aanpassen om betere tegenstanders te kunnen verrassen. Hij houdt de verwachtingen laag en benadrukt dat wereldkampioen worden een utopie is.
Van Gaal als Leider: Bescheidenheid, Individualiteit en Discipline
Naast zijn tactische vaardigheden staat Van Gaal ook bekend om zijn leiderschapsstijl. Hij is een veeleisende coach die veel waarde hecht aan discipline en teamgeest.
Louis van Gaal is een vrijwel ongeëvenaard succesvolle coach - en toch nog lang niet altijd goed begrepen. Zo is hij, al zou je het niet direct zeggen, opvallend bescheiden.
Een belangrijk aspect van Van Gaals leiderschap is zijn focus op het individu. Hij probeert het maximale uit elke speler te halen door ze individueel te benaderen en hun sterke punten te benadrukken.
Zijn waardering voor het individu heeft bij Van Gaal een naam gekregen: het ‘totalemensprincipe’. In 2012 legde hij aan de KNVB-nieuwssite Ons Oranje de essentie daarvan uit: ‘Een pass van A naar B is niet alleen die pass, een technische uitvoering, maar daar zit een heel mens achter. Dat mens wordt beïnvloed door de geest.’
Hij deelt spelers in in drie categorieën, bedacht door Van der Burg. Blauwe spelers die ‘intellectueel georiënteerd’ zijn, groene emotionele spelers en creatieve rode spelers. Die verschillen in de manier waarop ze informatie verwerken, wat bijvoorbeeld gevolgen heeft voor Van Gaals praatje in de rust van een wedstrijd.
Tegelijkertijd is Van Gaal een voorstander van discipline en structuur. Hij stelt duidelijke regels en verwacht dat spelers zich daaraan houden.