Vrouwenvoetbal, de snelst groeiende sport ter wereld, heeft ook in Nederland een opmerkelijke ontwikkeling doorgemaakt. Met wereldwijd 40 miljoen voetballende vrouwen en meisjes, en ruim 170.000 vrouwelijke leden bij de KNVB in 2023, wint de sport steeds meer terrein. Dit artikel duikt in de geschiedenis van de KNVB Beker voor vrouwen, belicht enkele memorabele momenten en succesverhalen, en werpt een blik op de huidige stand van zaken.
Vroege Jaren en Strijd om Erkenning
De eerste tekenen van vrouwenvoetbal in Nederland dateren van begin 20e eeuw. In 1908 werd er via een lokale krant in Hengelo een oproep gedaan om een voetbalclub voor dames op te richten. Echter, tegelijkertijd schreef De Telegraaf over een comité dat het voetballen voor vrouwen wilde verbieden. In 1920 werd er een foto geplaatst in De Courant van het vrouwenelftal van Wittenburg. De Oostzaanse Vrouwenvoetbal Vereeniging (1924) was de eerste vereniging die officieel met vrouwenvoetbal startte.
Ondanks deze vroege initiatieven, stuitte vrouwenvoetbal op weerstand. In 1935 stond de voetbalbond voetbal voor vrouwen niet toe en dreigde zelfs met straffen voor clubs die toch ruimte boden aan vrouwelijke spelers. De medische wereld uitte bezorgdheid over de invloed van sport op het vrouwenlichaam, wat bijdroeg aan de negatieve beeldvorming.
In 1955 werd de Algemene Damesvoetbalbond (ADVB) opgericht, een belangrijke stap voorwaarts voor de erkenning van vrouwenvoetbal. Zo’n 14 clubs schreven zich in voor de eerste vrouwenvoetbalcompetitie, zonder erkenning van de KNVB. Lenie van Wensveen deed mee als 14-jarig meisje en scoorde ook nog.
Officiële Erkenning en Groei
Een cruciaal moment kwam in 1971, toen vrouwenvoetbal eindelijk officieel werd erkend door de KNVB. Vanaf dat moment maakte het officieel deel uit van de voetbalbond. In 1973 vond de eerste officieel erkende interland plaats. Vanaf 1979 konden ook meiden het lidmaatschap van de KNVB aanvragen. In 1986 werd gemengd voetbal tot 12 jaar geïntroduceerd, wat een belangrijke stap was in de ontwikkeling van het meiden- en vrouwenvoetbal.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
In 1980/81 werd de eerste editie van de KNVB Beker voor vrouwen georganiseerd. Dit was een belangrijke stap in de verdere ontwikkeling en professionalisering van het vrouwenvoetbal in Nederland.
FC Berghuizen: Een Pionier in het Vrouwenvoetbal
Een opmerkelijk voorbeeld van de vroege ontwikkeling van vrouwenvoetbal is FC Berghuizen uit Oldenzaal. In 1982 schreef Heidy ter Pelle een briefje aan het jeugdbestuur van FC Berghuizen, waarin ze zich afvroeg waarom alleen jongens bij de club voetbalden. Dit leidde tot de oprichting van meisjesvoetbal bij FC Berghuizen. De club koos er bewust voor om te beginnen met meisjesvoetbal. Pas drie jaar later, in 1986, werd er een vrouwenelftal in de competitie gebracht.
De club had duidelijke uitgangspunten: de meisjes echt laten meetellen, erkennen dat meiden ook prima kunnen voetballen en een goede organisatie opzetten. De piramidevorm was belangrijk: een brede basis van veel voetballende meiden, met bovenaan een goed presterend vrouwenteam. Goede trainers, materialen en sportdiscipline waren essentieel. FC Berghuizen hanteerde het motto OPA: Organisatie, Prestatie, Acceptatie. Een goede organisatie zou leiden tot prestaties, wat uiteindelijk zou zorgen voor acceptatie van het meiden- en vrouwenvoetbal.
FC Berghuizen maakte veel reclame voor het vrouwenvoetbal. De campagne "The Swinging Sisters of Football" met foto's van voetballende zusjes in de krant en trainingen in de wijken van Oldenzaal trokken veel aandacht. In 1986 bracht de club zelfs een single uit, "Meidenvoetbal is oké", wat resulteerde in landelijke bekendheid via de TROS-radio en het Jeugdjournaal van de NOS.
Het eerste damesteam van FC Berghuizen promoveerde in 1987 naar de eerste klasse en werd kampioen. Nicolien Koekenberg werd topscorer met 67 doelpunten. De club organiseerde activiteiten zoals kampen en oefenwedstrijden in Noorwegen, waar ze bevriende clubs bezochten. In 1988 en 1989 werd het team opnieuw kampioen en promoveerde naar de hoofdklasse van de KNVB afdeling Twenthe. In 1989 bereikte FC Berghuizen de interregionale klasse van de KNVB district Oost. Het meisjesvoetbalteam van de Bernardusschool, grotendeels bestaande uit speelsters van FC Berghuizen, werd in 1989 Nederlands kampioen schoolvoetbal.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Hoewel het team in 1990 degradeerde, bleef FC Berghuizen zich inzetten voor de ontwikkeling van het meisjesvoetbal. In 1991 werd het team opnieuw kampioen en promoveerde weer naar de interregionale klasse. In datzelfde jaar werd de zevenjarige Anne Uit het Broek gehuldigd als honderdste lid van de club. In 1992 werd het damesteam kampioen in de interregionale hoofdklasse Oost en plaatste zich voor de landelijke hoofdklasse.
Ter Leede: Een Andere Pionier
Naast FC Berghuizen is Ter Leede een andere club met een rijke geschiedenis in het vrouwenvoetbal. In april 1976 startte Ter Leede met damesvoetbal, en vanaf 1981 speelden de dames altijd op het hoogste amateurniveau. In 1992 won Ter Leede voor de eerste keer de KNVB-beker voor vrouwen, en herhaalde dit in 2001 en 2007. Ter Leede was ook het eerste Nederlandse vrouwenvoetbalteam dat deelnam aan de UEFA Women’s Cup. De dames werden in 2001/02 en 2003/04 verdienstelijk 2e in de groepsfase. In 2004 en 2007 won Ter Leede de Super Cup voor vrouwen.
Huidige Editie en Finales
In het KNVB Bekertoernooi voor vrouwen strijden clubs uit de Topklasse-, Hoofdklasse- en Eerste Klasse-clubs en de Eredivisie Vrouwen om de zilveren dennenappel. In de eerste, tweede en derde ronde en de tussenronde komen alleen de amateurclubs in actie. In de achtste finales stromen de clubs uit de Eredivisie Vrouwen in.
De eerste ronde wordt gespeeld in poulevorm. Een poule bestaat uit minimaal drie en maximaal vier teams, terwijl een halve competitie wordt afgewerkt. De nummers 1 en 2 uit elke poule plaatsen zich voor de tweede ronde van het bekertoernooi.
De 44 nummers 1 en 2 van de poules spelen voor 22 plaatsen in de derde ronde. Deze 22 clubs spelen zich voor 11 plaatsen in de tussenronde. In de tussenronde spelen zes teams voor drie plaatsen in de achtste finale. Vijf clubs worden vrijgeloot voor de achtste finale.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
In de achtste finale stromen de acht clubs uit de Eredivisie Vrouwen in. Amateurclubs kunnen in deze ronde niet tegen elkaar loten. De in totaal zestien teams spelen voor een plek in de kwartfinales en verder.
Ajax wint de Beker in 2024
Ajax heeft voor de zesde keer in de historie de TOTO KNVB Beker veroverd. De Amsterdamse vrouwen waren op Tweede Pinksterdag met 3-1 te sterk voor Fortuna Sittard. De finale werd gespeeld in het Koning Willem II Stadion in Tilburg. Ajax hield met het winnen van de beker een tastbare prijs over een memorabel seizoen. De formatie van vertrekkend coach Suzan Bakker schreef met name op het Europese podium geschiedenis door de kwartfinale te halen.
Spitse en Leuchter afwezig, begon Ajax als favoriet aan de bekerfinale en vertaalde die ambities ondanks de afwezigheid van de geblesseerde internationals Spitse en Leuchter ook naar het veld. De ploeg trok het initiatief naar zich toe en kreeg een aantal kansen. Tiny Hoekstra leek in de 26e minuut voor de openingstreffer te zorgen, maar haar goal werd na bevestiging van de VAR geannuleerd. Aangever Chasity Grant stond namelijk buitenspel.
De goals zouden pas na rust vallen. Al was daar wel opnieuw een beslissing van de VAR - die voor het eerst werd ingezet bij een clubwedstrijd in het Nederlandse vrouwenvoetbal - voor nodig. Tot ontsteltenis van heel Fortuna ging de bal op de stip. Myrthe Morrees zou de bal op haar arm hebben gekregen. Vanaf elf meter schoot Nadine Noordam in de 54e minuut raak: 1-0. Via invaller Bente Jansen die in de 85e minuut de bal vanaf de rand van het zestienmetergebied vrij kapte en richting de hoek krulde: 3-1.
"Dit is de bekroning van een fantastisch seizoen", zei Ajax-coach Suzanne Bakker. "Na zo'n mooi avontuur in de Champions League hebben we in de competitie te veel punten laten liggen. Maar wij willen prijzen winnen.
Historische Halve Finale voor Saestum
Saestum haalde de halve finale door na strafschoppen Eredivisionist Fortuna Sittard uit te schakelen. In de recente geschiedenis van de TOTO KNVB Beker vrouwen reikte nooit eerder een amateurvereniging zo ver in het toernooi. Saestum - FC Twente is naast de halve finale ook het duel der recordkampioenen. De topamateurclub uit Zeist won de landstitel acht keer in het pre-eredivisie tijdperk. Sinds de start van de eredivisie kroonde FC Twente zich negen keer tot de beste van het land.
PSV's Bekergeschiedenis
PSV nestelde zich bij de laatste vier dankzij een 1-2 overwinning op AZ, Feyenoord door met 0-3 te winnen van sc Heerenveen. Feyenoord en PSV stonden dit seizoen in de competitie een keer tegenover elkaar. In De Kuip was PSV veel te sterk; 1-4. Maar in bekervoetbal is alles mogelijk. Vorig seizoen strandde de ploeg van Jessica Torny in de halve finale tegen Ajax. PSV is met Ajax en FC Twente in een zinderende titelstrijd verwikkeld. Maar ook de KNVB Beker is een prijs die de Eindhovenaren niet vaak in de prijzenkast konden zetten. Vijf keer ging een finale verloren. Slechts een keer kon PSV de Dennenappel omhoog houden.
PSV Vrouwen veroverde de beker in 2021 door ADO Den Haag met 1-0 te verslaan in de finale, dankzij een doelpunt van Joëlle Smits, die de aanval zelf opzette en afmaakte. Myrthe Kemper-Moorres heeft in de huidige selectie van PSV Vrouwen de meeste bekerwedstrijden op haar naam staan, met dertien duels. Joëlle Smits is de topscorer van PSV Vrouwen in het bekertoernooi, met zes doelpunten.
De 'Dennenappel': De Beker Zelf
De KNVB-beker, de zogenaamde ‘dennenappel’, is een trofee met een bijzondere vorm. De Holdertbeker, de originele beker, raakte kwijt. Ter vervanging bood de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen in 1946 een nieuwe trofee aan. Tijdens de eerste na-oorlogse editie van het bekertoernooi, in 1948, werd de ‘dennenappel’ voor het eerst overhandigd aan een winnaar.
Uitdagingen en Toekomst
Ondanks de groei en successen, wordt vrouwenvoetbal nog steeds geconfronteerd met uitdagingen. Onderzoek toont aan dat er nog geen sprake is van gelijke kansen in de Vrouwen Eredivisie, en dat meisjes en vrouwen nog altijd veelvuldig achtergesteld worden bij jongens en mannen. Er heerst een zekere ongelijkheid binnen de functies voor vrouwen in de voetbalwereld, en het aantal vrouwen op leidinggevende posities is bedroevend laag. Er zijn weinig vrouwencoaches in het mannenvoetbal, en er is sprake van financiële ongelijkheid, waardoor vrouwen een financiële drempel ervaren om deel te nemen aan voetbaltechnische opleidingen.
De KNVB streeft ernaar om deze ongelijkheid aan te pakken en vrouwen op alle niveaus volledig te laten meedoen in het voetbal. Voetballende meiden en vrouwen zijn niet meer weg te denken uit het Nederlandse voetballandschap. Binnen de KNVB zijn meiden en vrouwen de snelst groeiende doelgroep als het gaat om ledenaantallen. Tegenwoordig kunnen vrouwen bij bijna elke vereniging in Nederland terecht.
Internationale Successen en Erkenning
De internationale overkoepelende organisaties UEFA en FIFA erkennen de positie van het vrouwenvoetbal door kampioenschappen te organiseren op Europees en wereldniveau. Noorwegen organiseerde in 1987 het eerste Europees kampioenschap voetbal voor vrouwen, met vier deelnemende landen.
Het Nederlands vrouwenelftal speelde in 1973 voor het eerst een interland. Eveneens memorabel is het jaar 2009, waarin Nederland zich voor het eerst in de geschiedenis plaatste voor de Europese eindronde. In Finland imponeerde de debutant door direct een plaats in de halve eindstrijd af te dwingen. In 2013 was Nederland er in Zweden opnieuw bij. In 2014 schreef het team geschiedenis door zich voor het eerst te kwalificeren voor een mondiale eindronde. Dankzij deze prestaties kreeg het vrouwenvoetbal in Nederland een gezicht onder het grote publiek.
De OranjeLeeuwinnen dragen hun sport op een positieve manier uit. Zowel binnen als buiten het veld. Sinds het EK van 2009 zijn de vrouwelijke internationals - nog meer dan voorheen - een voorbeeld en inspiratie voor (potentiële) jeugdspeelsters.
De Nederlandse vrouwen hebben twee WK-deelnames achter hun naam staan.
- 2015: Pas in 2015 zijn de OranjeLeeuwinnen voor het eerst present op een WK. Met de ervaring van twee gespeelde EK's op zak melden ze zich onder leiding van bondscoach Roger Reijners in Canada op het mondiale podium. Daar beleeft de WK-debutant een vliegende start door de openingswedstrijd met 1-0 van Nieuw-Zeeland te winnen. In de achtste finale stuit Nederland in Vancouver op regerend wereldkampioen Japan. De ploeg houdt zich aardig staande, maar moet na de 2-1 nederlaag toch het wereldtoneel verlaten.
- 2019: Met een geheel andere status beginnen de OranjeLeeuwinnen in 2019 aan hun tweede WK. Ze arriveren als Europees kampioen in Frankrijk. Na zeges op Nieuw-Zeeland (1-0), Kameroen (3-1) en Canada (2-1) plaatst Oranje zich als groepswinnaar voor de knock-outronde. Daarin treft het meteen in de achtste finale Japan. Oranje heeft het moeilijk, maar blijft dankzij de voortreffelijk keepende Sari van Veenendaal overeind en wint uiteindelijk dankzij een strafschop van Lieke Martens in de laatste minuut: 2-1. In de kwartfinale boekt de ploeg via treffers van Stefanie van der Gragt en Vivianne Miedema een verdiende zege op Italië, waarna Jackie Groenen in de verlenging de halve finale tegen Zweden beslist: 1-0. Het onwaarschijnlijke is gebeurd: Oranje staat in de WK-finale! Na de tranen komt de trots. Oranje mag zich vier jaar lang vice-wereldkampioen noemen. Van Veenendaal wordt gekozen tot beste keeper van het WK.
tags: #knvb #beker #vrouwen #geschiedenis