Agressie en wangedrag vormen een ernstig probleem in het amateurvoetbal. De KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond) is al jaren bezig om agressief gedrag op het voetbalveld bij amateurwedstrijden tegen te gaan, maar slaagt er ondanks de genomen maatregelen niet in om het aantal geweldsincidenten en de ernst ervan te verminderen. Agressie bij amateurwedstrijden is steeds zichtbaarder door social media. De KNVB doet zelf ook onderzoek op basis van de filmpjes. Dit artikel biedt een overzicht van de straffen, trainingen en andere maatregelen die de KNVB inzet om agressie en wangedrag in het voetbal te bestrijden, met als doel een veiliger en sportiever klimaat op en rond de velden te creëren.
De Noodzaak van Agressiebestrijding in het Voetbal
Voetbal is een sport die emoties losmaakt, maar soms leiden die emoties tot onacceptabel gedrag. Incidenten variëren van verbale agressie tot fysiek geweld, gericht tegen spelers, scheidsrechters, trainers en zelfs toeschouwers. Deze incidenten hebben niet alleen een negatieve impact op de betrokkenen, maar ondermijnen ook het plezier in het spel en de reputatie van de sport. Het is van essentieel belang dat de KNVB en de voetbalverenigingen gezamenlijk optreden om agressie te voorkomen en te bestraffen, en om een positieve cultuur binnen het voetbal te bevorderen.
Een recent voorbeeld van de impact van agressie is de mishandeling van een spelbegeleider bij een wedstrijd van kinderen rond de zeven jaar van DVV Davo uit Deventer. De spelbegeleider beëindigde de wedstrijd vroegtijdig na meerdere harde overtredingen, waarna een vader van een speler de spelbegeleider neersloeg. Dit incident leidde tot een klacht bij de KNVB en aangifte bij de politie, en de KNVB heeft het jeugdteam van DVV Davo voor straf uit de competitie gehaald.
Instrumenten en Ondersteuning voor Verenigingen
De KNVB biedt, in samenwerking met Halt, diverse instrumenten en trainingen aan om clubs te ondersteunen bij het omgaan met moeilijk hanteerbare spelers en het bevorderen van een positieve sfeer. Iedere vereniging kent spelers die door allerlei omstandigheden of achterliggende problematiek moeilijk te handhaven zijn in het elftal en/of de sfeer negatief beïnvloeden. Denk aan mogelijkheden als:
Veiligheidsanalyses, Advies en Tips
Halt kijkt - samen met jeugdspelers, ouders, vrijwilligers, bestuur en externe partners zoals gemeente, politie en onderwijs - hoe het staat met de veiligheid in en rond een club: wat gaat goed en wat kan beter? In themabijeenkomsten en op wedstrijd- en trainingsdagen praten we met elkaar over voorbeeldgedrag, aanspreekcultuur en agressie. Zo wordt veiligheid een gedeelde verantwoordelijkheid. De resultaten van de analyse geven inzicht in de veiligheidssituatie en -beleving binnen de vereniging. Aansluitend geeft Halt advies hoe de veiligheid bevorderd kan worden, met concrete tips voor aanvullende activiteiten die de vereniging, samen met lokale partners en Halt, kan inzetten.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Gedragsinterventies
Agressie Regulatie Training (ART): Halt gaat aan de slag met jongeren die zich grensoverschrijdend en/of agressief gedragen. De ART- training bestaat uit een combinatie van oefeningen die gericht zijn op het verkrijgen van inzicht in de eigen boosheid en agressie, en het oefenen van vaardigheden om boosheid en agressie beter te hanteren. De ART-training bieden we individueel aan jongeren aan en in groepstrainingen.
Groepsaanpak: Deze interventie richt zich specifiek op groepen. De aanpak is zeer geschikt voor teams die grensoverschrijdend gedrag vertonen.
Herstel- en bemiddelingstrajecten: Betrokkenen bij een incident op of rond het voetbalveld (voetballers, teams, coaches, eventueel ouders) worden bij elkaar gebracht. Zij wisselen gedachten en gevoelens uit over wat er gebeurd is. Hierdoor krijgen zij vaak meer begrip voor elkaar. Vervolgens kunnen verontschuldigingen aangeboden worden en afspraken gemaakt over het herstellen van de emotionele en/of fysieke schade.
Trainingen Sport en Gedrag
Een voetballer die op of rond het voetbalveld iemand slaat, duwt, bespuugt of uitscheldt, kan via het tuchtrecht uitgesloten worden van deelname aan een aantal wedstrijden. Sinds januari 2016 krijgen zich misdragende junioren te maken met de training Sport & Gedrag. Halt biedt instrumenten, trainingen en ondersteuning aan voor clubs die kampen met jonge voetballers met achterliggende problemen. Hoe kunnen zij dit signaleren en welke stappen kunnen ondernomen worden?
De KNVB biedt de training Sport en Gedrag II aan als jonge voetballers een overtreding op of rond het voetbalveld begaan. Deze training wordt aangeboden bij het begaan van zware overtredingen. Het doel van de is om agressief gedrag op en rond het voetbalveld te voorkomen. Training II wordt ingezet als de speler een zware overtreding heeft begaan, zoals geweld, bedreiging of spugen en bij verbale agressie te maken met discriminatie of racisme. De training is voor spelers tot 23 jaar en wordt uitgevoerd bij uitsluitingen of schorsingen tussen de 2 en 60 maanden. Wanneer de training succesvol is afgerond laat de KNVB zo snel mogelijk weten wanneer de speler weer het veld op mag. De speler wordt zich door de training bewust van zijn gedrag en de gevolgen hiervan, waardoor hij of zij in de toekomst minder snel de fout in gaat. Wanneer de training niet goed wordt uitgevoerd, wordt het voorwaardelijke deel van de straf omgezet in onvoorwaardelijk en moet de jongere alsnog de hele straf uitzitten. De training valt onder het tuchtrecht van de sportbond en staat los van het strafrecht.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Inhoud: De speler maakt een test en leeropdrachten en hij biedt excuses aan, aan het slachtoffer (bijvoorbeeld de scheidsrechter of de tegenspeler). De speler volgt een individuele boosheidscontrole training van acht sessies. Daarnaast is er een werkopdracht die de speler uitvoert bij de vereniging. De speler krijgt van de KNVB een brief met het aanbod om de training Sport en Gedrag II te volgen. Wanneer de speler voor de training kiest, laat hij dit weten aan de KNVB. In overleg met Halt wordt bepaald waar de gesprekken worden gehouden.
Signaleren en Informeren
Halt biedt instrumenten, trainingen en ondersteuning aan voor clubs die kampen met jonge voetballers met achterliggende problemen. Hoe kunnen zij dit signaleren en welke stappen kunnen ondernomen worden? De KNVB (verenigingsadviseurs en procesbegeleiders), voetbalclubs, gemeenten en andere organisaties kunnen met vragen en ondersteuningsverzoeken terecht bij Halt. Vragen kunnen soms snel telefonisch beantwoord worden of er kan een bespreking of vervolgtraject nodig zijn. Het is ook mogelijk dat door Halt direct actie wordt ondernomen.
Training Sport & Gedrag: Twee Varianten voor Jongeren
Sinds januari 2016 krijgen zich misdragende junioren te maken met de training Sport & Gedrag. Deze training wordt als pedagogische element toegevoegd aan de tuchtrechtelijke straf. Als wordt deelgenomen aan de training Sport & Gedrag volgt voor de uitsluiting of schorsing grotendeels omzetting in een voorwaardelijke straf. Voorwaarde voor deze aanpassing van straf is uiteraard wel dat de training ook met goed gevolg wordt afgerond. De KNVB wil met het inzetten van deze training jonge voetballers een tweede kans geven, maar ze ook bewust maken van hun gedrag. Dit past bij alle acties van de KNVB om sportiviteit en respect op de velden te stimuleren. De training Sport & Gedrag kent twee varianten.
Training I
Spelers onder de 23 jaar die een overtreding hebben begaan waarvoor een tuchtorgaan van de KNVB een uitsluiting van minimaal vijf wedstrijden oplegt, komen in aanmerkingen voor de training Sport & Gedrag I. Door deel te nemen aan deze training oefent de betrokkene zelf invloed uit op de hoogte van de straf. Deelname betekent namelijk dat de tuchtorganen van de KNVB 4 wedstrijden uitsluiting omzetten in een voorwaardelijke straf. Bij een uitsluiting van vijf wedstrijden mag de betrokkene dan dus na één wedstrijd langs de kant alweer op het veld terugkeren.
De training Sport & Gedrag I bestaat uit twee verplichte afspraken met een Halt-medewerker: Tijdens de eerste afspraak doet de deelnemer een test waaruit blijkt wat voor type voetballer hij is. Daarna worden situaties op en rond het voetbalveld besproken. Op deze manier wordt de deelnemer zich bewust van wat hij heeft gedaan. Deze bijeenkomst duurt ongeveer twee uur. Tussen de eerste en tweede bijeenkomst maakt de jongere een leeropdracht, bijvoorbeeld een presentatie over de gedragsregels bij de eigen voetbalvereniging. Daarnaast is herstel een belangrijk onderdeel; wanneer er een slachtoffer is, is het voeren van een excuusgesprek onderdeel van de training. De leeropdracht en het excuusgesprek duren samen ongeveer twee uur. In de tweede bijeenkomst wordt teruggekeken op de training en wat er gebeurd is. De training eindigt met het voor de deelnemer opstellen van een gedragscode. Deze bijeenkomst duurt ongeveer twee uur. Bij deze training is het doel dat de deelnemer zich bewust wordt van zijn gedrag op het veld. De deelnemer moet tot het inzicht komen dat wat hij heeft gedaan niet kan en dat hij zich in de toekomst niet nog eens zo moet laten gaan. Een ander doel van de training is dat het slachtoffer (bijvoorbeeld de scheidsrechter of een tegenspeler) genoegdoening krijgt. In totaal bestaat de training uit ongeveer zes uur verdeeld over drie afspraken. Deze afspraken dienen plaats te vinden in een periode van enkele weken.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
Training II
Spelers onder de 23 jaar die een overtreding hebben begaan waarvoor een tuchtorgaan van de KNVB een schorsing tussen de 2 en 60 maanden oplegt, komen in aanmerkingen voor de training Sport & Gedrag II. Door deel te nemen aan deze training oefent de betrokkene zelf invloed uit op de hoogte van de straf. Deelname betekent namelijk dat de tuchtorganen van de KNVB in beginsel de helft van de periode-uitsluiting of schorsing omzetten in een voorwaardelijke straf. Bij een periode-uitsluiting of schorsing van zes maanden mag de betrokkene dan dus na drie maanden langs de kant weer op het veld terugkeren.
De training Sport & Gedrag II is een verzwaarde variant van training I. Aan deze training is onder andere een boosheidcontrole training toegevoegd. Voor beide trainingen geldt: De gesprekken vinden plaats op een locatie die samen met Halt bepaald wordt; Er zijn geen kosten verbonden aan de training; De trainingen worden uitgevoerd door Halt voor de KNVB. Het gaat om een training in het kader van het tuchtrecht van de KNVB. Dat wil zeggen dat het volgen van een training uiteraard niet wordt vermeld in de justitiële documentatie (strafblad) van de jongere. De training Sport & Gedrag II bestaat uit drie verplichte onderdelen: Het volgen van een boosheidcontrole training van circa acht sessies. Elke sessie duurt ongeveer 45 minuten. In de boosheidcontrole training leert de deelnemer signalen van boosheid te herkennen en op een adequate manier mee om te gaan. De bijeenkomsten zijn een op een met een begeleider van Halt. De deelnemer moet een excuusgesprek voeren met diegene tegen wie hij de overtreding beging. Het uitvoeren van verschillende opdrachten bij, bij voorkeur, de eigen voetbalvereniging. Deze opdrachten kunnen klusjes binnen de vereniging zijn, meelopen met een scheidsrechter of andere zaken die de vereniging ten goede komen. Met dit onderdeel kan de deelnemer goedmaken wat hij voor de vereniging verkeerd heeft gedaan. Ook bij deze training is het doel dat de deelnemer zich bewust wordt van zijn gedrag op het veld en instrumenten aangereikt krijgt om emoties te controleren. Een ander doel van de training is dat het slachtoffer (bijvoorbeeld de scheidsrechter of een tegenspeler) genoegdoening krijgt. In totaal bestaat de training uit ongeveer twaalf afspraken met een Halt-medewerker. Deze bijeenkomsten en de opdrachten binnen de voetbalvereniging worden verspreid over een periode van ongeveer een half jaar.
Invulformulier Deelname Alternatieve Interventie
Sinds het seizoen 2018/'19 wordt gebruik gemaakt van een formulier dat moet worden ingevuld bij het deelnemen aan een alternatieve interventie, zoals de Halt trainingen.
Straffen en Maatregelen
De KNVB hanteert een tuchtrechtelijk systeem om spelers, trainers en clubs te straffen voor wangedrag. De straffen variëren afhankelijk van de ernst van de overtreding, van waarschuwingen en boetes tot schorsingen en uitsluiting uit de competitie. Bij ernstige incidenten kan de KNVB ook aangifte doen bij de politie.
Aanklager Amateurvoetbal en Alternatieve Straffen
Een manier om agressie aan te kunnen pakken is de 'aanklager amateurvoetbal'. Een club kan dan samen met de KNVB en bureau Halt alternatieve straffen opleggen aan spelers die zich misdragen. Via de tuchtcommissie van de KNVB kan er een Halt 1 of Halt 2 training worden opgelegd. Er zijn verschillende straffen die gegeven kunnen worden. Bij een zogenoemde Halt 1 straf krijgen overtreders de training 'Sport en Gedrag I' waarbij het gaat om reflectie en wat een speler in de toekomst anders kan doen. De Halt 2 training wordt opgelegd bij zwaardere overtredingen. Hier krijgt de speler ook een training om de boosheid aan te pakken. In Limburg zijn in 2022 12 Halt 1 straffen opgelegd. Dat is een verviervoudiging ten opzichte van 2021. De Halt 2 straffen is in 2022 drie keer opgelegd. Dat is er een meer dan het voorgaande jaar.
Zero Tolerance Beleid en Maatwerk
Na de dood van Richard Nieuwenhuizen in 2012 voerde de KNVB een ‘zerotolerancebeleid’ in. Binnen dit beleid werden spelers die de fout in gingen direct zwaar gestraft met bijvoorbeeld een lange schorsing. Volgens Braam is er sinds 2016 meer sprake van maatwerk, om mensen een tweede kans te geven.
Nazorg en Ondersteuning voor Slachtoffers
De KNVB biedt nazorg en ondersteuning aan scheidsrechters die het slachtoffer zijn geworden van agressie of geweld.
Hulplijn Noodgevallen
Als er na een gewelddadige handeling op of rond het veld behoefte is aan spoedeisende hulp, is er voor onze leden een speciale hulplijn voor noodgevallen beschikbaar. Deze Hulplijn noodgevallen is bestemd voor acute noodgevallen als vechtpartijen en mishandelingen. De hulplijn is 24 uur per dag bereikbaar. De hulplijn is een samenwerking tussen het ministerie van Veiligheid en Justitie en ons. Zij hebben een particuliere alarmcentrale ingeschakeld die 24 uur per dag, 7 dagen per week direct de telefoon opneemt.
Nazorg voor Scheidsrechters
Scheidsrechters leveren een positieve bijdrage aan de ruim 30.000 wedstrijden die ieder weekend worden georganiseerd. Helaas komt het in uitzonderlijke gevallen voor dat zij het mikpunt zijn van fysieke en/of verbale agressie. Deze incidenten kunnen een enorme impact hebben. Om nazorg te kunnen bieden, werkt de KNVB samen met 24/7, een partij die is gespecialiseerd in nazorg bij traumatische ervaringen. 24/7 biedt binnen vier uur nazorg aan scheidsrechters die te maken hebben gehad met een schokkende gebeurtenis. In tegenstelling tot Slachtofferhulp is de inzet van 24/7 niet afhankelijk van doorverwijzing door de politie.
Onder een schokkende gebeurtenis wordt een omstandigheid verstaan waarbij iemand in de uitoefening van zijn of haar functie wordt geconfronteerd met:
- fysieke bedreiging of confrontatie met lichamelijk letsel ten gevolge van zinloos geweld of agressie
- een aangetaste lichamelijke of geestelijke gesteldheid als gevolg van zinloos geweld of agressie
- overlijden ten gevolge van zinloos geweld of agressie
- schrik, ongeloof, verbijstering en intense machteloosheid
- (doods)angst, lichamelijke (stress)reacties, apathie en gevoelloosheid.
De KNVB probeert al het mogelijke te doen om scheidsrechters een optimale nazorg te garanderen. Wanneer een melding van een schokkende gebeurtenis binnenkomt, schakelt de KNVB zo snel mogelijk met de betreffende scheidsrechter. Er wordt ingeschat of nazorg nodig en gewenst is. Vervolgens wordt in overleg met de landelijke coördinator scheidsrechterszaken het nazorgtraject via 24/7 gestart. Na dit traject zal 24/7 altijd een terugkoppeling geven over de inzetbaarheid van de scheidsrechter voor de KNVB.
Preventie en Bewustwording
Naast straffen en nazorg, zet de KNVB ook in op preventie en bewustwording om agressie in het voetbal terug te dringen.
Rol van de Voetbalcoach
De verenigingsregels en de teamafspraken zijn leidend. Als voetbalcoach ben jij degene die de regels en afspraken bewaakt om ervoor te zorgen dat alle jeugdspelers zich prettig en veilig voelen. In zo’n omgeving kunnen zij hun sport met plezier beleven en zich ontwikkelen als mens en als voetballer. Corrigerend optreden staat altijd in dienst van het plezier en de ontwikkeling van de spelers. Daarom is het belangrijk om als voetbalcoach vooral eerst goed naar jezelf te kijken voordat je optreedt. Waarom irriteert bepaald gedrag jou? Het kan zijn dat een oefening niet goed wordt afgerond, maar dat is geen doel op zich. Wat stel je centraal? Gaat het om het doorlopen van de training zoals gepland, of staan plezier en ontwikkeling voorop, ook als de training niet per se vlekkeloos verloopt. Dat kinderen niet altijd even goed luisteren hoort erbij. Zie dat niet als “ze willen me dwarszitten”.
Voorkomen is Beter dan Genezen
Jeugdspelers, zeker jongens, kunnen zich lastig lang concentreren. Het is belangrijk dat de voetbalcoach daar rekening mee houdt en zich aanpast aan het tempo en het ritme van de jeugdspelers. Te lange uitleg verveelt. Afwisseling en uitdaging zorgt voor plezier. Spelers hebben behoefte aan duidelijkheid. De voetbalcoach kan die duidelijkheid geven door kaders te stellen en spelers aan te spreken op het niet nakomen van afspraken. Uiteraard dient de voetbalcoach zich zelf ook aan die afspraken te houden.
Aanspreken op Ongewenst Gedrag
Het is belangrijk om ongewenst gedrag direct te adresseren. Laat het niet lopen. Ongewenst gedrag is vaak het gevolg van een incident. Bij de speler, maar ook bij de voetbalcoach kan er sprake zijn van emotie en/of ergernis. Om ongewenst gedrag niet te laten escaleren is het belangrijk dat jij als voetbalcoach rustig en geduldig blijft. Soms moet je direct ingrijpen omdat de situatie dat vereist, maar ook in dat soort gevallen is het meestal verstandig om het incident te bespreken als de gemoederen een beetje zijn bedaard. Wacht zo nodig nog even. Soms zit een speler zo in zijn emotie (boos, teleurgesteld) dat hij niet aanspreekbaar is. Waak er zelf ook voor dat jij als voetbalcoach niet reageert vanuit emotie. Laat iedereen inclusief jezelf tot bedaren komen. Houd het zo lang mogelijk luchtig; met een grapje bereik je soms meer dan met grote ernst; Benoem het concrete gedrag liefst op het moment zelf. Ik zie je dit doen, wat vind je daar zelf van en wat denk je dat je medespelers ervan vinden? ‘Wat hebben we hierover afgesproken?’ ‘Hoe kun je dit anders doen?’ Herinner hem aan de sanctie (time-out) als hij in herhaling valt. Als een speler zich vaker niet aan regels en afspraken houdt, kan een gesprek met hem/haar en zo nodig de ouders wonderen doen. Neem de tijd om te vertellen wat je ziet en wat je ervan vindt. De plek die je kiest kan afhankelijk zijn van de ernst van situatie en leeftijd. Even een gesprekje tussendoor, of ga je serieus ergens zitten? Dit kan helpen om een speler te laten voelen dat het nu ernst is. Kom je er niet uit? Blijf er niet mee rondlopen, je bent niet de enige die hiermee worstelt. Bespreek het met iemand in je vereniging. Soms is hier iemand speciaal verantwoordelijk voor gemaakt, de jeugdcoördinator, of iemand van het jeugdbestuur.
Meldpunt Wanordelijkheden
Meldpunt voor het melden van ergernissen en andere (niet acute) wanordelijkheden. De grens tussen gewenst en ongewenst gedrag is niet altijd duidelijk te trekken. Wat voor de een nog kan, gaat voor de ander te ver.
Rol van het Openbaar Ministerie
Samen met o.a. politie, KNVB, betaald voetbalorganisaties en bestuur maakt het OM afspraken hoe voetbalvandalisme en -geweld aangepakt moet worden. Voetbalvandalisme en -geweld zijn geen juridisch gedefinieerde begrippen en zijn ook niet als delict in het Wetboek van Strafrecht te vinden. Een eenduidige definiëring is dus van belang. Waar het gaat om de orde en veiligheid rondom voetbalwedstrijden in en rondom het stadion berust die eigen verantwoordelijkheid in eerste instantie bij de organisatoren van de wedstrijden. Op lokaal niveau kunnen hierover in een convenant aanvullende afspraken gemaakt worden. Een instrument dat ten behoeve van de veiligheid door de BVO’s, stadionbeheerders en de KNVB kan worden gebruikt is het opleggen van een civielrechtelijk stadionverbod en/of een civielrechtelijke boete aan de voetbalvandalen. Een belangrijke taak heeft de KNVB ook met betrekking tot het zelf nemen van preventieve maatregelen en tot het stimuleren van de BVO’s om preventieve maatregelen te nemen.
Effectiviteit van de Maatregelen
Ondanks de vele maatregelen die de KNVB heeft genomen, blijft agressie een hardnekkig probleem in het amateurvoetbal. Uit cijfers blijkt dat het aantal wedstrijdstakingen door wanordelijkheden, overtredingen en schorsingen van teams zelfs is toegenomen ten opzichte van de periode vóór corona. Volgens Braam is de hernieuwde vrijheid onder voornamelijk jongeren sinds het einde van de pandemie in 2022 hier een mogelijke verklaring voor. Toen de stadions weer opengingen voor publiek, zagen we een toename in geweld.
Kritiek en Verbeterpunten
Er is kritiek op de effectiviteit van de huidige aanpak. Sommigen stellen dat de maatregelen vooral gericht zijn op het bestraffen van incidenten nadat ze hebben plaatsgevonden, en dat er te weinig aandacht is voor preventie. Ook is het onbekend of de Halt-training het beoogde effect behaalt. Volgens Willem Lammerink, communicatieadviseur van Halt, houdt Halt de effecten van de trainingen niet bij. Zodra de training is afgerond, houdt het werk bij Halt op. Of een speler zich na de training wél gedraagt op het veld of wellicht terugkeert bij Halt, is onbekend. Volgens Martine Braam, persvoorlichter bij de KNVB, kan de KNVB herleiden of een speler na de Halt-training opnieuw de fout in gaat.
Alternatieve Perspectieven
Psycholoog Mark van Vugt vindt dat de voetbalclubs een belangrijke bijdrage hebben in het terugdringen van voetbalgeweld. Clubs weten er altijd een geweldige show van te maken, met muziek en georganiseerd vuurwerk. Hier raken mensen opgefokt van. Voetbal is net een arena waarin mensen onder toezicht oorlogje kunnen voeren met elkaar. Maar ook amateurvoetbal nemen veel mensen heel serieus, waardoor frustratie over regels snel ontstaat.