Handbal is een dynamische en actievolle teamsport die wereldwijd wordt gespeeld, hoewel de populariteit ervan varieert afhankelijk van de regio. Dit komt vooral door de vereiste van sporthallen, aangezien handbal voornamelijk een zaalsport is. Handbal is een relatief jonge sport die, in tegenstelling tot oudere sporten zoals voetbal, zich niet over een lange periode een positie heeft kunnen veroveren. Het handbalreglement is complex en bevat vele 'als …, dan' relaties. Dit artikel belicht de belangrijkste aspecten van handbal, van de basisregels tot de geschiedenis en de verschillende vormen van de sport.
De Basisregels van Handbal
Handbal is een sport met duidelijke regels die zorgen voor een eerlijk en spannend spel. Hieronder worden de belangrijkste regels uiteengezet:
Team Samenstelling
Een handbalteam bestaat uit maximaal 14 spelers. Zeven spelers staan op het veld (zes veldspelers en één doelverdediger), terwijl de overige zeven spelers optreden als wisselspelers. Tussen de veld- en wisselspelers is een vliegende wissel mogelijk. De spelerswissel mag alleen worden uitgevoerd via de wissellijn. Deze definieert de wisselzone buiten het speelveld, waar zich de wisselspelers ophouden en verloopt aan de langszijde van het speelveld, steeds vanaf de middellijn 4,5 m naar links en rechts. Als een speler ongeoorloofd de wissellijn overschrijdt, begaat hij een wisselfout. Deze wordt bestraft door de overtredende speler van het veld te sturen en de tegenpartij een vrije worp toe te kennen. Bij de hogere handbaldivisies vervangen sommige ploegen bij aanvallen soms de doelverdediger voor een extra veldspeler zodat er in totaal 7 veldspelers zijn om de aanval uit te voeren. Als de ploeg de bal verliest, wordt de doelverdediger weer ingewisseld. Deze tactiek wordt hoofdzakelijk toegepast bij landelijke competitiewedstrijden. Bijvoorbeeld, als de stand vlak voor het einde van de wedstrijd nog steeds gelijk is en alles op een kaart wordt gezet.
Speeltijd
Een handbalwedstrijd bestaat gewoonlijk uit twee speelhelften van 30 minuten. Bij de jeugd kiest men deels ook voor kortere speeltijden. Wanneer er bij bepaalde wedstrijden sowieso een winner uit de bus moet komen (bijvoorbeeld bekerwedstrijden) en het na 60 minuten nog steeds gelijkspel is, vinden er twee verlengingen van steeds 5 minuten plaats. Als de tweede verlenging ook geen winnaar oplevert, wordt deze bepaald door 7-meterworpen. Uitgesloten, gediskwalificeerde spelers en spelers die van het veld zijn gestuurd, mogen hieraan niet deelnemen. Ieder team wijst 5 spelers aan die beurtelings een doelworp uitvoeren.
Het Speelveld
Het speelveld meet 40 x 20 meter en wordt door talrijke lijnen begrensd en doorsneden.
Lees ook: Korfbalregels uitgelegd
- De zijlijnen en de achterlijnen omsluiten het veld.
- De middenlijn loopt door het midden van het speelveld.
- Het doelgebied wordt door een ononderbroken halve cirkel met een straal van 6 meter gedefinieerd. Dit gebied mag alleen door de doelverdediger worden betreden.
- De gestippelde vrijeworplijn ligt negen meter voor het doel.
- Tussen de doelcirkel en de vrijeworplijn ligt de 7-meterlijn.
- Aan een van de zijlijnen ligt de wissellijn die vanaf de middenlijn steeds 4,5 m naar rechts en links loopt.
De Handbal
De handbal is gemaakt van kunststof of leer. De diameter van de bal varieert al naargelang geslacht en leeftijd van de teams. Een handbal voor herenteams heeft een omvang die ongeveer 10 cm kleiner is dan een voetbal, maar hetzelfde weegt. Daardoor kunnen handballers hem beter grijpen en harder gooien dan een voetbal. Vaak wordt de bal behandeld met hars zodat de spelers hem beter met één hand kunnen vangen en vasthouden.
Stappen en Vasthouden
Staande mogen de spelers de bal slechts drie seconden vasthouden. Met de bal in de hand mogen zij slechts drie stappen doen.
Toegestane Acties met de Bal
De bal mag met de handen, armen, hoofd, romp, bovenbeen of knie worden geworpen, opgevangen, gestopt en met hand of vuist worden geslagen. Contact met onderbenen en voeten is niet toegestaan. Een speler kan in balbezit komen als het hem lukt de bal op de tegenspeler met open hand te veroveren.
Fouls en Strafmaatregelen
Als een speler er door vastgrijpen, omklemmen, stoten en vasthouden op een onsportieve manier aan wordt gehinderd de bal te werpen, wordt dit gezien als een foul en wordt doorgaans bestraft met een vrije worp. Als de scheidsrechter een speler de gele kaart toont, is dit een waarschuwing die geen onmiddellijke uitwerking heeft op het verloop van de wedstrijd. Een tweede overtreding van de speler, die de gele kaart rechtvaardigt, wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting. Het team moet dan verder spelen met een speler minder. Als een speler voor de tweede keer wordt bestraft met een 2-minuten uitsluiting, wordt hij gediskwalificeerd met de rode kaart en mag voor de verdere rest van de wedstrijd niet meer worden ingewisseld.
Worpen
- Beginworp: De beginworp wordt na het beginsignaal van de scheidsrechter in het midden van het speelveld uitgevoerd. Daarbij moet de speler met één voet de middenlijn aanraken, terwijl de andere voet op de eigen helft moet staan. Spelers van de tegenpartij moeten op een afstand van 3 meter van de speler blijven die de beginworp uitvoert.
- Vrije Worp: De vrije worp wordt uitgevoerd als gevolg van overtredingen, bijvoorbeeld als een speler van de aanvallende ploeg binnen de doelcirkel komt. De vrije worp wordt uitgevoerd op de plek waar de overtreding werd begaan. Overtredingen die met een vrije worp worden bestraft op een afstand van minder dan 9 meter van het doel van de tegenpartij worden genomen aan de vrijeworplijn.
- Inworp: Als de bal buiten het speelveld komt, wordt de inworp uitgevoerd.
- Uitworp: De uitworp wordt uitgevoerd door de doelverdediger en vindt plaats als de bal over de doellijn het speelveld verlaat en voor het laatst werd aangeraakt door de aanvallende ploeg of de doelverdediger van de verdedigende ploeg of wanneer de bal in het doelgebied blijft liggen. Anders dan bij voetbal, waarbij de keeper bij de doellijn moet blijven, mag de keeper bij handbal maximaal 4 meter voor zijn doel staan.
- 7-meterworp: Als een duidelijke doelkans wordt verhinderd door een foul of door het betreden van het doelgebied, wordt de gelijkheid van kansen weer hersteld door een 7-meter worp. De werpende speler gaat voor de 7-meter staan en probeert na het fluitsignaal een doelpunt te scoren. Zo lang de speler de bal vasthoudt, mag hij de 7-meter lijn niet aanraken of overschrijden.
Time-out
Een time-out is bij handbal in een aantal situaties verplicht: een tijdelijke uitsluiting van 2 minuten, een diskwalificatie na een rode kaart, een fluitsignaal door de tijdwaarnemer of andere waarnemer, overleg tussen scheidsrechters bij een verschil in mening, een wisselfout of wanneer er een speler te veel op het veld is. Daarnaast kan een scheidsrechter er in bepaalde situaties voor kiezen om een time-out te geven: bij invloeden van buitenaf, een geblesseerde speler, een bal die het plafond raakt, het vertragen van de uitvoering van een worp, of wanneer een speler de bal weggooit of hem niet afgeeft.
Lees ook: De officiële regels voor doelpunten in hockey
Tactieken en Strategieën
Net als bij elke sport spelen tactiek en strategie een cruciale rol in handbal. Hier zijn enkele belangrijke tactische overwegingen:
Verdedigingstactieken
Er zijn verschillende verdedigingstactieken, elk met hun eigen voor- en nadelen:
- Man-tegen-man verdediging: Zodra er sprake is van balverlies en het tijd wordt om te verdedigen, moet elke speler de dichtstbijzijnde tegenstander dekken. Het voordeel hiervan is dat de aanval van de tegenpartij zo snel mogelijk wordt verstoord. Dit is echter niet in elk geval wenselijk, er kunnen in sommige wedstrijden situaties ontstaan waarbij een zwakkere verdediger een zeer sterke aanvaller moet dekken.
- Zoneverdediging: Bij deze verdedigingstactiek is het de bedoeling dat de spelers gelijk na balverlies op hun aangewezen verdedigingspositie gaan staan. Hiermee wordt het doel optimaal verdedigd. De verdedigers hebben daarna drie opties: ze kunnen allemaal op de balbezitter afgaan, alleen de centrale verdedigers benaderen de balbezitter of alle verdedigers blijven op hun positie.
- Combinatieverdediging: Zoals de naam al zegt, dit is een combinatie van de man-to-man en de zone verdediging. Hierbij verdedigen sommige spelers man to man en sommige in de zone. Meestal is het een persoon die man to man verdedigt.
Aanvalstactieken
Bij een aanval gaan alle veldspelers mee naar voren, dus iedereen kan een doelpunt maken. Snelle combinaties en goed positiespel zijn essentieel om de verdediging van de tegenstander te doorbreken.
De Geschiedenis van Handbal
Volgens de Nederlandse overlevering komt handbal oorspronkelijk uit Duitsland. Het was de Duitser Max Heiser die handbal voor het eerst spelregels gaf. Je ziet dus dat handbal in eerste instantie alleen door meisjes werd beoefend en als tweede zie je dat het gebruikt werd door de Berlijnse Turnraad. In het begin van de 20ste eeuw wilde men de sporttak gymnastiek verbreden door ook balspelen aan het scenario toe te voegen, aangezien voetbal een mannensport was en tennis alleen voor de elite, was handbal uitermate geschikt voor de meisjes. Later voegden de heren zich ook toe. De Duitse speelwijze is uiteindelijk de basis geworden voor het internationale handbal. De spelregels waren een combinatie van basket-, korf- en voetbalregels.
Via een uitwisseling tussen Hamburgse- en Berlijnse turnverenigingen kwam handbal in Groningen terecht waar de basis werd gelegd voor het Nederlandse handbal. In die tijd werd handbal nog op aangepaste voetbalvelden gespeeld en (ook opvallend) met elf spelers. De eerste competities werden in de jaren ‘20 gespeeld. Het doelgebied was vierkant (afgeleid van het voetbal) en er mocht vanaf 5 meter geschoten worden. Ballen waren voor de keeper vrijwel niet te houden. Het waren de kleine mankementjes van een beginnende sport in opkomst.
Lees ook: Hockey: doelpunt wel of niet geldig?
In 1930 vond de eerste strijd om het landskampioenschap plaats en in 1935 werd in Den Haag de eerste interland tegen Duitsland gespeeld. Er werd kansloos verloren met 15-2. In 1935 kreeg handbal zijn eigen bond, het Nederlands Handbal Verbond. Momenteel heeft de bond ruim 50.000 leden.
Om praktische redenen werd handbal met zijn elfen afgeschaft en vervangen door het huidige handbal, met zijn zevenen. Ook het gras was verleden tijd en werd vervangen door ons eigen veldhandbal. Veldhandbal wordt vaak gespeeld op asfalt of op kunstgras. Later deed eindelijk ook het zaalhandbal zijn intrede in Nederland. Op 17 juli 1947 werd in de Houtrusthallen in Den Haag de eerste demonstratie gegeven door de heren.
Verschillende Vormen van Handbal
Er bestaan verschillende vormen van handbal, elk met hun eigen specifieke regels en speelstijlen:
- Zaalhandbal: Zaalhandbal en veldhandbal zijn de meest gespeelde vormen van de sport. Zaalhandbal wordt in een sporthal gespeeld in plaats van op een veld. De basisregels van handbal gelden allemaal bij deze vorm van handbal. De teams bestaan uit 7 spelers, met 7 wisselspelers op de bank. Het speelveld bestaat uit twee helften die beiden een eigen doel hebben. De duur van een wedstrijd is 2 x 30 minuten.
- Veldhandbal: Veldhandbal speel je in de buitenlucht op asfalt, gras of kunstgras.
- Beachhandbal: In de zomermaanden wordt steeds vaker Beach Handball gespeeld. Voor deze stoere handbalvorm zijn aparte regels opgesteld.
- Straathandbal: Een variant die op straat wordt gespeeld, vaak met aangepaste regels en kleinere teams.
- Mini-handbal: Een vereenvoudigde versie van handbal, bedoeld voor jonge kinderen.
- Studentenhandbal en Recreantenhandbal: Handbalvarianten die op een minder competitief niveau worden gespeeld.
Competities en Evenementen
Elk jaar spelen de nationale teams kwalificatiewedstrijden om zich te kwalificeren voor een Europees kampioen- schap (EK handbal) of voor het wereldkampioenschap (WK handbal). Er vindt afwisselend een EK en dan een WK plaats.
Leeftijdscategorieën en Balmaten
De grootte van de handbal en de speeltijd variëren afhankelijk van de leeftijdscategorie:
| Categorie | Leeftijd | Speeltijd | Gewicht wedstrijdbal | Omtrek bal | Maat |
|---|---|---|---|---|---|
| Senioren Heren | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| Senioren Dames | 19 jaar en ouder | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| A-jeugd Heren | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 425 - 475 gram | 58 - 60 cm | 3 |
| A-jeugd Dames | 17-18 jaar | 2 × 30 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Heren | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| B-jeugd Dames | 15-16 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Heren | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 2 |
| C-jeugd Dames | 13-14 jaar | 2 x 25 minuten | 325 - 375 gram | 54 - 56 cm | 1 |
| D-jeugd | 11-12 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| E-jeugd | 9-10 jaar | 2 × 20 minuten | 290 - 330 gram | 50 - 52 cm | 1 |
| F-jeugd (mini’s) | 7-8 jaar | 2 × 15 minuten | max. 300 gram | 46 - 48 cm | 0 |
| H-jeugd | jonger dan 7 jaar | ---- | ---- | ---- | ---- |
| Recreanten | - | 2 x 25 minuten | - | - | - |