Het Europees Kampioenschap voetbal, afgekort EK voetbal, is een prestigieus toernooi exclusief voor Europese landen. Het toernooi vindt elke vier jaar plaats, afwisselend met het wereldkampioenschap voetbal. Duitsland en Spanje delen het record van meest succesvolle landen met elk drie gewonnen titels. De huidige titelhouder is Italië, die het EK in 2021 (EURO 2020) won.
De Beginjaren en de Visie van Henri Delaunay
Het idee voor een Europees kampioenschap werd in 1930 geopperd door de Fransman Henri Delaunay. Delaunay was een fervent voetballiefhebber die begon als speler bij l’Etoile des Deux Lacs in Parijs en later een bestuursfunctie bij de FIFA bekleedde. Hoewel hij al in 1927 met het idee kwam om een Europees Kampioenschap te organiseren, kreeg het aanvankelijk weinig steun. De FIFA was namelijk al bezig met de organisatie van het Wereldkampioenschap, en er bestond vrees dat een EK de populariteit van het WK zou verminderen.
In 1958, drie jaar na Delaunay's dood, besloot de UEFA tijdens een congres in Zweden dat het eerste EK in 1960 zou plaatsvinden. Zijn zoon, Pierre Delaunay, zette het werk van zijn vader voort als directeur van de UEFA en zorgde ervoor dat de trofee vernoemd werd naar Henri Delaunay als eerbetoon aan zijn pioniersrol. De Coupe Henri Delaunay is sindsdien de felbegeerde trofee waar de deelnemende landen om strijden.
De Eerste Toernooien
De eerste editie van het EK vond plaats in 1960 in Frankrijk, met slechts vier deelnemende landen: Sovjet-Unie, Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije en gastland Frankrijk. De finale werd gespeeld tussen de Sovjet-Unie en Joegoslavië, waarbij de Sovjet-Unie met 2-1 won, mede dankzij het sterke keeperswerk van Lev Jasjin. Op het eerste EK werd overigens alleen de eindfase (halve finale, wedstrijd om derde plaats en finale) op neutraal terrein gespeeld. Zo weigerde Spanje in het stadium voor de eindfase in Frankrijk uit politieke overwegingen de verre uitreis naar de Sovjet-Unie te maken. De Franse steden Parijs en Marseille traden op als gastheer. Naast de Sovjet-Unie en Joegoslavië waren Frankrijk (5-4 verlies tegen Joegoslavië) en Tsjechoslowakije (3-0 verlies tegen de Sovjet-Unie) de andere twee deelnemers. De Fransen verloren vervolgens ook de strijd om de derde plek: 2-0.
Vier jaar later, in 1964, was Spanje het gastland. Op het terrein van dictator Franco was de prijs voor het thuisland. Spanje, dat in de halve finale met 2-1 na verlenging wint van Hongarije, was er vier jaar na het eerste toernooi wel bij en zegeviert in de finale in Madrid met 2-1 over - uitgerekend - de Sovjet-Unie. De Sovjets schakelden in de halve eindstrijd Denemarken uit (0-3). Jesús María Pereda (Spanje) en Galimzyan Khusainov (Sovjet-Unie) zorgden in de finale binnen acht minuten voor een 1-1 stand. Marcelino maakte zes minuten voor tijd koppend de winnende treffer voor de ploeg van bondscoach José Villalonga. Hongarije klopt Denemarken in de strijd om de derde plek met 3-1 na verlenging. Leuk detail: vooraf was er veel te doen over het feit dat alle vier de ploegen in hun gebruikelijke rode shirts wilden spelen. Uiteindelijk mochten alleen Spanje en Denemarken dat.
Lees ook: Buitenspel in Voetbal: Wat je moet weten
In 1968 ging de finale van het EK tussen Italië en Joegoslavië. Italië heeft echter wel een replay nodig tegen Joegoslavië. In Rome eindigde de finale in eerste instantie in 1-1 door doelpunten van Dragan Dzajic en Angelo Domenghini. Twee dagen later eiste het elftal van keuzeheer Ferruccio Valcareggi en aanvoerder Giacinto Facchetti alsnog de Europese titel op. Luigi Riva en Pietro Anastasi maken de goals: 2-0. Engeland verslaat de Sovjet-Unie in het gevecht om het brons. In de halve finale verloren de Engelsen van Joegoslavië met 1-0. De andere halve finale is om een heel andere reden bekend. Italië kwam immers niet verder dan 0-0 tegen de Sovjet-Unie. Ook na de verlenging is er immers nog niet gescoord. Het lot wees de Italianen aan als winnaar. Hoe? Door een muntstuk op te gooien. Munt. Oftewel de Italianen stonden in de finale en de Sovjets konden naar huis. In de finale dreigde tot wanhoop van velen opnieuw een gelijke stand na verlenging op het scorebord te staan. Zo geschiedde. Maar er volgt geen toss, maar een replay. Italië, het land van Catenaccio zegeviert. 'Ik vertrok naar de kleedkamer samen met de Russische aanvoerder Albert Shesternev', vertelt Italië-captain Giacinto Facchetti later. 'Daar pakte de scheidsrechter (Kurt Tschenscher uit West-Duitsland, red.) een oud muntje en ik koos voor munt. Dat bleek de juiste keuze en wij gingen door naar de finale. Ik sprintte terug naar het veld waar zeventigduizend mensen in spanning zaten te wachten.
In 1972 velde Der Bomber met twee treffers in de finale de Sovjet-Unie, dat met 3-0 ten onder ging. In de halve finale tegen België (2-1) scoorde de goaltjesdief ook al twee keer. Herbert Wimmer nam het derde Duitse doelpunt voor zijn rekening. Die Mannschaft heerste in de eindstrijd van het toernooi waar de toonaangevende Europese landen in het clubvoetbal - Nederland en Engeland - op dat moment niet van de partij waren. In de ploeg van bondscoach Helmut Schön waren naast Müller onder anderen doelman Sepp Maier, aanvoerder Franz Beckenbauer, Paul Breitner, Uli Hoeness en Günter Netzer actief. De Belgen, onder aanvoering van aanvoerder Paul Van Himst, veroverden de bronzen medaille door Hongarije met 2-1 te verslaan.
Oranje's Eerste EK-deelname in 1976 en de Troostfinale
Oranje deed in 1976 voor het eerst mee aan het EK voetbal. Vooraf ging Nederland uit van een simpele overwinning, waardoor de finale slechts een kwestie van tijd zou zijn. De halve finale trof het Nederlands elftal het team uit Tsjechoslowakije. De Tsjechen bleken echter een taaie tegenstander te zijn. Tsjechoslowakije kwam al snel in de wedstrijd met 1-0 voor en pas laat kwam Nederland op gelijke hoogte door een eigen doelpunt.
Het Nederlands elftal was ook volledig overtuigd van zichzelf. Van Herwaarden: ‘Tegenstander Tsjechoslowakije werd niet zozeer onderschat, als compleet genegeerd. Geminacht zo ongeveer. De arrogantie van vedettes als Ruud Krol, Cruijff en Van Hanegem kende geen grenzen. De Tsjechoslowaken waren een makkie. Totale zelfoverschatting dus. ‘De zelfgenoegzame sterren waren eigenlijk alleen maar bezig met de finale tegen Duitsland, die als een vaststaand gegeven werd beschouwd. In die wedstrijd zou de nederlaag van de WK-finale wel eventjes gewroken worden. Maar Tsjechoslowakije was een tegenstander waar wel degelijk rekening mee diende te worden gehouden. De ploeg was al negentien wedstrijden ongeslagen en beschikte met Anton Ondruš, Antonin Panenka en Zdeněk Nehoda bovendien over drie topspelers. Minstens zo belangrijk was de ervaring die Václav Ježek met zich meebracht.
Naast wraak op de oosterburen speelde geld een grote rol bij Oranje. Volgens de spelers, met Cruijff voorop, waren de winstpremies veel te laag. Terwijl de Nederlanders ruzie maakten over geld en zich al in de finale waanden, stelde Ježek een strijdplan op. Ondrus zou Cruijff aan de ketting leggen, terwijl Panenka op het middenveld het spel moest verdelen. Tijdens de wedstrijd bleek dit een gouden greep. Panenka was zo op het middenveld Neeskens, Wim Jansen en Van Hanegem de baas en Ondrus maakte zelfs de 1-0. Helaas maakte hij na ruim een uur spelen dankzij een eigen goal ook de gelijkmaker. Het werd uiteindelijk 3-1.
Lees ook: Spelhervatting in korfbal: regels en tips
Nederland wist tijdens het toernooi de pijn nog een beetje te verzachten door de troostfinale van de Joegoslaven te winnen, en zo derde te worden. Het was ook de enige keer dat we een wedstrijd om de derde plek hebben gespeeld.
Uitbreiding en Groei
In de beginjaren kwalificeerden zich slechts vier landen voor het eindtoernooi. In 1980 werd het aantal deelnemende landen uitgebreid naar acht, wat de concurrentie al aanzienlijk verhoogde. Italië werd gekozen als gastland. Het aantal landen die mochten spelen op het hoofdtoernooi werd verdubbeld van 4 naar 8 landen. De landen werden verdeeld in 2 poules. In 1996, toen het EK in Engeland werd gehouden, werd het aantal deelnemers verder uitgebreid naar zestien. Sinds 2016 kwalificeren maar liefst vierentwintig landen zich voor het toernooi.
Memorabele Momenten en Winnaars
Door de jaren heen zijn er verschillende memorabele momenten en verrassende winnaars geweest. Nederland behaalde zijn enige EK-titel in 1988 in West-Duitsland, onder leiding van coach Rinus Michels en met Marco van Basten als sterspeler. Na de hereniging van Duitsland in 1990 domineerde het Duitse team het EK van 1996 in Engeland. Frankrijk (2000) en Griekenland (2004) zorgden voor verrassende overwinningen in de vroege jaren 2000. Portugal behaalde zijn eerste grote titel op het EK van 2016, met Cristiano Ronaldo als aanvoerder. Italië won het EK in 1968 en voegde een tweede titel toe in 2021 na een overwinning op Engeland na strafschoppen.
Nederland en België op het EK
Nederland heeft één keer het EK gewonnen, in 1988. Daarnaast werd Nederland een keer derde in 1976, in een tijd dat er nog een troostfinale werd gespeeld. In 1992, 2000 en 2004 eindigde Nederland ook als vierde, maar er werd geen wedstrijd om de derde plaats meer gespeeld.
België behaalde de derde plaats in 1972 en de tweede plaats in 1980, wat nog steeds de beste prestatie is voor België op een EK.
Lees ook: Diepere analyse van "Geen Toernooi voor Mij te Duur"
De Golden Goal en Andere Regelwijzigingen
In 1996 werd de golden goal, ook wel ‘sudden death’ genoemd, ingevoerd op het EK in Engeland. Het eerste land dat hier gebruik van maakte, was Duitsland. Oliver Bierhoff scoorde in de 116e minuut de golden goal, waarmee Duitsland de finale won van Tsjechië. Zowel tijdens dit EK als het daaropvolgende EK van 2000 werd het toernooi gewonnen door een golden goal. In 2002 schafte de UEFA de golden goal weer af. Voor het EK van 2004 werd de silver goal geïntroduceerd. Tijdens dit EK werd de silver goal alleen toegepast tijdens de halve finale tussen Griekenland en Tsjechië, waarbij Griekenland won door in de laatste minuut van de eerste verlenging te scoren. In 2006 keerde de UEFA terug naar het traditionele verlengingssysteem: twee keer een kwartier verlenging, gevolgd door strafschoppen indien nodig.
Mascottes en Toernooisfeer
Elk EK heeft zijn eigen unieke sfeer en mascottes die bijdragen aan de feestelijke stemming. Op 20 juni 2023 werd een teddybeer met een kleurrijk shirt gepresenteerd als mascotte voor het EK 2024.
Records en Statistieken
Cristiano Ronaldo is de topscorer aller tijden op het EK voetbal. Tijdens vijf toernooien scoorde hij in totaal veertien doelpunten. De grootste overwinning van Nederland op een EK was in 2000, toen ze Joegoslavië met 6-1 versloegen in de kwartfinale.
Het EK 2024 in Duitsland
Sinds 2000 mogen zelfs twee landen samen het EK voetbal organiseren, zoals Nederland en België deden. Het EK 2024 wordt gehouden in Duitsland. De finale van het toernooi werd gespeeld op 14 juli 2024.