Inleiding
Nederland staat bekend als een echt verenigingsland, waar een groot deel van de bevolking actief betrokken is bij diverse organisaties. Echter, achter de schermen van dit bloeiende verenigingsleven schuilt soms een minder fraai beeld: fraude. Dit artikel duikt in de problematiek van fraude binnen de KNVB en andere verenigingen, waarbij penningmeesters en andere bestuursleden misbruik maken van hun positie voor persoonlijk gewin.
De omvang van het probleem
Uit onderzoek blijkt dat fraude in het Nederlandse verenigingsleven een significant probleem is. Tussen 2013 en 2020 werden maar liefst 260 penningmeesters en andere bestuursleden van 273 verenigingen en stichtingen betrapt op het verduisteren van geld. Gezamenlijk staken zij minimaal 40,7 miljoen euro in eigen zak. Dit komt neer op een gemiddelde van 163.000 euro per fraudeur. Het werkelijke aantal fraudegevallen ligt waarschijnlijk nog hoger, aangezien veel zaken intern worden gehouden en niet in de media verschijnen. Accountant Maarten den Ouden, auteur van De Kascommissiegids, schat dat slechts de helft van de fraudegevallen daadwerkelijk aan het licht komt. De KNVB zelf meldt jaarlijks tien tot twintig gedupeerde voetbalclubs te helpen.
Kenmerken van de fraudeurs
De gemiddelde fraudeur is een man (78 procent van de gevallen) van in de vijftig. Hij beheert de financiën van een sportclub (51 keer), een religieuze (23) of een buurtvereniging (21). Hij kan 44 maanden onopgemerkt zijn gang gaan tot medebestuurders of opvolgers het bedrog ontdekken. Voorzover is na te gaan zijn 166 van de 260 betrapte penningmeesters en andere bestuurders strafrechtelijk veroordeeld. Ten minste 41 van de 260 bestuurders moesten de cel in, in de meeste gevallen niet langer dan zes maanden. 131 van hen kregen een taakstraf. Opvallend is dat veel fraudeurs een financiële achtergrond hebben en werkzaam zijn als accountant of fiscaal adviseur.
Motieven achter de fraude
In tegenstelling tot het beeld van doortrapte dieven, zijn de meeste frauderende penningmeesters mensen met geldzorgen. Vaak kampen zij met financiële problemen, zoals een lager pensioen dan verwacht, onverwacht hoge kosten of een slechtlopend bedrijf. Het verduisterde geld wordt dan gebruikt om bijvoorbeeld een bedrijf overeind te houden of voor dagelijkse uitgaven. Een aanzienlijk deel van de fraudeurs (21) is gokverslaafd.
Casus: Eiko Swijghuizen
Een voorbeeld van een dergelijke fraudeur is Eiko Swijghuizen, een voormalig belastingambtenaar uit het Groningse Ulrum. Vanaf 2011 maakte hij stiekem verenigingsgeld over naar zijn eigen bankrekening. Zijn pensioen viel lager uit dan zijn oude salaris, hij maakte onverwacht hoge kosten bij de afwikkeling van een erfenis en hij kocht een Peugeot 208. Het begon met een klein bedrag. Leden van de begrafenisvereniging stellen nooit vragen. Een kascontrole is er niet. Toch heeft Swijghuizen slapeloze nachten. ‘Ik wilde een vriend om hulp vragen, maar durfde niet. Nadat de dorpsgenoten zijn weggelopen met de administratie stopt het verenigingsleven voor Swijghuizen abrupt. De begrafenisvereniging stuurt een gedetailleerde brief over de diefstal naar haar leden. Tijdens een bijeenkomst van landelijke vrijwilligersactie NLdoet weigert een dorpsgenoot een ruimte met hem te delen. Swijghuizen ziet de tranen in de ogen van zijn vrouw, staat op en vertrekt. ‘Als ik door het dorp loop, draaien mensen hun rug naar mij toe - mensen die ik nog heb geholpen met hun belastingaangifte. Enkele diakenen en ouderlingen van de protestantse gemeente kijken me nog steeds met de nek aan.
Lees ook: Onderzoek onthult details over fraude in Spaans voetbal.
Casus: Ramon Smits Alvarez
Een ander voorbeeld is Ramon Smits Alvarez, een raadslid van de PvdA in Amersfoort. In 2010 verloor hij zijn baan bij zorgverzekeraar Agis, maar hij vertelde dit niet aan zijn vrouw. In plaats daarvan leefde hij van het geld van de PvdA, bedoeld voor de verkiezingscampagne en bier in de gezamenlijke koelkast. Dit loste zijn problemen niet op en hij kwam uiteindelijk 64.000 euro in het rood te staan. Op 10 oktober verdween Smits Alvarez. Met rugzak en paspoort, maar zonder telefoon, vertrok hij richting Galicië. Niet lang daarna brengen stadsbestuurders naar buiten dat hij voor zijn vertrek nog vierduizend euro van de pvda heeft opgenomen. ‘Zijn gevoel was: ik kan niet meer terugkomen’, zegt Kruyt. Terugkijkend neemt Arriën Kruyt zichzelf kwalijk dat hij als een van de weinigen op de hoogte was van Smits Alvarez’ werkloosheid, maar met die kennis niets deed. Tijdens de afscheidsdienst voor Smits Alvarez in de Sint-Joriskerk zei Kruyt in 2013: ‘Ik ga het niet goedpraten, het was fout. Maar het was ook fout dat hij niet gecontroleerd werd.’ Met medeweten van zijn pvda-fractiegenoten trok Smits Alvarez in 2010 de opdracht aan de accountant in. Ook het bestuur van het pvda-steunfonds had op de hoogte moeten zijn, volgens Kruyt.
De rol van de KNVB
De KNVB speelt een belangrijke rol in het voorkomen en bestrijden van fraude binnen voetbalverenigingen. De voetbalbond heeft achttien verenigingsadviseurs in dienst die ieder ruim 150 clubs bijstaan. Fraude binnen verenigingen valt bij de knvb onder een breder thema. ‘Wij houden ons bezig met vragen als: hoe krijg je competente bestuurders?’ Ook organiseert de bond bijeenkomsten waarin voetbalclubs dilemma’s ter sprake brengen. Al valt het Posthumus op dat bestuurders zelden een vraag over fraude stellen.
Preventie en controle
Om fraude te voorkomen, is controle essentieel. Diefstal bij een vereniging is niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de penningmeester. ‘Ja, penningmeesters schenden het vertrouwen. Maar hen wordt ook de gelegenheid geboden. Het zijn mensen. Zo ingewikkeld is fraudepreventie ook weer niet, stelt de auteur van De Kascommissiegids. Het belangrijkste is dat iemand het hele jaar door meekijkt met de penningmeester. ‘Het idee alleen dat iemand kan meekijken maakt de verleiding veel kleiner’, zegt Den Ouden. Door onoplettendheid kunnen stelende penningmeesters vaak lang hun gang gaan. De langst lopende fraude uit de data van De Groene Amsterdammer staat op naam van de inmiddels overleden penningmeester Aad uit De Lier.
Nieuwe wetgeving
Per 1 juli geldt de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen (wbtr), waardoor bestuurders van amateurverenigingen en -stichtingen voortaan gemakkelijker aansprakelijk kunnen worden gesteld bij bijvoorbeeld een gebrekkige administratie. Ook mag een bestuurder niet meer in z’n eentje de meerderheid van de stemmen hebben. Verder verbiedt de wet een bestuurslid of toezichthouder mee te praten of te stemmen in een vergadering als zijn of haar persoonlijk belang ingaat tegen het belang van de club. ‘Heel veel regels die normaal waren voor bedrijven golden niet voor de stichting. Dat is nu meer gelijkgetrokken’, zegt hoogleraar ondernemingsrecht Gerard van Solinge van de Radboud Universiteit, tevens advocaat bij Allen & Overy. Ondanks de nieuwe regels blijven volgens Van Solinge achterliggende problemen van verenigingen en stichtingen bestaan. ‘Veel hangt af van de kwaliteit van toezichthouders, die de penningmeester controleren. Een accountant ziet de fouten zo. Maar: die accountant moet je vinden.’ Paradoxaal genoeg maakt de nieuwe regelgeving de zoektocht naar kundige controleurs juist moeilijker, vermoedt Van Solinge. Een tweede probleem is dat bestuurders niet op de hoogte zullen zijn van de strengere regels, denkt Van Solinge: ‘Hun gedrag zal pas veranderen door een paar duidelijke voorbeelden in de rechtspraak.
Financiële problemen bij voetbalclubs
Naast fraude, kampen sommige voetbalclubs ook met financiële problemen door wanbeleid en het nemen van onverantwoorde risico's. Een recent onderzoek is zeer kritisch over de 'perverse prikkel' die clubs in het betaald voetbal krijgen. Sportieve prestaties staan volgens HAN-onderzoekers Job Gulikers en Willem de Boer te ver boven het voeren van gezond beleid. Nu geldt: hoe beter de prestaties, hoe meer geld er in het laatje komt. "Dit systeem werkt in de hand dat bijna alle clubs meer uitgeven dan er binnenkomt om maar zo hoog mogelijk te eindigen", zegt Gulikers. "De financiële gaten proberen ze dan weer te dichten door diezelfde dure spelers voor meer geld te verkopen. Dit lukt overigens niet altijd."
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Voorbeelden van clubs in de problemen
- Vitesse: Deze club heeft de proflicentie verloren en zit al jaren in financiële en sportieve problemen.
- Fortuna Sittard: Deze club heeft een negatief eigen vermogen van 14 miljoen euro en staat onder financieel verscherpt toezicht van de KNVB.
- NEC: Deze club is afhankelijk van de steun van miljardair Marcel Boekhoorn en zou in de problemen komen als hij zich terugtrekt.
- SV Achilles 1894: Deze club moest door financieel wanbeleid en een daaropvolgende bestuurscrisis in 2019 drie klassen lager gaan spelen.
Aanbevelingen voor verbetering
Onderzoeker Gulikers doet een aantal aanbevelingen om de financiële situatie van voetbalclubs te verbeteren:
- Stel strengere eisen: De KNVB moet strengere eisen stellen aan de financiële huishouding van clubs.
- Handhaaf consistent: De KNVB moet consistent handhaven en straffen uitdelen bij overtredingen.
- Opereer meer transparant: De KNVB moet transparanter opereren over de besluitvorming rondom financiële zaken.
- Herzien het financieel ratingsysteem (FRS): Het FRS moet herzien worden en meer focus leggen op structurele problemen in plaats van alleen liquiditeit op de korte termijn.
- Verdeel tv-geld anders: Het tv-geld moet anders verdeeld worden, bijvoorbeeld door ook te kijken naar de ontwikkeling van jeugdspelers.
- Beloon gezonde clubs: Clubs die hun zaken wel op orde hebben, moeten beter beloond worden.
De rol van PwC
Per 1 september verbindt PwC zich als strategisch kennispartner aan de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB). Volgens de accountancy- en adviesorganisatie sluit de missie van de KNVB goed aan bij waar PwC voor staat. De samenwerking is gericht op het vergroten van de maatschappelijke relevantie van voetbal en het maken van positieve impact op de samenleving. PwC zal haar kennis en expertise inzetten om de KNVB te helpen bij uitdagingen op uiteenlopende thema’s.
Cyberinbraak bij de KNVB
Recentelijk is de KNVB ook getroffen door een cyberinbraak op het ICT-netwerk op de KNVB Campus in Zeist. Cybercriminelen hebben persoonlijke gegevens van KNVB-medewerkers illegaal in handen gekregen. De KNVB is met een gespecialiseerd bureau een digitaal forensisch onderzoek gestart om te kijken voor welke onderdelen dit gevolgen heeft.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids