In 2021 werd de voetbalwereld opgeschrikt door de hartstilstand van Christian Eriksen tijdens de EK-wedstrijd tussen Denemarken en Finland. Dit ijzingwekkende moment, waarbij Eriksen op het veld in elkaar zakte en gereanimeerd moest worden, wierp een schaduw over het sportjaar. De schokkende beelden gingen de hele wereld over en leidden tot bezorgdheid over de gezondheid van profvoetballers. Het incident vestigde de aandacht op een groeiend probleem: hartproblemen bij voetballers. Steeds vaker komt aan het licht dat voetballers kampen met hartproblemen.
Eriksen's herstel en terugkeer
Wonder boven wonder herstelde Eriksen en keerde hij terug in de voetbalwereld. Via Brentford kwam hij terecht bij topclub Manchester United. Hij durfde zelfs weer te dromen van een WK met Denemarken, een droom die werkelijkheid werd toen hij werd opgenomen in de selectie voor het WK in Qatar. Eriksen zelf kon het nauwelijks beseffen, terugkijkend op de moeilijke periode die achter hem lag.
"Het is heel wrang als je er bij stilstaat. Hoe het er toen met mijn carrière en mijn leven voorstond. Een heel contrast met hier nu na een jaar zitten en meedoen met het WK," aldus Eriksen. Hij gaf aan dat het een lange weg was geweest: "Niet kunnen spelen voelt altijd heel lang. Of je nu een kleine of een grote blessure hebt, het voelt altijd langer dan het is. Het voelt natuurlijk als lang, maar als je kijkt hoe ik er nu aan toe ben na wat er allemaal is gebeurd is het heel snel gegaan. Zowel in het voetbal als in mijn privéleven."
Bondscoach Kasper Hjulmand was verheugd om Eriksen weer in zijn team te hebben. Hij merkte op dat Eriksen na zijn hartstilstand nog beter was gaan voetballen en zich vrijer voelde. "Dan denk ik wel. Ik heb het al eerder gezegd, maar ik heb me nooit gestrest gevoeld. Als speler, in wat voor situatie dan ook. Maar nu ga ik er onbewust vanzelf van uit dat alles goed komt. Ik ben dankbaar dat ik hier ben. De rest is allemaal extra. Dat is nu m'n motto."
Hartproblemen bij voetballers: een toenemend probleem?
Het incident met Eriksen vestigde de aandacht op een groeiend probleem: hartproblemen bij voetballers. Steeds vaker komt aan het licht dat voetballers kampen met hartproblemen. Zo maakte FC Volendam-verdediger Xavier Mbuyamba (22) bekend dat hij een onderhuidse defibrillator heeft geplaatst. De afgelopen jaren hebben meerdere spelers soortgelijke verhalen. De oorzaak van hartritmestoornissen bij profvoetballers is vaak onbekend. Meestal komen ze aan het licht bij specifieke tests. "Dit kwam als een grote verrassing, omdat ik nooit verschillen in mijn gezondheid of prestaties had gemerkt," zei Mbuyamba.
Lees ook: Passie en Kritiek NAC Breda Ultras
Bekende voetballers met hartproblemen
Eriksen is niet de enige voetballer die met hartproblemen te maken heeft gehad. Verschillende bekende (ex-)voetballers hebben soortgelijke ervaringen:
- Daley Blind: De Oranje-international zakte in 2019 tijdens een Champions League-wedstrijd tegen Valencia in elkaar. Hij bleek een hartritmestoornis te hebben en kreeg een ICD-kastje geïmplanteerd. Ondanks de aanvankelijke twijfels van artsen kon hij zijn carrière voortzetten. In 2021 kreeg Blind opnieuw een tegenslag. In de oefenwedstrijd tegen Hertha BSC ging hij met een gil naar de grond. Zijn defibrillator ging af, maar het liep goed af. Blind kon zelf het veld verlaten. "Je zag iedereen met schrik naar mij kijken", zei hij daarover. "Mijn moeder en vrouw hadden tranen in hun ogen. Ik zag het eigenlijk ook niet meer zo zitten. Maar iets wat me altijd is bijgebleven, is de reactie van mijn vader. Hij bleef zo stoïcijns. Hij gaf niet toe, hij bleef doorvragen aan de arts of er geen andere mogelijkheden waren. Zijn nuchtere visie gaf mij hoop. Preventief werd ook bij hem een defibrillator geplaatst. Enkele weken later keerde hij terug op het voetbalveld.
- Bas Dost: De NEC-spits zakte in november 2023 tijdens een wedstrijd tegen AZ in elkaar. Hij werd op het veld gereanimeerd en bleek een ontstoken hartspier te hebben. Dost gaf aan zich te willen focussen op zijn gezondheid en gezin, maar hoopte ook terug te keren op het voetbalveld. "Het is mijn doel om terug te komen", zei Dost onlangs. "Dat is wat ik sterk voel. Het moment dat ik weer in een stadion sta, lijkt me uniek. Maar stel dat ik een terugval krijg en het wordt me afgeraden om op niveau te spelen, dan zou ik daar vrede mee hebben. Ik zou een manier moeten vinden om daarmee te dealen, maar het zij zo. Ik besef dat het ook níét kan. Met die icd heb ik nu een hulpmiddel dat hopelijk nooit afgaat.
- Sergio Agüero: De voormalige Manchester City-spits werd in 2021 getroffen door duizeligheid tijdens een wedstrijd, wat werd toegeschreven aan een hartaandoening. In tegenstelling tot Eriksen en Blind moest Agüero zijn carrière beëindigen. Tijdens een livestream in 2023 kreeg de inmiddels oud-voetballer een ‘minihartritmestoornis’. Iedereen kon zien dat hij even kort onwel werd. Vervolgens kon hij op een app zien dat zijn hartkastje op dat moment zijn leven had gered.
- Nwankwo Kanu: De Nigeriaanse voetballer, die in de jaren negentig voor Ajax speelde, kampte zijn hele carrière met hartproblemen. Hij onderging op zijn twintigste een hartoperatie en kon daarna zijn carrière voortzetten bij onder meer Inter en Arsenal. Tijdens de medische keuring ging het helemaal mis. De Italiaanse artsen ontdekten een hartritmestoornis. Een aantal operaties verder kon Kanu toch blijven voetballen bij Inter en later bij Arsenal. Na zijn carrière liet de aanvaller meerdere hartziekenhuizen in Afrika bouwen.
- Abdelhak Nouri: In 2017 kreeg de destijds 20-jarige Ajacied tijdens een oefenwedstrijd in Oostenrijk een hartstilstand. Vanwege zuurstofgebrek liep hij blijvende hersenschade op. Achteraf bleek dat er "niet adequaat genoeg gehandeld is" op het veld. In 2014 werden echter al hartproblemen bij Nouri geconstateerd. De familie zegt hier nooit iets van te hebben gehoord en vond dat er veel fouten zijn gemaakt tijdens de reanimatie. Na jarenlang gesteggel kwam Ajax in 2022 met een schadevergoeding van 7,8 miljoen euro over de brug. "Veel mensen denken nog steeds dat hij in coma ligt, maar dat is niet het geval: hij is bij bewustzijn.
- Evander Sno: Tijdens een wedstrijd van Jong Ajax zakte Evander Sno plotseling in elkaar. De toen 23-jarige middenvelder had last van hartritmestoornissen en kreeg in 2010 een hartstilstand in de wedstrijd tegen Jong Vitesse/AGOVV. Twee jaar later ging het opnieuw mis bij Sno. Als speler van NEC kreeg hij in de wedstrijd tegen Feyenoord een hartstilstand. De ingebouwde defibrillator deed zijn werk en kreeg zijn hart weer aan het werk. "Het was pas de eerste keer dat het kastje zijn werk moest doen, dat gevoel kende ik nog niet", zei Sno later.
- Iker Casillas: De legendarische Spaanse doelman Ikar Casillas kreeg een hartaanval tijdens een ochtendtraining bij Porto in 2019. Dit betekende het einde van zijn carrière als profvoetballer. De oorzaak was een infarct aan het hartweefsel. In de pers vertelde hij dat het voelde alsof hij verdronk.
- Raphael Dwamena: Tijdens een wedstrijd in Albanië zakte Ghana-international Dwamena in elkaar, waarna hij niet meer op stond. De voetballer kampte al jaren met hartproblemen en werd in 2017 en later in 2021 geadviseerd om te stoppen met voetballen. Toch bleef hij doorgaan - weliswaar met een defibrillator - maar helaas sloeg het noodlot toe.
- Ángel Correa: De kleine Argentijnse aanvaller Ángel Correa werd in 2014 door Atlético Madrid opgepikt bij San Lorenzo. Er leek geen vuiltje aan de lucht, totdat zijn hart werd gescand tijdens de medische keuring. Er werd een ernstig hartprobleem geconstateerd, waardoor zijn voetbaldroom in duigen leek te vallen. Gelukkig voor hem bleef Atlético Madrid hem trouw en stuurde de destijds 19-jarige aanvaller naar New York voor een hartoperatie. Na maanden herstel debuteerde de Argentijn voor de Spaanse topclub waar hij nooit is weggegaan.
- Sami Khedira: Bij de Duitse middenvelder met Tunesische roots werd een hartritmestoornis ontdekt. Dit gebeurde tijdens zijn tijd bij Juventus in 2019. Gelukkig werd dit tijdig geconstateerd, vóórdat er iets ergs gebeurde. Na een operatie en een revalidatie van ongeveer een maand, begon hij de trainingen weer op te pakken. Niet veel later slaagde hij voor alle cardiologische testen, waardoor hij weer volop topsport mocht uitoefenen.
- Antonio Cassano: De schrik zat er goed in toen AC Milan-ster Antonio Cassano in 2011 plots moest worden opgenomen in het ziekenhuis. De Italiaan kreeg beroerteverschijnselen in het vliegtuig. De aanvaller werd snel geholpen en hield er gelukkig geen blijvende schade aan over. Wel moest hij geopereerd worden aan zijn hart. Het probleem lag bij de bloedtoevoer naar de hersenen. Dat was verstoord geraakt, waardoor er beroerteklachten ontstonden. Tijdens de operatie werd ‘een gaatje gedicht tussen de twee atria’.
Oorzaken van hartproblemen bij voetballers
In de meeste gevallen van plotse hartproblemen bij voetballers is een aangeboren afwijking of aangeboren hartritmestoornis de oorzaak. Ondanks uitgebreide cardiologische test, is het soms niet te ontdekken, totdat het mis gaat. Daarnaast hebben profvoetballers en andere topsporters een grotere kans op een hartstilstand, omdat ze vaker intensief sporten. Het hart moet dan vaker harder pompen, terwijl het hart dit soms dus niet aan kan. Daarom kan sport een trigger zijn. Hartproblemen tijdens het sporten komen bij mannen veel vaker voor dan bij vrouwen. De kans dat het gebeurt is echter miniem. Volgens sportarts Aernout Snoek, werkzaam in het Isala Ziekenhuis in Zwolle, zijn er bij sporters boven de 35 vaak andere oorzaken. "Dan gaat het vaak om roken, weinig bewegen, een hoge bloeddruk of suikerziekte."
Preventie en onderzoek
Na de hartstilstand van Eriksen rezen er vragen over de preventie van hartproblemen bij voetballers. De Deense cardioloog Sanjay Sharma, die Eriksen jarenlang onderzocht, gaf aan dat alle onderzoeken tot 2019 normaal waren. Dit benadrukt de complexiteit van het opsporen van potentiële hartproblemen, zelfs met regelmatige screening. De KNVB en andere voetbalorganisaties investeren in onderzoek naar hartproblemen bij sporters en verbeterde screeningmethoden. Het doel is om risico's vroegtijdig te identificeren en de juiste maatregelen te nemen om de gezondheid van voetballers te beschermen.
Om het aantal slachtoffers van een plotse hartdood tijdens het sporten te verminderen adviseert sportcardioloog Nicole Panhuyzen-Goedkoop, verbonden aan Amsterdam UMC en Sport Medisch Centrum Papendal, voor een doelgerichte preventieve screening van amateursporters. Panhuyzen-Goedkoop geeft aan dat sporters dat plotseling overlijdt aan hartstilstand relatief gezien niet heel groot is, maar dat je er wel als sporter meer zekerheid kan krijgen als je van te voren jezelf laat keuren. "Uit een groot Italiaans onderzoek bleek dat het aantal plotse hartdoden onder jonge sporters tot 36 jaar daalde met 89% door sporters systematisch te keuren." Deze screening zou dan moeten bestaan uit een vragenlijst, lichamelijk onderzoek en een hartfilmpje. Er zou extra aandacht moeten zijn voor sporters die in een risicogroep vallen. Daarom moet rekening gehouden worden met bijvoorbeeld: hart- en vaatziekten in de familie, leeftijd, geslacht en intensiteit van het sporten. De sportcardioloog geeft daarnaast aan dat amateursporters zelf kunnen nagaan of zij in een risicogroep zitten door het invullen van een online-vragenlijst of naar een sportarts kunnen gaan, maar dat je als sporter wel altijd zelf verantwoordelijk bent. "Iemand is zelf verantwoordelijk of hij/zij nagaat of je tot een risicogroep behoort en wat je er vervolgens mee doet. Je bent dan zelf verantwoordelijk wat je met die informatie doet. Als sporten je wordt afgeraden, maar je gaat bijvoorbeeld toch voetballen met je kinderen, dan is dat je eigen risico."
Panhuyzen-Goedkoop pleit niet voor een jaarlijkse massale screening van elke amateursporter. "Dat zou bijvoorbeeld kunnen leiden tot onzekerheid voor de sporter, terwijl er niets aan de hand is." Ook de Hartstichting deelt deze mening. "Een plotse hartdood bij sporters is zeldzaam. Er kunnen tal van onderliggende hartafwijkingen zijn die tot plotse dood kunnen leiden. Op dit moment zijn er geen testen die al deze aandoeningen op grote schaal efficiënt kunnen aantonen of uitsluiten tegen aanvaardbare kosten. Ook de gevolgen van met name de fout-positieve uitslagen zijn nog een te groot obstakel om structurele screening in te voeren." Tot slot geeft sportarts Aernout Snoek aan dat we het in Nederland goed voor elkaar hebben. "We hebben bij sportvelden overal AED's hangen en ook een systeem waarbij omstanders gealarmeerd worden om te reanimeren. Daardoor sterven minder mensen.
Lees ook: Kleding en benodigdheden Uganda
De rol van defibrillatoren
De succesvolle reanimatie van Eriksen benadrukte het belang van defibrillatoren op het voetbalveld. Een defibrillator kan een elektrische schok toedienen om het hart weer in een normaal ritme te brengen. Sommige voetballers, zoals Daley Blind en Xavier Mbuyamba, hebben een ICD (Implanteerbare Cardioverter-Defibrillator) geïmplanteerd gekregen. De defibrillator zendt bij een hartritmestoornis elektrische schokken uit om het normale hartritme te herstellen en zo een hartstilstand voorkomen. Daley Blind maakte voorzien van een defibrillator in februari 2020 zijn rentree, nadat hij in de Champions League-wedstrijd tegen Valencia in december 2019 duizelig naar de grond was gegaan.
Voetballen met een ICD-kastje: wel of niet?
In Italië is het voetballen met een Implanteerbare Cardioverter Defibrillator (ICD-kastje) verboden: "Italië loopt voorop als het gaat om cardiologische testen bij sporters. Ze hebben daar hele strikte criteria ingevoerd waaraan je moet voldoen om te mogen sporten", vertelt de Vlaamse cardioloog en sportarts Peter Peytchev. "Loop je daar ook maar een klein beetje risico, dan wordt je medisch afgekeurd." Het roept de vraag op waarom je in onder meer Nederland wél met een hartkastje mag voetballen. "De laatste jaren zijn ze in veel landen als Nederland, Engeland, Duitsland, maar ook hier in België liberaler geworden", zegt Peytchev. "Zo'n 15 jaar geleden was het nog uitgesloten dat je met zo'n kastje zou kunnen spelen. Maar clubartsen zijn het meer per geval gaan bekijken." Volgens de sportarts die jarenlang in dienst was van de Belgische topclub Anderlecht, is het van een aantal factoren afhankelijk of je met een ICD-kastje nog kan sporten: "Het gaat om de onderliggende hartaandoening. Sommige zijn te zwaar om nog fysieke inspanningen te kunnen doen. Maar als iemand sporadisch een hartritmestoornis heeft, dan is het zeker niet uitgesloten dat diegene met een ICD-kastje kan voetballen." Maar dat geldt niet voor elke topsporter met een kastje: "Bij bepaalde sporten is het tijdelijk verlies van bewustzijn te gevaarlijk. Ik denk daarbij aan de motorsport, maar ook aan vechtsporten en bijvoorbeeld wielrennen. Je moet er niet aan denken dat iemand met 80 kilometer per uur naar beneden dendert en een ICD-shock krijgt. Dat is veel te gevaarlijk", zegt Peytchev.
Lees ook: Steun het Nederlands Elftal met stijl
tags: #eriksen #hartstilstand #voetbal #oorzaak