In de voetbalwereld zijn er rivaliteiten die verdergaan dan alleen de sport. De geschiedenis van het voetbal in Zwitserland en Oostenrijk is doordrenkt van politiek, nationale identiteit en onvergetelijke momenten. Van de vroege dagen van het Oostenrijkse Wunderteam tot de recente successen van beide landen op internationale toernooien, deze voetbalgeschiedenis vertelt een verhaal van passie, strijd en triomf.
Oostenrijk op het Europees Kampioenschap: Een overzicht
Oostenrijk heeft een relatief korte geschiedenis op het Europees Kampioenschap. Hun debuut kwam pas in 2008, toen ze samen met Zwitserland het toernooi organiseerden. Als gastland waren ze automatisch gekwalificeerd, maar het toernooi zelf was geen groot succes. Ze eindigden met slechts één punt in de groepsfase en werden vroegtijdig uitgeschakeld.
In 2016 kwalificeerde Oostenrijk zich voor de tweede keer. Ondanks een poule met Portugal, Hongarije en IJsland, wisten ze niet door te dringen tot de knock-outfase. Een gelijkspel tegen Portugal en nipte nederlagen tegen Hongarije en IJsland zorgden voor een teleurstellende afloop.
Het EK 2020, dat in 2021 werd gespeeld, was succesvoller. Oostenrijk zat in dezelfde groep als Nederland, Oekraïne en Noord-Macedonië. Met zes punten bereikten ze de tweede plaats in de groep, achter Nederland. In de achtste finale wachtte Italië, de latere winnaar. Na een spannende wedstrijd die in verlenging werd beslist, verloor Oostenrijk met 2-1.
Deze zomer doet Oostenrijk voor de vierde keer mee aan het Europees Kampioenschap, onder leiding van bondscoach Ralf Rangnick.
Lees ook: Voetbal uitslagen overzicht
De Anschluss en de impact op het Oostenrijkse voetbal
De annexatie van Oostenrijk door het Duitse Rijk in 1938, bekend als de Anschluss, had een enorme impact op het Oostenrijkse voetbal. Voor de Anschluss was Oostenrijk een voetbalsupermacht, met een nationaal elftal dat sterker werd geacht dan het Duitse team. Een deel van het befaamde Wunderteam, het legendarische Oostenrijkse elftal uit de jaren dertig, maakte nog steeds deel uit van de nationale ploeg. Oostenrijk had zich al gekwalificeerd voor het WK van 1938, maar mocht uiteindelijk niet deelnemen. Enkele spelers werden gedwongen zich aan te sluiten bij het Duitse elftal.
De nazi's begonnen met de vervolging van joodse burgers, die een belangrijk deel uitmaakten van de spelers en clubbestuurders in het Oostenrijkse voetbal. Veel spelers vluchtten het land uit, wat leidde tot het verdwijnen of verbieden van verschillende clubs. De Oostenrijkse clubs die de situatie overleefden, werden opgenomen in het Duitse voetbalsysteem, waardoor de Oostenrijkse competities ophielden te bestaan.
Op 3 april 1938 speelde Oostenrijk zijn laatste wedstrijd als onafhankelijke natie tegen Duitsland. Oostenrijk won met 2-0, waarbij Matthias Sindelar, een van de grootste Oostenrijkse voetballers, zijn doelpunt op overdreven wijze vierde voor de ogen van de nazi-leiders. Dit werd gezien als een provocatie tegen degenen die zijn land hadden ingenomen. Sindelar weigerde na de Anschluss voor Duitsland uit te komen, net als enkele van zijn landgenoten.
Rapid Wien: Een Oostenrijkse club in Duitse dienst
Een opmerkelijk gevolg van de Anschluss was de deelname van Oostenrijkse clubs aan de Duitse competities. In 1939 bereikte Rapid Wien de finale van de Tschammerpokal, destijds de nationale beker van Duitsland. In de finale versloeg Rapid Wien FSV Frankfurt met 3-1, een overwinning die tegen de verwachtingen van de nazi's inging. Hitler gebruikte voetbal vooral als propagandamiddel en wilde de superioriteit van het Duitse ras aantonen door overwinningen op Oostenrijkse teams.
In 1941 bereikte Rapid Wien opnieuw de finale, ditmaal van het Duitse kampioenschap (Gauliga), de voorloper van de Bundesliga. Hun tegenstander was Schalke 04, een club die destijds als het team van de nazi's werd beschouwd. Na een achterstand van 3-0 wist Rapid Wien de wedstrijd om te draaien en met 4-3 te winnen, een comeback die de nazi's opnieuw verraste. De finale werd gespeeld op 22 juni 1941, dezelfde dag dat Operatie Barbarossa begon, de Duitse invasie van de Sovjet-Unie.
Lees ook: Play-offs IJshockey Zwitserland: Regels
Voetbal als propaganda: Het WK van 1934 en 1938
Het nationaalsocialistische regime in Duitsland en het fascistische regime in Italië gebruikten sport, en in het bijzonder voetbal, als een propagandamiddel om hun ideologie te verspreiden en hun macht te tonen.
Het WK van 1934 in Italië werd door de fascistische leider Benito Mussolini aangegrepen voor grootschalige propaganda. Het Italiaanse elftal, bijgenaamd de zwarthemden, won het toernooi in eigen land, waarbij Mussolini zelf de scheidsrechter aanwees voor de finale. De nazi's in Duitsland pasten hetzelfde principe toe op de Zomerspelen van 1936 in Berlijn en de Winterspelen dat jaar in Garmisch-Partenkirchen. Ook het WK van 1938 was uitermate politiek, met het fascisme en nationaalsocialisme in Italië en Duitsland tegenover de linkse machthebbers in Frankrijk, de organisator van het toernooi.
Voetbal tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gingen de voetbalcompetities in Duitsland gewoon door, zij het moeizaam. Clubs hadden vaak spelers tekort omdat zij opgeroepen werden voor dienstplicht. Desondanks werden er wedstrijden georganiseerd, vaak met opmerkelijke uitslagen.
Ook in andere landen werd tijdens de oorlog gevoetbald. In Groot-Brittannië werden 'interlands' georganiseerd tussen Engeland, Schotland en Wales. In Oekraïne werd een half elftal geëxecuteerd nadat het had gewonnen van een sterker geacht Duits elftal. In Nederland kreeg het voetbal juist meer populariteit dan voor de oorlog, maar heerste er een sterke antisemitische sfeer op de tribunes.
Zelfs in de concentratiekampen werden soms voetbalwedstrijden georganiseerd, als een vorm van vermaak voor de gevangenen en de bewakers.
Lees ook: Van Colditz tot nu: rugby in België en Zwitserland
Nederland-Oostenrijk: Een lange voetbalgeschiedenis
Nederland en Oostenrijk hebben een lange onderlinge voetbalgeschiedenis. De eerste interland tussen beide landen werd al in 1912 gespeeld. Van de voorgaande 19 duels werden er 9 gewonnen door Nederland, eindigden er 4 in een gelijkspel en gingen er 6 verloren. Een bekende naam in de relatie tussen Nederland en Oostenrijk is Ernst Happel, de legendarische Oostenrijkse trainer die in 1970 met Feyenoord de Europa Cup I won en in 1978 bondscoach was van het Nederlands elftal tijdens het WK in Argentinië.
Het Olympiastadion: Een beladen locatie
Het Olympiastadion in Berlijn, waar het EK voetbal deels plaatsvindt, is een locatie met een beladen geschiedenis. In 1936 vonden hier de Olympische Spelen plaats, die door de nazi's werden gebruikt als een propagandamiddel. Hoewel de schrijnendste laagjes van het nationaalsocialisme zijn weggekrast, zijn er nog steeds sporen van deze periode te vinden op het terrein.
De omgang met het nationaal-socialistisch erfgoed in het Olympiapark is een complex en gevoelig onderwerp dat regelmatig tot discussies leidt.
Zwitserland en het EK: Gastland en meer
Op donderdag 12 december 2002 zijn Oostenrijk en Zwitserland gekozen door de UEFA als gastlanden voor het EK 2008. De voetbalwedstrijden zullen in 8 stadions gespeeld worden. Zowel in Oostenrijk als Zwitserland zullen 4 stadions gebruikt worden voor de wedstrijden. In Oostenrijk worden de wedstrijden gespeeld in Innsbruck, Klagenfurt, Salzburg en Wenen. In Zwitserland zijn dat Basel, Bern, Genève en Zurich. Het is voor de tweede keer in de geschiedenis van het Europees Kampioenschap voetbal dat twee landen samen een eindtoernooi mogen organiseren. Na Nederland en België in 2000, hebben nu Oostenrijk en Zwitserland de eer om dit te organiseren.
Voetbaloorlogen en politieke spanningen
Al in 1929, één jaar voor het eerste wereldkampioenschap voetbal, brak er bijna een heuse voetbaloorlog uit tussen Italië en Oostenrijk. De Italiaanse dictator Mussolini beschouwde sport namelijk als propaganda van het fascisme. Dat elf zwarthemden in 1929 verloren van Oostenrijk was daarom voor Mussolini een politiek delict. In een fascistisch dagblad uit Rome stond dat de Oostenrijkers ‘een hoop gemeene homosexueelen’ waren. In die stemming organiseerde Italië in 1934 het WK voetbal.
Na wat gedoe achter de schermen werd hiervoor een scheidsrechter aangewezen die niet al te streng zou fluiten tegen de Italianen.
Zwitserland op weg naar de top
Zwitserland kan tegen Engeland op het EK geschiedenis schrijven door voor het eerst in de geschiedenis de halve finale van een groot toernooi te bereiken. Het voetbal in het Alpenland is dan ook echt figuurlijk van een hoog niveau. Letterlijk is het dat al. In het dorpje Gspon vind je de Ottmar Hitzfeld Arena met het hoogst gelegen voetbalveld van Europa. Dat is bovendien de geboorteplaats van het EK Bergdorpjesvoetbal, dat traditiegetrouw vlak voor het echte EK gespeeld wordt.
Het alternatieve EK: Bergdorpjesvoetbal
Als het Nederlands elftal zich kwalificeert, mag ook het Alpen Oranje zich op gaan maken voor een toernooi ergens op eenzame hoogte. Na Gspon trekt het circus de laatste edities dwars door de Alpen. De selectie is zo klaar: Alle spelers van bondscoach Ernie Brandts komen uit voor vierdeklasser RKVV Vijlen, het vlekje in het Limburgse heuvelland, op 280 meter boven NAP en het enige bergdorpje van Nederland.
Het alternatieve EK is in 2008, met Sepp Blatter zelf als warm pleitbezorger, ontstaan als ludiek protest tegen de organisatie van het echte Europees Kampioenschap in Oostenrijk en Zwitserland. Behalve in het logo is er nul aandacht voor de Alpenbewoners. Fabian Furrer, tot op de dag van vandaag de president van het oranisatiecomité, bedenkt het ludieke Bergdorf EM - das verrücktesten Fussbalturnier in den Alpen - om aandacht te vragen en geld op te halen voor de bergregio’s en hun problemen.
Hij is oud-speler van FC Gspon, de bespeler van de Hitzfeld Arena. Het dorp is alleen per kabelbaan te bereiken, met de auto kun je er niet komen. Het veld wordt aan drie kanten omringd door diepe ravijnen. En ondanks de hoge netten verdwijnen er jaarlijks zo’n honderden ballen in de diepte tijdens de officiële Zwitserse bergcompetitie.
Want, die bestaat. Om de kosten iets te drukken en de contributie betaalbaar te houden, dalen de leden voor de eerstvolgende training af om in het dal te speuren naar de verloren exemplaren. Maar alle ballen terugvinden is een illusie gebleken. En soms belanden ze ook gewoon op onbereikbare plaatsen. Duizend stuks zijn ze al wel kwijtgeraakt in de 40 jaar dat de club bestaat. Toch is het volgens ervaringsdeskundigen een magische plek om te voetballen, tussen de machtige bergen, de gletsjers en ontelbare naaldbomen.
Vijlen en het Alpen Oranje
Viktor Terpstra is ooit op de heilige grond der bergvoetballers geweest. Hij krijgt bijna nachtmerries als hij denkt aan Gspon. “Ik ben de perschef van het Alpen Oranje”, introduceert hij zichzelf. “Zeg maar de Kees Jansma van de ploeg.” Hij reist mee met een professionele cameraman en maakt tijdens het EK een dagelijkse update.
Terpstra heeft 1 klein probleem. Hij heeft hoogtevrees. “Niet handig inderdaad”, grinnikt hij over zijn doodsangsten op weg omhoog. “Ik ben echt trillend aangekomen. Die kabelbaan gaat steil de hoogte in en dan over zo’n enorme afgrond. De wind ertegenaan… Pfff. Je hoort ook altijd van die horrorverhalen over die dingen… Zeven kleuren.” Terpstra is de drijvende kracht en per ongeluk ook de man die het bergvoetbal naar Vijlen heeft gebracht. “In 2011 was dat.”
De ondernemer, die met zijn vrouw een Cubaans hotel bestiert in ’t Limburgse, heeft net als Jansma ‘een kleine achtergrond’ in de media en weet hoe je een verhaal verkoopt. “Ik had toen de eerste vrijwillige sneeuwbrigade van Nederland opgericht.”
Dorpelingen die de witte stoepjes van de ouderen schoonvegen, voorzien van een herkenbare rode muts. “In die tijd had je hier nog sneeuw. De laatste jaren rukken we zelden uit. Oh en ik was voor ons bergdorpje in die tijd op zoek naar een skilift.” Edwin Evers pikt ’t op en laat Terpstra op Radio 538 zijn verhaal doen.
Het Amsterdamse Buitenveldert heeft namens Nederland aan het eerste EK Bergdorpjesvoetbal in Gspon meegedaan en dat zint de Zwitserse organisatie niks. De hoofdstad ligt notabene onder zeeniveau. De Nederlandse Ski Vereniging wordt ingeschakeld om een betere kandidaat te vinden. Blijkbaar staat daar 538 aan op kantoor. “De volgende dag hingen ze aan de lijn. Of we 1. lid wilden worden, 2. die skilft zouden ze mee helpen en 3. of we iets zagen in het EK.”
“We hoorden dat met oud en nieuw”, zegt Patrick van Wezel, de voorzitter van RKVV Vijlen. “We dachten echt dat het een grap was. Toen zijn we gaan zoeken op internet en bleek al heel snel dat het wel echt serieus was. We zijn meteen begonnen met de voorbereidingen.”
Dat begint al met de regels. Omdat het in de bergen lastig is om grote stukken vlakke grond te vinden en de meeste dorpjes op hoogte piepklein zijn, zijn de spelers dus schaars. Er wordt 8 tegen 8 op een kleiner veldje gespeeld, zonder buitenspel, in twee keer 22,5 minuut. Dat vergt toch wat aanpassingen. En het meedoen is wel een kostbare zaak. Alleen het inschrijfgeld is al 10.000 euro. “We werken met een totaalbudget van ongeveer 40.000 euro.”
Dat is niet misselijk voor een dorpje met amper 1400 inwoners. Dus schiet de ene na de andere activiteit uit de grond om die euro’s maar te vinden. Terpstra vervolgt: “We hebben bijvoorbeeld een sponsordiner georganiseerd. Kregen we de goederen voor niks en hebben we de ondernemers gevraagd om te komen voor 110 euro per couvert. Met honderd man wil dat wel.”
Nu het geld steeds schaarser wordt, moet de club echt helemaal los. De voorzitter: “Dit jaar hebben we ook een dropping georganiseerd, een barbecue en een bieravond. En net als het grote Oranje hebben we een uitzwaaiwedstrijd gehouden. Tegen de Belgen. De Rode Bergduivels. Het is wel goed voor de saamhorigheid in het dorp…”
Het Alpen Oranje loopt er dan wel chique bij. “We hebben shirts, warming up-shirts, polo’s voor als we stad ingaan en trainingsjacks. Allemaal gesponsord. Die Oostenrijkers kwamen gewoon in hun Lederhosen, haha.” Vijlen heeft de laatste 3 edities van het Bergdorf EM meegedaan. In 2012 voor het eerst als het hele circus de tenten opzet in Kleinarl in Oostenrijk, op dik 1000 meter hoogte.
Voorzitter Van Wezel gaat ook mee. Hij is namelijk ook verzorger, masseur en amateurdokter van de ploeg. Dat brengt hem op een zijspoor. “Een arts is er helemaal niet! Bij een Fransman schoot eens een knie uit de kom. Moest ik aan de slag. Ik had als enige een beetje verstand van medische zaken.” In één van de video’s zien we ook de doelman van Oranje zijn pijnlijke schouder behandelen met grote zak diepvriesfriet.
Terug naar Oostenrijk, misschien wel meteen de mooiste editie. “Je voelde je daar echt een prof. Zo werd je echt behandeld. In het kleedlokaal lagen de shirts klaar. ’s Ochtends, ’s middags en ’s avonds het eten… Wanneer maak je dat mee als amateurvoetballer?” Alle wedstrijden zijn live te zien, thuis in het dorp. Het openingsduel is zelfs live op de Zwitserse tv.
De emotie van het bergvoetbal
Kortom, je waant in in Oranje. De opstelling die wordt voorgelezen door de professionele speaker van Red Bull Salzburg en om het af te maken, de volksliederen. Terpstra geniet daar het meest van. “Volwassen kerels die staan te janken. Dat doet echt wat als je daar staat en het Wilhelmus wordt gespeeld. Prachtig. Ik zeg ook altijd, wij zijn de kortste weg naar Oranje.”
Eddy - de keu - Achterberg, ooit bij Roda assistent, is dan nog bondscoach. “Dat is een vriend van mijn verzekeringsagent”, zegt Terpstra lachend. “Dat gaat natuurlijk altijd via via. Maar die man is ook bevriend met Louis van Gaal. Dus ja, je kan zeggen dat Louis ook bijna bondscoach was van Alpen Oranje. Maar die had geloof ik toen wel wat anders aan zijn hoofd, haha.”
Al bij aankomst is het meteen even slikken voor de delegatie. “We dachten mee te doen aan een of ander bierbuikentoernooi. We keken bij aankomst naar de eerste wedstrijd, Oekraïne - Italië. Man dat leek wel hoofdklasse. De jongens zijn van schrik om 11 uur naar bed gegaan.”
Vijlen sneuvelt dan ook al in de groepsfase, maar geniet. “Ze hadden daar ook zo’n tent staan op het terrein. Elke avond ging het dak eraf. Prachtig. Met al die nationaliteiten samen 1 groot feest. De Limburger had het over de Europese eenwording wat nog niet zo wilde vlotten, behalve hier in een piepklein dorpje in de Oostenrijkse bergen.”
Pas 10 jaar later kan Vijlen op voor revanche. Het Alpen Oranje zit voor de editie van 2016 bij wijze van spreken al in de bus richting het Franse bergdorp Morzine. En dan plaatst het grote Oranje zich niet voor een EK, voor het eerst sinds 1984. En dus gaat het feest niet door. Dat zijn de regels. “We hebben toen nog van alles geprobeerd om de organisatie om te praten, maar die wilden er niets van weten. Helaas.”
Terpstra gaat wel. “Ik ben met de Belgen meegereisd. Zit je dat toernooi aan de zijlijn. Dat hebben ze er wel een paar keer ingewreven, haha.” Door corona wordt het geduld van het Nederlandse bergdorpje nog een paar jaar extra op de proef gesteld, maar dan kan het in 2022 naar het Zwitserse Zermatt. Met de nieuwe bondscoach: Roda-icoon Pierre Vermeulen. Vanwege zijn kwakkelende gezondheid wordt ook en goede bekende Ernie Brandts aan de staf toegevoegd.
In de schaduw van de imposante Matterhorn haalt Nederland de halve finale. “Ik heb wel heel veel respect gekregen voor het amateurvoetbal”, straalt bondscoach Brandts. Kay Selder is dan nog speler/trainer van RKVV Vijlen en herinnert zich maast het succes vooral de blaren. “Het was daar de hele week 30 graden. En dan op dat kunstgras. Echt iedereen had er last van.”
Hij doet de voorbereiding met Alpen Oranje. “We hebben op de vereniging ook een bergveld nagebootst. Het is dan wel 8 tegen 8, maar je moet toch je types hebben. Een spelmaker, een breekijzer een leider. En je kan het beste je linies aanhouden, twee of drie. Anders kom je nergens.”
Bijscholing nodig dus? “Haha. Nee dat bestaat bij de KNVB een cursus bergvoetbal.” Wel people management. “We hadden 16 spelers mee, 2 elftallen. Maar die jongens betalen allemaal 300 tot 500 euro om mee te gaan. Die kun je moeilijk niet allemaal laten spelen.”
De recente editie en de impact van noodweer
Trainer Selder doet het in de reguliere competitie eigenlijk te goed in het bergdorpje en juist dat verpestte de complete voorbereiding van het Alpen Oranje op het EK van dit jaar in juni. Vijlen eindigt dit seizoen als tweede en speelt play offs om een plek in de derde klasse. Dat gaat net mis, maar als het seizoen eindelijk klaar is, wordt het EK al bijna afgetrapt.
Halsoverkop vertrekt de ploeg naar Italië dit keer, naar het dorpje Macugnaga op 1300 meter hoogte. Na een busreis van 16 uur, moet Nederland meteen aan de bak tegen Engeland. “Dat is een iets andere voorbereiding dan Koeman haha…” Nog een klein verschilletje. De supporters van het Alpen Oranje zitten gewoon in dezelfde bus. “Ik vond dat niet zo’n goed idee. Vaders moeders, opa’s en oma’s. Vaak toch wat ouder hè. En in een bus met voetballers wordt 1 ding niet gedaan: slapen.” Gelukkig haalt iedereen heelhuids de eindbestemming.
Dan wacht letterlijk meteen Engeland. “Die spelen gewoon ouderwets kick-and-rush, ook op een klein veld”, zegt Selder. En keihard ook nog. “Ze hadden 2 rode kaarten moeten hebben”, foetert Brandts. Nu alleen. Op het allerlaatste moment haakt Vermeulen af vanwege zijn gezondheid. ‘We’ geven het in de laatste secondes weg, 1-1. “Mag nooit”, vindt Brandts.
Al gaat wel het verhaal dat het team van de Isle of Man een oud-(jeugd)speler van United heeft gestrikt voor deze editie. En als je de openingswedstrijd niet wint… In het bergvoetbal is er de beruchte dag 2. “Dan hebben ze de kroegjes ontdekt”, zegt voorzitter/masseur/verzorger Van Wezel. “Maar goed, dat mag ook. Het zijn amateurs.”
tags: #zwitserland #oostenrijk #voetbal #geschiedenis