In de late 19e eeuw waaide een golf van sporten, waaronder voetbal en cricket, vanuit Engeland over naar Nederland. Voetbal zou in korte tijd enorm populair worden in Nederland, maar rugby vond aanvankelijk weinig weerklank. Pas in 1910 organiseerden in Amsterdam studerende Afrikaners met hun Hollandsch-Afrikaansche Rugbyclub de eerste rugbywedstrijd op Nederlandse bodem.
De Vroege Jaren van Rugby: Van Schoolplein tot Wereldwijde Sport
Rugby, een sport die bekend staat om zijn fysieke intensiteit, teamgeest en strategisch spel, heeft een rijke en boeiende geschiedenis. Van zijn vermeende oorsprong op een Engels schoolplein tot de wereldwijde populariteit die het vandaag geniet, heeft rugby een lange weg afgelegd. Volgens een bekende legende begon het allemaal in 1823 op Rugby School in Engeland. William Webb Ellis, een leerling, zou tijdens een voetbalwedstrijd de bal hebben opgepakt en ermee naar de overkant van het veld zijn gerend. Hoewel de historische juistheid van dit verhaal in twijfel wordt getrokken, is het een iconisch moment geworden in de geschiedenis van rugby. De Webb Ellis Cup, de trofee die wordt uitgereikt aan de winnaar van het Wereldkampioenschap Rugby, is vernoemd naar deze legendarische figuur.
Het idee van een groep mensen die achter een bal aanrennen en elkaar fysiek proberen te stoppen, stamt uit de Middeleeuwen. In Zuid-Frankrijk werden er zomerspelen georganiseerd tussen dorpen, waarbij een voorwerp, vaak een zak gevuld met hooi, naar het marktplein van het andere dorp moest worden gebracht. Deze spelen kenden weinig regels, behalve dat er geen gewonden mochten vallen. Na afloop waren er vaak ceremonies en festivals. In het begin van de 19e eeuw werden dergelijke wedstrijden ook tussen kostscholen gehouden, waarbij de regels voor de wedstrijd door de leerlingen zelf werden afgesproken. Deze regels konden sterk verschillen, bijvoorbeeld of de bal gedragen mocht worden of alleen geschopt.
In 1845 werden de eerste regels van rugby op papier gezet door leerlingen van Rugby School. De sport won aan populariteit en in 1863 werd in Londen de Football Association (FA) opgericht. Tijdens de vijfde vergadering van de FA stelde een van de aangesloten clubs, Blackheath Rugby Club, dat lichamelijk contact en moed essentieel waren voor de sport en dus behouden moesten blijven. Toen Blackheath er niet in slaagde deze elementen in de spelregels te behouden, verliet de club de FA, samen met andere clubs die dezelfde mening waren toegedaan. Na de afscheiding van de FA waren er nog steeds geen eenduidige regels voor de sport, die inmiddels Rugby Football werd genoemd. Op initiatief van Richmond Club werd in 1871 een vergadering van 22 clubs belegd, die resulteerde in de oprichting van de Rugby Football Union (RFU). In Engeland was er nu duidelijkheid over de regels, maar internationaal was dit nog niet het geval.
In 1884 ontstond er een conflict tussen Engeland en Schotland over de geldigheid van een try tijdens een interland. Engeland was van mening dat de RFU de regels maakte en dat deze ook internationaal golden. De emoties liepen hoog op en Ierland en Wales kozen de kant van Schotland. Tot 1895 was rugby uitsluitend een amateursport. In het zuiden van Engeland was dit geen probleem, omdat de sport voornamelijk werd beoefend door leden van de rijkere klassen. In het noorden was de sport echter populair geworden onder arbeiders en mijnwerkers, die het zich niet konden veroorloven om een dagloon te missen als ze uitwedstrijden speelden. Er ontstond binnen de RFU een bitter conflict over de amateurstatus van de sport, waarbij het zuiden zich onbuigzaam opstelde. Dit leidde in 1895 tot de oprichting in Huddersfield van de Northern Rugby Football Union, die later bekend zou worden als Rugby League. Al snel kreeg de sport in het noorden een eigen publiek, een eigen cultuur en geleidelijk ook eigen regels. In 1922 werd de Rugby Football League opgericht. De amateurstatus van Rugby Union leidde ook tot problemen met Frankrijk. De Franse bond werd ervan beschuldigd het betalen van spelers toe te laten en werd in 1931 zelfs uitgesloten van internationale wedstrijden.
Lees ook: Wales verslaat Oekraïne
Als reactie richtte Frankrijk in 1934 de Federation Internationale de Rugby Amateur (FIRA) op, die buiten de auspiciën van de IRB viel. In de jaren 90 van de vorige eeuw sloot deze bond zich aan bij de IRB en werd in 1999 de Europese bond FIRA - Association of European Rugby. American football, ook wel gridiron genoemd, is in Noord-Amerika ontstaan in 1874 toen twee universiteiten problemen met de regels ondervonden, te vergelijken met de verschillen die in 1863 in Engeland bestonden. Het rugby ontwikkelde zich in een hoog tempo tot American football. Overigens hebben de VS en Canada nog steeds een groot aantal rugbyspelers. In 1995 werd Rugby Union een professionele sport. Daarvoor was van betaling geen enkele sprake. De spelers moesten zelf hun kopje koffie na afloop van de wedstrijd betalen, bier was wel gratis. Door deze houding van de bonden behoren de rugbybonden tot de rijkste sportbonden ter wereld.
De Opkomst van Rugby in Zuid-Afrika: Meer dan een Sport
Na de Boerenoorlog verloren de Afrikaner republieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat hun onafhankelijkheid en werden ze opgenomen in het Britse Empire. Van één natie verenigd onder de Britse kroon was echter geen sprake, gezien de vijandigheid tussen Afrikaners en Engelstaligen die nog niet zo lang geleden in de oorlog tegenover elkaar hadden gestaan. De autoriteiten zochten dan ook naarstig naar een manier om beide witte bevolkingsgroepen tot elkaar te brengen. In hun zoektocht kwamen zij uit bij de rugbysport die onder de Afrikaner bevolking in korte tijd populair was geworden. Een succesvolle Europese tour van het nationale team, meende men, zou wellicht een golf van verbroedering teweeg kunnen brengen. De tourists voldeden in 1906 boven verwachting aan de opdracht. Het team won 26 van de 29 wedstrijden. Wales, Frankrijk en Ierland werden het slachtoffer van de dadendrang van de Springboks, terwijl Engeland zich, zoals hiervoor beschreven, gelukkig mocht prijzen dat het er met een gelijkspel van af kwam.
Hoe kwam het dat Afrikaners na de verloren Boerenoorlog in korte tijd zo massaal met het rugbyvirus werden besmet? Dit mag bijzonder worden genoemd omdat velen van hen een grote afkeer hadden van alles wat Engels was. Rugby was meer dan welke Engelse sport nauw verbonden met het Britse koloniale Rijk. Op de Engelse public schools waar de leerlingen veelal werden klaargestoomd voor een carrière in dienst van het Empire of de krijgsmacht, werd aan de rugbysport een grote opvoedkundige waarde toegedicht. Juist deze sport zou uitgroeien tot wellicht wel het belangrijkste boegbeeld van het Afrikaner nationalisme.
In antwoord op de vraag waarom rugby in korte tijd populariseerde onder de Afrikaner bevolking wordt in de literatuur onder meer gewezen op de ervaringen van Afrikaner jongemannen die tijdens de Boerenoorlog in Britse krijgsgevangenkampen belandden en daar kennismaakten met de rugbysport. Rugby moet voor hen een uitlaatklep zijn geweest bij de verwerking van gevoelens van verlies en vernedering. Bovenal paste deze sport goed bij het Afrikaner zelfbeeld van zelfredzaamheid, overlevingsdrang en verzet. Na hun vrijlating droegen zij uit dat zij door rugby fysiek en mentaal de ontberingen van het krijgsgevangenkamp hadden weten te doorstaan. Zij bleven rugby spelen en richtten overal in het land rugbyclubs op. Hiermee zorgden zij ervoor dat rugby kon uitgroeien tot Zuid-Afrika’s nationale sport. Door hun enorme populariteit zouden bekende rugbyspelers en officials via invloedrijke organisaties zoals de Broederbond een belangrijke rol gaan spelen in de Zuid-Afrikaanse samenleving en in de politiek.
Gegeven de nauwe banden tussen rugby en de politiek, zou de springbok, die het shirt van de nationale ploeg sierde, vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw symbool van de apartheidspolitiek worden. Ondanks het besmette verleden ging rugby een belangrijke rol spelen in het nieuwe Zuid-Afrika van na de apartheid. Nelson Mandela greep als president het in 1995 in Zuid-Afrika gehouden wereldkampioenschap rugby aan om zijn oproep tot verzoening kracht bij te zetten. Bekend is het beeld van hoe hij gekleed in een springbokshirt ten overstaan van een euforische natie en de rest van de wereld de wereldbeker uitreikt aan Springbok captain Louis Pienaar. Ook de zwarte gemeenschap sloot de ooit gehate Springboks in haar hart. In 2019 werd Zuid-Afrika voor de derde keer wereldkampioen rugby. Dit keer met een team van zwarte en witte spelers onder leiding van een zwarte aanvoerder Siya Kolisi. Ook toen was de geest van verbroedering van 1906 niet ver weg. Kolisi sprak na de tegen Engeland gewonnen finale de volgende woorden: ‘Er zijn veel problemen in ons land, maar het is ongelofelijk om een ploeg als deze te hebben. We komen voort uit verschillende achtergronden en rassen. We zijn samen hier gekomen met één doel en dat hebben we nu bereikt. We hebben met deze overwinning aan Zuid-Afrika getoond dat we iets kunnen bereiken als we samenwerken.’
Lees ook: Diepgaande analyse van de rugbyhistorie van Nieuw-Zeeland en Wales
De Eerste Rugbywedstrijd in Nederland: Een Afrikaner Initiatief
In de Nederlandse sporthistoriografie is amper aandacht besteed aan deze eerste rugbywedstrijd in Nederland. Rugby was en is vandaag de dag in Nederland nog steeds een relatief kleine sport. Daarbij komt dat sportgeschiedenis door Nederlandse historici nog niet zo heel lang als een serieus onderzoeksveld wordt beschouwd. Dit in tegenstelling tot de Angelsaksische landen waar het al geruime tijd een volwassen wetenschappelijke discipline is.
Oorspronkelijk zou op de zaterdag voor de kerst gespeeld worden. Echter die dag bleek dat het veld van de Amsterdamse voetbalvereniging R.A.P. op het terrein Oud Roosenburgh door de aanhoudende regen onbespeelbaar was. Uiteindelijk kwam het er dan twee dagen later toch nog van. Naar schatting 1.700 toeschouwers trotseerden die tweede kerstdag de kou en de slagregens om de, in alle landelijke dagbladen als spektakel aangekondigde wedstrijd, te bekijken. Veel aandacht was er ook voor het team van de in Amsterdam studerende Afrikaner studenten. Met foto’s en al werden zij uitvoerig bij het Nederlandse publiek geïntroduceerd. Een van hen was aanvoerder Stephen (Steve) Joubert (1887- 1951). Ondanks dat hij in 1906 pas 19 was, was hij een van de Springboks die in 1906 Groot-Brittannië in vervoering bracht tijdens de Europese tour. Voor 45.000 toeschouwers had hij in Wales vanaf de wing nog de beslissende try gescoord tegen de onoverwinnelijk geachte Welshmen.
Steve Joubert vinden we terug in het herdenkingsboek naar aanleiding van het 50-jarig bestaan van het Studiefonds voor Zuid-Afrikaansche Studenten uit 1935. Joubert was in 1910 een van de veertig in Amsterdam studerende Afrikaners. Kennelijk deed hij dat met een beurs van het fonds. Volgens de vermelding in het herdenkingsboek studeerde hij van 1908 tot 1914 medicijnen in Amsterdam. Tijdens Jouberts studietijd in Amsterdam werd in 1909 de Suid-Afrikaanse Studente Vereniging in Amsterdam (SASVIA) opgericht. Met een garantie van de Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) voor het betalen van de huur kon men een jaar later al een eigen clubhuis betrekken aan de Nassaukade 369 in Amsterdam. Daar, als Afrikaners onder elkaar en wellicht gedreven door heimwee, moet het idee zijn ontstaan een rugbyclub op te richten (de Hollandsch-Afrikaansche Rugbyclub) en een wedstrijd te organiseren. Een team om tegen te spelen was in Nederland niet te vinden dus werd een team van bevriende, in Edinburgh studerende Afrikaners uitgenodigd om naar Amsterdam te komen.
Zo geschiedde het dus op die Tweede Kerstdag in 1910. Voor het in groten getale toegestroomde publiek moet het - na de ronkende publiciteit voorafgaande aan de wedstrijd - een anticlimax zijn geweest, althans als we de kranten mogen geloven. Toegegeven, het weer hielp niet echt mee en het veld verkeerde (nog steeds) in een belabberde staat, maar ook het schouwspel op het veld viel bitter tegen in de ogen van de toeschouwers, die de spelregels niet kenden. Het Algemeen Handelsblad was van alle kranten nog het meest kritisch door de wedstrijd een lachertje te noemen: ‘Toch was de wedstrijd een zeer beslist succes………een lachsucces n.l.!’ Verder in het artikel concludeerde de verslaggever: ‘We vonden het spel wel grappig en ook zeer levendig, maar als te woest kon het ons toch niet recht bekoren’. Het artikel werd afgesloten met een vergelijking naar de programmering van theater Carré: ‘Voor Carré moet het niet gemakkelijk zijn elk jaar een pakkende pantonime te kiezen. Waarom probeert hij het niet eens met een rugby-vertooning?’. Toch waren er ook enkele positieve berichten. Zo pakte het sporttijdschrift De Revue der Sporten groot uit met voor die tijd ongekend fotomateriaal en ook het NZAV-periodiek Hollandsch Zuid-Afrika deed verslag van de wedstrijd. Hierin wordt gesproken over het ‘verdriet van de vele jonge Afrikaners in ons midden, die maar weinig hun kracht en behendigheid in het ook bij hen zoo geliefde en met zoveel goeden uitslag beoefende “rugby” te toonen’. De wedstrijd werd overigens in het voordeel van de gasten uit Edinburgh beslist.
De Impact op Nederland: Een Zaadje Geplant
Uit de reacties van het publiek en de verslagen in de kranten valt af te leiden dat Nederland niet warmliep voor de rugbysport. Van zelfs ook maar het begin van een cultuurtransfer en een proces van toe-eigening en receptie was geen sprake. Dat Afrikaner studenten in Nederland een rugbywedstrijd organiseerden brengt echter nog iets anders aan het licht. In een brochure uit 1903 waarmee werd beoogd geld in te zamelen voor het Studiefonds voor Zuid-Afrikaansche Studenten wordt benadrukt dat ‘het hollandsch Zuid-Afrika, wil het hollandsch blijven, […] thans meer dan ooit, behoefte [heeft] aan hollandsch opgeleide voormannen’. Maar, terwijl de Afrikaner studenten hier nu juist studeerden en leefden om later, na terugkeer in Zuid-Afrika, de Nederlandse cultuur te kunnen uitdragen, introduceerden zij, paradoxaal genoeg, hun nationale sport in Nederland. Rugby was in 1910 al een belangrijk onderdeel van de Afrikaner identiteit en cultuur. Dergelijke signalen waaruit kon worden opgemaakt dat de Afrikaner bevolkingsgroep in cultureel opzicht meer en meer afstand van Nederland begon te nemen, werden in Nederland echter niet opgepikt. Pas jaren later in 1920 zou NZAV-voorzitter Pont er tijdens zijn reis naar Zuid-Afrika achter komen dat de Afrikaners ‘niets meer van ons nodig hebben’.
Lees ook: Analyse van de voetbalwedstrijd Turkije - Wales
Het is de verdienste van de Afrikaner studenten geweest dat in 1910 voor het eerst rugby in Nederland te zien was. Het was geen succes. Toch werd hiermee het zaad gezaaid voor een klein plantje dat in de beslotenheid van Nederlandse studentenclubs gekoesterd werd maar desondanks niet echt wilde groeien. Desondanks is het in Nederland toch een relatief kleine sport met circa 90 verenigingen die bij elkaar goed zijn voor ongeveer 16.000 leden. Het vijftiental Afrikaner studenten uit 1910 en hun wedstrijd op die ijskoude en natte tweede kerstdag heeft geen blijvende herinnering achtergelaten in het collectieve Nederlandse sportgeheugen. Vermoedelijk weten zelfs de diehard Nederlandse rugbyfans niet eens dat het team van Afrikaner studenten dat die eerste wedstrijd op Nederlandse bodem organiseerde, werd aangevoerd door Steve Joubert die in 1906 behoorde tot de zo succesvolle Springboks. Met het Studiefonds voor Zuid-Afrikaansche studenten werd beoogd de Nederlandse invloed in Zuid-Afrika te waarborgen en te vergroten. Ongeacht het antwoord op de vraag in welke mate dit is gelukt, heeft het fonds onbedoeld wel een ander effect bewerkstelligd, namelijk de introductie van de rugbysport in Nederland.
Rugby Vandaag de Dag: Een Wereldwijde Gemeenschap
Rugby heeft zich ontwikkeld tot een wereldwijde sport met miljoenen fans en beoefenaars. De sport staat bekend om zijn fysieke intensiteit, strategisch spel en de sterke gemeenschap die eromheen is gebouwd. Belangrijke toernooien zoals het Wereldkampioenschap Rugby en het Zeslandentoernooi trekken een enorm publiek en dragen bij aan de groeiende populariteit van rugby over de hele wereld. Hoewel rugby in Nederland nog steeds een relatief kleine sport is, is er een groeiende interesse en een levendige gemeenschap van spelers en fans. De herinnering aan die eerste wedstrijd in 1910, georganiseerd door Afrikaner studenten, blijft een belangrijk onderdeel van de Nederlandse rugbygeschiedenis.
De Kernwaarden van Rugby: Respect, Discipline en Kameraadschap
Hoewel het er op het veld soms hard aan toegaat, hebben rugbyers een onderlinge erecode die is gebaseerd op respect. Na een wedstrijd bedanken de teams elkaar door voor de tegenstander een erepoortje te vormen. Daarna volgt altijd de ‘derde helft’, waarin de sfeer kameraadschappelijk te noemen is. Tijdens een wedstrijd wordt het als onwenselijk gezien dat de beslissingen van de scheidsrechter worden bekritiseerd door spelers. De enige van wie het wordt gedoogd is de teamcaptain. Bij rugby mogen de scheidsrechters bij openlijke kritiek een penalty geven door de overtredende partij de bal te ontnemen en tien meter terug te laten gaan op het eigen terrein. De 3 kernwaarden van Rugby zijn: Respect, Discipline en Kameraadschap.
tags: #wales #zuid #afrika #rugby #geschiedenis