Basketbal is een populaire sport die wereldwijd door miljoenen mensen wordt beoefend. Hoewel de basisregels hetzelfde zijn voor zowel dames als heren, zijn er significante verschillen in de manier waarop de sport wordt gespeeld, de fysieke eisen en de culturele perceptie. Dit artikel onderzoekt deze verschillen in detail, van de uitrusting tot de professionele aspecten van de sport.
Uitrusting en Balgrootte
Een van de meest opvallende verschillen tussen dames- en herenbasketbal is de balgrootte. De maat van de basketbal wordt gekozen op basis van geslacht en leeftijd.
- Maat 5: Wordt gebruikt door kinderen tot 12 jaar (U10 en U12). U12 betekent Under 12 jaar. Je bent dus maximaal 11 wanneer je met maat 5 speelt.
- Maat 6: Wordt gebruikt door alle damesteams en jongens tussen 12 en 14 jaar (U14). Dit is de officiële wedstrijdbal voor vrouwen in alle competities.
- Maat 7: Wordt gebruikt door jongens vanaf 15 jaar (U16). Dit is de officiële maat voor mannen vanaf 15 jaar en ouder.
Basketballen kunnen gemaakt zijn van leer, synthetisch leer, rubber en plastic. De keuze van het materiaal hangt af van de speelomgeving. Rubberen ballen zijn duurzamer voor buitengebruik, terwijl leren ballen het optimale balgevoel geven in sporthallen. Voor zowel binnen- als buitengebruik is een bal van nepleer een goede optie.
De hardheid van de bal is subjectief, maar een goede vuistregel is om de bal van schouderhoogte te laten vallen. Als de bal tot boven de heup opstuit, is de hardheid geschikt.
Fysieke Verschillen en Training
Lang is sport en fysieke kracht gezien als mannelijk. We moeten onze blik bijstellen en sport gaan zien als een menselijke activiteit. Sekse-gemengde sporten zijn een instrument om barrières af te breken. Inclusief stereotiepe opvattingen over de ‘rol’ of ‘plaats’ van een vrouw. Nog steeds hoor je vaak het argument dat mannen en vrouwen fysiek niet tot hetzelfde in staat zijn. Is het verschil in sportprestaties tussen mannen en vrouwen een kwestie van biologie of van de juiste training? Volgens onderzoek geldt het laatste. Vrouwen hebben jarenlang sportroutines uitgevoerd die gemaakt zijn voor vrouwen, door de veronderstelling dat vrouwen fysiek tot minder in staat zijn dan mannen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de “vrouwen-push up” op de knieën. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen hetzelfde vermogen hebben als mannen om kracht te vergroten door te trainen. Training maakt hierin een enorm verschil. Het is dus vaker een kwestie van sociale verschillen dan biologische verschillen. Zo schrijven McDonagh en Pappano over een onderzoek bij de Amerikaanse luchtmacht. In 1979 voerde de luchtmacht dezelfde fysieke tests in voor mannen en vrouwen. Het aantal uitgevoerde push-ups door vrouwen steeg met 111% tussen 1977 en 1987. Voor mannen was dit 42%. Ook het aantal sit-ups door vrouwen verbeterde aanzienlijk. In eerste instantie voerden vrouwen gemiddeld 7 sit-ups minder uit dan mannelijke collega’s.
Lees ook: Wat is het verschil?
Kleding en Uitrusting
Om vrij te kunnen bewegen tijdens het spelen van basketbal is het dragen van de juiste kleren een goede uitkomst. Basketbalkleding is anders dan reguliere dames- en heren sportkleding en speciaal ontworpen om zo prettig mogelijk te kunnen sporten. Er wordt vaak gekozen voor materiaal dat niet te zwaar is, zodat de basketbalkleding geen nadelig effect heeft op de sportprestaties. Tevens wordt er ook vaak gekozen voor een stof die zorgt voor vochtafvoer, voor het zweten tijdens de training.
Een basketbalshort is vaak een broek die vrij los zit. Dit is bewust gedaan omdat je tijdens het spelen van basketbal zo veel mogelijk bewegingsvrijheid moet hebben. Vandaar dat een basketbalshort altijd vrij ruim valt. Een basketbalshirt wordt doorgaans ook wel een jersey genoemd. De shirts hebben geen mouwen waardoor spelers optimale vrijheid hebben in alle armbewegingen, wat natuurlijk van groot belang is bij het spelen van basketbal. Vaak heeft een basketbalshirt een goede vochtafvoer, zodat je tijdens het sporten geen last krijgt van zweet dat nergens heen kan. De shirts worden zo licht mogelijk gemaakt zodat deze tijdens het spelen niet onnodig in de weg zitten.
Tijdens het spelen van basketbal worden veel plotselinge bewegingen gemaakt, waardoor je sokken nog wel eens kunnen verschuiven. Basketbalsokken zijn mede hiervoor ontwikkeld. Goede basketbalsokken hebben een elastisch gedeelte zodat de sokken goed blijven zitten en niet ongewenst gaan verschuiven.
Ongelijkheid in de Sportwereld en de Loonkloof
De loonkloof in de sport tussen mensen die als man worden geboren (hierna: mannen) en mensen die als vrouw/niet als man worden geboren (hierna: vrouwen) is nog altijd erg groot. Behalve in het nationale voetbalteam, waar sinds 2022 de beloning gelijk is getrokken, valt er op veel terreinen nog genoeg te winnen op het gebied van gendergelijkheid. De wereldwijde topsport is cruciaal in het bereiken van algehele gendergelijkheid. Seksesegregatie in de sport heeft een krachtige invloed op de constructie van genderrollen. De samenleving werkt door in de sport, maar sport werkt ook door in de samenleving. De dominante ‘mannelijke’ norm uit de sport werkt door in de maatschappij.
Als we de geschiedenis in duiken, zien we dat sport beoefend door vrouwen eeuwenlang veelal onesthetisch, ongepast en oninteressant gevonden werd. In 1896 vonden de eerste moderne Olympische Spelen plaats, maar vrouwen mochten hier niet aan deelnemen. In 1900 mochten vrouwen voor het eerst meedoen aan golf en tennis. Daarna kwamen boogschieten, kunstschaatsen, zwemmen, schermen en gymnastiek op het vrouwenprogramma. In 1928 deden vrouwen voor het eerst mee aan diverse atletiekonderdelen.
Lees ook: Rugby en voetbal vergelijken
Het standpunt dat vrouwen niet geschikt zouden zijn voor sport was gebaseerd op de veronderstelling van een biologisch verschil tussen mannen en vrouwen. Vrouwelijke lichamen zouden wel fysiek in staat zijn om aan topsport te doen, maar waren toch inferieur aan mannelijke lichamen. Rigoureuze fysieke activiteit zou ongepast zijn voor vrouwen en een gevaar vormen voor hun voortplantingsvermogen [PDF]. Dit kwam voort uit dezelfde geschiedenis van vooroordelen die ertoe leidde dat vrouwen ongeschikt werden gevonden voor allerlei beroepen, behalve voor secretaresse, verpleegster of leraar. Artsen hielden toen vol dat vrouwen fysiek niet sterk genoeg zijn om de stress van het hoger onderwijs aan te kunnen. En hun baarmoeder zou krimpen als vrouwen hun hersenen te veel gebruikten, waardoor ze onvruchtbaar zouden worden.
In het boek Women’s Sports: What everyone needs to know legt Jaime Schultz overigens uit dat dit alleen gold voor de elite. Van vrouwen uit de arbeidersklasse en vrouwen van kleur werd vaak verwacht dat zij meewerkten op het land of in de fabriek, omdat hun gezinnen het extra inkomen niet kon missen. Eileen McDonagh en Laura Pappano proberen dit standpunt historisch te duiden. Zij schrijven in hun boek Playing with the Boys, dat vrouwen in de Victoriaanse tijd moreel sterk werden gevonden, maar fysiek zwak. Mannen waren het tegenovergestelde: fysiek sterk, maar zij hadden vrouwelijke invloed nodig om hun morele kompas onder controle te houden. De menstruatiecycli van vrouwen werden gebruikt om hen af te schilderen als kwetsbaar, onstabiel, gebrekkig en onvolmaakt. Artsen uit de 17e eeuw beschouwden menstruatie als een letterlijk lek. En als bewijs dat de baarmoeder het zwakste deel van het vrouwelijk lichaam is, omdat deze er niet in slaagt de inhoud vast te houden.
McDonagh en Pappano beargumenteren dat seksesegregatie in de sportwereld sekseverschillen construeert. Als je echt zou kijken naar de fysieke verschillen, zou je eerder een verband verwachten tussen seksesegregatie en de specifieke fysieke eisen van een sport. Dan zouden bijvoorbeeld contactsporten zoals boksen, basketbal en voetbal sekse-gescheiden zijn, omdat kenmerken die verband houden met sekse (lengte, gewicht, kracht van het bovenlichaam) daar voordelig zijn. Niet-contactsporten, of sporten die minder fysiek veeleisend (schaken, biljart, bridge, tafeltennis en bowlen) zouden dan gemengd kunnen zijn. Fysieke verschillen tussen mannen en vrouwen hebben beslist geen invloed op het vermogen om te poolen, te kaarten of schaakstukken te verplaatsen. Toch zijn veel sporten waarbij specifieke fysieke aspecten geen rol spelen alsnog gesegregeerd naar sekse.
We hebben nu vastgesteld dat vrouwen fysiek tot hetzelfde in staat zijn als mannen. En vrouwen spelen nu al geruime tijd mee op hetzelfde niveau als mannen. Hoe kunnen we dan toch die loonkloof verklaren? In het antwoord vinden we een vicieuze cirkel. Er is minder vraag naar vrouwensport vanuit het publiek. En daardoor zijn er minder sponsors, kijkcijfers, media-aandacht, publiciteit en reclame-inkomsten dan bij mannensport. Om dit te doorbreken, moet er meer media-aandacht en publiciteit zijn voor vrouwensport. Door meer aandacht te genereren, zullen de kijkcijfers toenemen. En komen er meer reclamegelden binnen, en ook meer sponsors. Hierdoor is er meer geld om te trainen, te professionaliseren en aantrekkelijkere wedstrijden te organiseren.
Naast de media-aandacht, zijn er meer dingen die we kunnen doen om sport gelijker te maken.
Lees ook: Dubbelprijs: KNVB Beker en Landskampioenschap voor dezelfde club
- Participatie: Integreer gendergelijkheid in alle sportbeleid en -strategieën door actieplannen te ontwikkelen voor gendergelijkheid en middelen te reserveren om de mogelijkheden voor sportbeoefening voor alle meisjes en vrouwen te vergroten.
- Positie van de coach: Zorg ervoor dat meer vrouwen coach kunnen worden door de kennis en mogelijkheden hiervoor te vergroten, wervingsprocedures en financiële stimulansen aan te passen.
- Sociale en economische aspecten: Waarborg eerlijke juridische kaders en gelijke kansen, zoals gelijkwaardige contractvoorwaarden. Zorg ervoor dat de economische ongelijkheid minder wordt door de rechten van vrouwen op grond van nationale arbeidswetgeving volledig toe te passen.
- Gendergerelateerd geweld: Zorg ervoor dat vrouwen zich veiliger voelen om te sporten door scholings- en preventieprogramma’s te implementeren voor alle leden van de sportgemeenschap. Het is belangrijk om hierbij de definitie van geweld, vormen van geweld en risicofactoren te behandelen. Ook is het belangrijk om geweld te monitoren en meldingskanalen in te richten.
3x3 Basketbal: Een Nieuwe Dynamiek
Het is nog een redelijk nieuwe sport, maar alsnog heeft 3x3 basketbal in een korte tijd al veel sporters weten te bereiken. In 2012 is 3x3 basketbal erkend als officiële sport - inmiddels is het een onderdeel van de Olympische Spelen. Maar ondanks dat de sport van zichzelf al een grote aantrekkingskracht blijkt te hebben, zitten Mark Schuurmans en Jesper Jobse, oprichters van 3x3 Unites, niet stil: "We zijn altijd op zoek naar nieuwe mogelijkheden om sporters voor te stellen aan 3x3 basketbal. Helaas zien we dat er nog altijd weinig vrouwen basketballen en daar wilden we graag actief mee aan de gang."
Er lag al snel een plan op tafel om meer diversiteit binnen de sport te realiseren: een nieuw trainingsprogramma voor en door vrouwen. Het team van 3x3 Unites houdt zich bezig met het opleiden van jongeren binnen de 3x3 basketbal community. "We bieden opleidingen aan waarin we jongeren acht weken lang begeleiden zodat zij hierna in hun eigen wijk als rolmodel kunnen fungeren voor lokale sporters." De deelnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de invulling van het programma van de opleiding, vertelt Jobse. "Sommigen willen bijvoorbeeld aan de slag met het organiseren van een evenement, terwijl anderen een pleintje willen opknappen om te spelen. Op deze manier creëert 3x3 Unites een hechte achterban met veel regionale ambassadeurs voor de sport. "We hebben nu, in vier jaar tijd, al ruim 380 jongeren opgeleid, allen actief in een eigen regio. Dit jaar focust 3x3 Unites zich met de opleidingen dus vooral op meiden: "Ons doel is om binnen twee jaar van 20% vrouwelijke sporters naar 40% te gaan door middel van een specifieke opleiding, volledig gericht op vrouwen."
De huidige opleiding die 3x3 Unites aanbiedt trekt tot nu toe nog maar weinig meiden aan en dat is iets wat Jobse graag verandert ziet. We vragen Jobse hoe de nieuwe opleiding hier de mogelijkheid toe biedt: "We missen nu nog te veel vrouwelijke rolmodellen binnen de sport. Door deze opleiding krijgen we de kans om hier aandacht aan te geven. Een groot onderdeel van een veilige sportcultuur is sociale veiligheid: meiden moeten elkaar kunnen vinden, goede gesprekken kunnen voeren en zich deel voelen van een hechte, veilige community. De opleiding is ingericht in samenwerking met vrouwen uit het basketballandschap: "Deze speelsters hebben de inhoud van de opleiding grotendeels bepaald." begint Jobse, "Hierna zijn ze er zelf mee aan de slag gegaan en hebben zij een eerste groep opgeleid en geënthousiasmeerd." Het ontstaan van dit ‘netwerk’ is volgens Jobse de grootste succesfactor: "We hebben ambassadeurs nodig waar de doelgroep zich mee kan identificeren. Het project loopt nu een aantal maanden. Inmiddels heeft 3x3 Unites een groep van 60 tot 80 meiden weten te bereiken die nu actief meedenken in een eigen regio. We vragen hoe het er nu op het veld aan toe gaat bij 'nieuwe' meiden: "Je ziet flinke verschillen tussen de behoeften van jongens en meisjes op het veld." vertelt Jobse, "Bij jongens draait het vooral om het spelen van de sport. Ze willen zo snel mogelijk actief aan de slag. Jobse licht toe waar dat verschil aan ligt: "Voor hen is de sport vaak nog nieuw en elkaar leren kennen is soms al spannend genoeg. Dat maakt het sporten zelf ondergeschikt aan de sociale rol die het vervult. Binnen een korte tijd heeft 3x3 Unites dus al een grote stap gezet voor diversiteit binnen het 3x3 basketbal. We vragen Jobse of hij tips heeft voor andere sportaanbieders die aan de slag willen gaan met een verbreding van de doelgroep. Volgens Jobse is de eigen verantwoordelijkheid onder de doelgroep hierbij het allerbelangrijkst: "Om inclusie te bevorderen moet je je doelgroep in de positie brengen waar ze een leiderschapsrol kunnen aannemen. Laat ze meedenken en neem ze serieus. Samen sporten draagt bij aan langer, blijvend sporten en aan onderlinge ontmoeting. NOC*NSF zet zich in om sport in Nederland inclusief te maken.
ZZ Leiden Dames: Een Voorbeeld van Groei en Uitdagingen
ZZ Leiden Dames heeft afgelopen jaar met haar vrouwenteam een belangrijke mijlpaal bereikt door toe te treden tot de eredivisie. Dit succes ging echter niet zonder uitdagingen, vooral op financieel vlak. Onder leiding van mede-oprichter Floris van der Voet moest het bestuur creatieve oplossingen bedenken om de speelsters te ondersteunen. De focus lag daarbij op maatschappelijke betrokkenheid, wat niet alleen het team vooruit helpt, maar ook de gemeenschap waarin ze actief zijn.
“Bij het basketbal zie je echt nog een verschil tussen mannen en vrouwen. Mannen zijn volwaardige professionals, terwijl vrouwen vaak naast hun sport fulltime werken zonder vergoeding,” aldus Van der Voet. Een belangrijke stap hierin was de samenwerking met het Sportakkoord. Hierdoor zetten de speelsters van Dames 1 en onder 21 zich in om jeugd te activeren door clinics te geven aan asielzoekers, scholen en bedrijven. Deze maatschappelijke betrokkenheid zorgde voor meer zichtbaarheid en interesse in het team. Van der Voet benadrukt het belang hiervan: “Het is een win-win. Als gevolg hiervan is het D1-team inmiddels een zelfstandige stichting geworden. ZZ Leiden Heren en ZZ Leiden Dames opereren nu volledig los van elkaar. Dit heeft geleid tot nieuwe initiatieven. In samenwerking met partner Portaal wordt er gewerkt aan huisvesting voor vier speelsters aan de Montgomerystraat, waar zij bijdragen aan de ontwikkeling van de wijk. Daarnaast staan de speelsters in nauw contact met jeugdspelers, wat zorgt voor sterke rolmodellen en een hechtere binding binnen de vereniging.
De Rol van Vrouwelijke Scheidsrechters
Joske Kuut, de eerste vrouwelijke scheidsrechter in de basketbal eredivisie mannen, heeft een indrukwekkende carrière achter de rug. Ze moest hard werken om respect te krijgen in een door mannen gedomineerde omgeving.
“Hello ref, how are you today? Ready for your game?” Een grote, Amerikaanse speler van zeker twee meter lang geeft mij een hand en kijkt mij vriendelijk aan, terwijl hij kauwgum kauwend een basketbal op zijn vinger laat draaien. Ik maak kort een praatje, maar focus me dan weer op mijn warming-up. Bijna tien seizoenen heb ik mijn mannetje moeten staan als scheidsrechter in de heren eredivisie van de basketbalcompetitie. Hier heb ik hard voor moeten werken. Zo was ik elke zaterdagavond en ook vaak op zondagen in de sporthal te vinden. Uitgaan was er niet bij, ook verscheen ik nooit op verjaardagen of familiebijeenkomsten. “Joske is weer fluiten vandaag”, werd er weer met rollende ogen gezegd. Conditioneel moest het op orde zijn, want ik moest sneller zijn dan de spelers op het veld. Ik was dus vaak in hardloopkleding te vinden buiten. Op vrije momenten analyseerde ik mijn eigen wedstrijden, door ze terug te kijken en van minuut tot minuut opnieuw situaties te beoordelen. Was mijn positie daar wel handig? Heb ik de spelregel hier wel goed toegepast? Ook ging ik vaak naar wedstrijden kijken, van collega’s, of via internet naar Europese wedstrijden.
De meerderheid van mijn carrière was ik de enige vrouw in het scheidsrechterskorps. Was dat niet lastig? Zeker was dat lastig. Ik heb hard moeten werken om respect te krijgen. Respect moet je verdienen is mij geleerd. Maar ook: Door respect te geven krijg je respect. Maar in de beginjaren kreeg ik die vriendelijkheid nog niet terug en respecteerde nog niet iedereen mij. Publiek, spelers, coaches; ik kreeg het zwaar te verduren. Op social media, maar ook gewoon na de wedstrijd kreeg ik commentaar en minachtende blikken. Vanaf dat moment ben ik voor mezelf op gekomen, ondanks dat ik dat heel eng vond. Ik trok eindelijk een grens en gaf duidelijk aan dat ik bepaald gedrag op het veld niet meer accepteerde. Het hielp en dit bleek de juiste methode te zijn geweest, want mensen gingen mij juist respecteren omdat ik voor mezelf op kwam. Vanaf dat moment ging het fluiten steeds beter. Ik klom op naar de top zes van de beste scheidsrechters van Nederland en ik was one of the guys. Ik werd zelfs de eerste vrouwelijke internationale scheidsrechter van Nederland en bezocht mooie landen.
Ik kwam steeds meer vrouwelijke arbiters tegen de laatste jaren. Vrouwen werden zelfs gestimuleerd om te gaan fluiten. Vrouwen zijn over het algemeen socialer op het veld, maken gemakkelijker een praatje, beschikken niet over een portie testosteron maar hebben juist bepaalde charmes die ze kunnen gebruiken. Ook kunnen vrouwen wat beter empathie tonen, iets dat je goed kunt gebruiken bij conflictsituaties. Ook voelen vrouwen zich over het algemeen minder snel aangevallen dan mannen en worden vrouwelijke scheidsrechters ook veel minder snel aangevallen dan mannelijke scheidsrechters. Ik heb bijvoorbeeld ‘slechts’ zelf een keer te maken gehad met geweld op het veld. Ik heb een prachtige carrière om op terug te kijken.