Sport heeft wereldwijd de kracht om de samenleving te binden, en dit geldt zeker voor Zuid-Afrika, waar sport een symbool van eenheid is. In Zuid-Afrika heeft sport de mogelijkheid gehad wonden uit het verleden te genezen. Het recente overlijden van de Zuid-Afrikaanse rugby-icoon Joost van der Westhuizen, winnaar van de wereldbeker in 1995, maakte dit nogmaals duidelijk. De dagen na zijn overlijden stonden grotendeels in het teken van dit verdrietige nieuws, en velen droegen op de vrijdag na zijn overlijden een Springbok-shirt als teken van rouw en verbondenheid.
De Iconische Wereldbeker Winst van 1995
Het jaar 1995 is een iconisch moment in de sportgeschiedenis van Zuid-Afrika. Na de internationale sportboycot vanwege het apartheidsregime mocht Zuid-Afrika voor het eerst sinds 1987 weer meedoen aan het wereldkampioenschap rugby. Het gastland bereikte direct de finale, waarin topfavoriet Nieuw-Zeeland de tegenstander was. Zuid-Afrika won de finale van aartsrivaal Nieuw-Zeeland. President Nelson Mandela overhandigde de beker aan de blanke aanvoerder Francois Pienaar, een beeld dat de hele wereld overging. Tot de jaren zeventig waren rugby teams in Zuid-Afrika strikt gescheiden in ‘blanke’ en ‘gekleurde’ teams. Door blanke Zuid-Afrikanen werd rugby gezien als de nationale sport. Donkere Zuid-Afrikaners zagen rugby vooral als een agressieve blanke sport, de sport van de onderdrukker, de sport van de nationale politie, het leger en het politieke systeem van apartheid. Pas vanaf het moment dat de verschillende rugby besturen in 1966 op sommige vlakken gingen samenwerken begonnen ‘witte’ teams niet-blanke spelers accepteren en andersom.
Xander deelde zijn persoonlijke ervaring van dat moment: hij arriveerde net in Zuid-Afrika en deelde mee in de feestvreugde. Hij zag de blanke mensen in tranen uitbarsten toen Mandela met een Springbok-cap op samen met Francois Pienaar de cup uitreikte. Dit was het moment waarop ze beseften dat Mandela niet uit was op wraak.
De overwinning van de Springboks in 1995, in het Ellispark Stadium in Johannesburg, was meer dan alleen een sportieve prestatie. Het was een symbool van verzoening en eenheid in een land dat diep verdeeld was door apartheid. Mandela hoopte het verdeelde land te verenigen. Het lukte, mede dankzij de overwinning. Nelson Mandela liet aan heel Zuid-Afrika zien dat ze wel samen konden werken, dat bijvoorbeeld door middel van sport, ze samen voor iets konden gaan en in dezelfde richting konden kijken.
De Rol van Nelson Mandela
Nelson Mandela speelde een cruciale rol in de vereniging van Zuid-Afrika door middel van rugby. Hij werd geboren in Mvezo en groeide op in de Oost-Kaap. In 1944 sloot hij zich aan bij het ANC en keerde hij zich openlijk tegen de apartheid. Toen de regering in 1960 het ANC verbood begon Mandela een militaire tak: ‘de speer van de natie’. Van 1964 tot 1982 verbleef Mandela in de gevangenis (celnummer 46664) op Robbeneiland, een eiland voor de kust van Kaapstad dat omringd wordt door ijskoud water en een koude zeestroom. Vluchten was dan ook onmogelijk. Mandela groeide uit tot een levende legende en keerde zich vanuit de gevangenis tegen de apartheid. Er werd ook een film gemaakt over Mandela’s leven. “Invictus” vertelt het indrukwekkende verhaal van Mandela en hoe hij samen met Francois Pienaar de natie samenbracht. Het is gebaseerd op het boek “Playing the Enemy: and the game that made a nation” van John Carlin.
Lees ook: Opkomst van rugby in Papoea-Nieuw-Guinea
Zijn beslissing om de Springboks te steunen, ondanks dat rugby traditioneel gezien werd als een sport van de blanke minderheid, was een krachtig signaal van verzoening. Door het team te steunen en de beker uit te reiken aan Pienaar, liet Mandela aan heel Zuid-Afrika zien dat het mogelijk was om samen te werken en een gemeenschappelijk doel na te streven.
Zuid-Afrika Wereldkampioen Rugby 2023
Zuid-Afrika is voor de vierde keer wereldkampioen rugby geworden. In een zinderende finale in het Stade de France in Saint-Dénis knokte Nieuw-Zeeland zich in ondertal terug, maar net als in de kwartfinale tegen Frankrijk en in de halve finale tegen Engeland wonnen de Springboks met één punt verschil: 12-11. Met vier wereldtitels is Zuid-Afrika nu de succesvolste rugbynatie ter wereld. Toch begonnen beide het toernooi vijf weken geleden met veel onzekerheden. De All Blacks leden in hun openingswedstrijd op 8 september tegen gastland Frankrijk een duidelijke nederlaag en ook Zuid-Afrika boog in de groepsfase voor het superieure Ierland. Maar in de knockoutfase toonden beide ploegen hun klasse.
De zaak-Mbonambi In aanloop naar de finale ging het vooral over de Zuid-Afrikaanse mannetjesputter Bongi Mbonambi, die in de halve finale tegen Engeland tegenstander Tom Curry racistisch bejegend zou hebben. De internationale rugbybond onderzocht het incident, maar seponeerde de zaak vanwege gebrek aan bewijs. Toch raakte het incident met Mbonambi - al dan niet berustend op een misverstand - een open zenuw in het Zuid-Afrikaanse rugby, dat een grote rol speelt in de afrekening met het Apartheidsverleden.
Uitgerekend de veelbesproken Mbonambi moest zich in de finale na amper een minuut al laten vervangen met een knieblessure na een overtreding van de Nieuw-Zeelander Manson Frizzell, die met een gele kaart tien minuten moest plaatsnemen op de strafbank. In ondertal hadden de All Blacks het zwaar tegen het dominante Zuid-Afrika, dat via strafschoppen van Handré Pollard snel op een 6-0 voorsprong.
Rode kaart Het sleutelmoment in de eerste helft kwam bij een stand van 9-6 voor de Zuid-Afrikanen, toen Sam Cane, de aanvoerder van de All Blacks, met een rode kaart werd weggestuurd. Cane probeerde Jesse Kriel te stoppen, maar deed dat met zijn schouder in het gezicht van de Zuid-Afrikaan. De sanctie daarop is minimaal geel, maar zou na bestudering van de beelden ook omgezet kunnen worden in rood. En dat is precies wat er gebeurde. De All Blacks moesten verder met veertien man en Pollard strooide nog wat extra zout in de wond door zijn vierde strafschop tussen de palen te schoppen. Ook Mo'unga trof nog een keer doel en dus gingen beide ploegen de rust in met een tussenstand van 12-6.
Lees ook: Complete Gids Rugby Jeugd
Aan het begin van de tweede helft kregen de Zuid-Afrikanen twee keer de kans om de doodsteek toe te dienen. Eerst leek aanvoerder Kolisi op weg naar een try, maar hij werd gestuit op een meter of twee van de trylijn. Daarna was het Kurt-Lee Arendse die wel in het trygebied belandde, maar na bestudering van de beelden bleek dat hij op het laatste moment zijn grip op de bal verloor. Ook Zuid-Afrikaanse aanvoerder op strafbank Die gemiste try's leken de Springboks duur komen te staan, helemaal nadat ook de Zuid-Afrikaanse aanvoerder Kolisi naar de kant werd gestuurd na een gevaarlijke tackle met het hoofd vooruit. De video-arbiter was mild en zo bleef de sanctie beperkt tot tien minuten strafbank. Zonder Kolisi kwam Zuid-Afrika met de schrik vrij toen een try van Aaron Smith werd teruggedraaid, maar moest het even later toch de eerste try in vier (!) WK-finales toestaan. Beauden Barrett, de oudste van de drie Barrett-broers bij de All Blacks, kreeg hem op zijn naam en bracht Nieuw-Zeeland tot op één punt: 12-11. Dat bleef het ook, want de conversie werd gemist door Richie Mo'unga.
Zuid-Afrika verdedigde in de slotfase met man en macht de krappe voorsprong en dat leidde tot wanhoopsacties. Zoals bij Chesny Kolbe, die in de slotfase ook met geel naar de kant moest, nadat hij met opzet de bal naar voren had geslagen De overtreding leverde Nieuw-Zeeland een strafschop op. Met tranen in de ogen keek Kolbe toe hoe Jordie Barrett - die de gewisselde Mo'unga verving als kicker - achter de bal ging staan. Bevangen door de zenuwen ging zijn strafschoppoging ver naast de palen. Na de misser van Barrett veranderden de tranen van Kolbe in een brede lach.
Rugby als Volkssport en de Competities
Rugby is een top drie sport in Zuid-Afrika, net als in veel andere Engelstalige landen op het zuidelijk halfrond. De oorsprong van deze veldsport ligt bij de Engelse universiteiten. Vandaar dat de sport vooral populair is in de voormalige Engelse koloniën en het Gemenebest. Nieuw-Zeeland, Australië en Zuid-Afrika zijn toonaangevend in deze sport en hebben allemaal twee of meerdere keren de wereldbeker gewonnen. Deze vorm van rugby wordt officieel rugby union genoemd. Je speelt het met 15 spelers, twee keer 40 minuten. Je moet scoren met een ovaalvormige bal, die je als speler mag schoppen of dragen, maar die je niet vooruit mag overgooien.
Sport is heel belangrijk in Zuid-Afrika. Als je op vakantie gaat naar Zuid-Afrika behoort het bezoeken van een rugbywedstrijd van bijvoorbeeld Kaapstad’s trots, de Stormers dan ook tot een absolute must.
Er zijn verschillende belangrijke rugbycompetities in Zuid-Afrika:
Lees ook: Van rugby naar media: JayJay Boske
- Super Rugby: Deze competitie, voorheen bekend als de Super 10, Super 12 en Super 14, bestaat uit teams uit Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika. Elk team speelt thuis- en uitwedstrijden, waarna de overblijvende teams het in de finale tegen elkaar opnemen.
- Currie Cup: Deze landelijke competitie, ook wel bekend als de ABSA Currie Cup vanwege sponsoring, is de oudste rugbycompetitie van Zuid-Afrika en wordt elk jaar van juni tot oktober gespeeld. De competitie is verdeeld in twee divisies, waarbij teams strijden om de Currie Cup.
- Vodacom Cup: Tijdens de Vodacom Cup krijgen de spelers uit de B-teams van Zuid-Afrika de kans om hun kunsten op het rugbyveld te vertonen en zo uiteindelijk voor het A-team geselecteerd te worden.
- Tri Nations Series: Dit is een van de grootste internationale rugbytoernooien, gespeeld tussen Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland en Australië. Het nationale team van Zuid-Afrika heet de Springboks en het team speelt in de bekende donkergroene jersey en gouden kraag, waar je de Zuid-Afrikaanse bevolking in het dagelijks leven ook vaak in ziet lopen.
- Varsity Cup: Acht verschillende universiteitsverenigingen uit heel Zuid-Afrika nemen het tegen elkaar op om de eer van hun universiteit te verdedigen. Omdat rugby zo erg leeft onder de Zuid-Afrikaanse bevolking, is universiteitsrugby niet een bescheiden toernooitje gespeeld op een klein veldje, maar worden de wedstrijden gespeeld in drukbezochte stadions waarbij studenten volledig in teamkleuren gekleed, hun team komen aanmoedigen.
Herman Dirk van Broekhuizen en de NRB-beker
Er zit een spannend verhaal achter de rugbybekers. Het begon helemaal in 1872. Toen werd er in Rijssen een domineeszoon geboren: Herman Dirk van Broekhuizen. Zijn vader was geruime tijd in Zuid-Afrika als predikant werkzaam geweest. De andere kinderen uit het Nederlandse gezin waren daar geboren. Na enige jaren vertrokken ze voorgoed naar Zuid-Afrika. Herman Dirk kreeg eerst thuis onderwijs en ging toen naar de middelbare school. Vervolgens studeerde hij theologie aan het Victoria-College te Stellenbosch. Maar hij zat niet alleen met zijn neus in de boeken. Hij was populair onder z’n studiegenoten, joviaal en kameraadschappelijk. Hij had een voorliefde voor sport. In 1896 speelde hij met het Zuid-Afrikaanse rugbyteam tegen een bezoekend Engels touringteam. Vandaag de dag zouden we ze de Springboks en de British Lions noemen. Het Britse team speelde 21 wedstrijden, waarvan er slechts één gelijk eindigde en slechts één werd verloren. En in die ene verloren wedstrijd speelde Van Broekhuizen mee. Winnen van Engeland, dat was nog nooit vertoond! Het Zuid-Afrikaanse team uit 1896 moet in eigen land welhaast onsterfelijk zijn. Het Zuid-Afrikaanse team, dat in 1896 voor het eerst in de geschiedenis een Engels touringteam versloeg. In 1897 ging Van Broekhuizen voor een studiereis naar Europa en het Midden-Oosten. Hij bezocht vele landen, waaronder Nederland. Na terugkeer in 1898 in Zuid-Afrika werd hij hulpprediker in Pretoria. Hij pleitte voor nauwe aansluiting van Transvaal, Oranje Vrijstaat en de Kaap. President Paul Kruger waardeerde hem en raadpleegde hem bij moeilijke kwesties. Toen in 1899 de oorlog met Engeland uitbrak nam hij deel aan de verdediging van het land. Hij werd gevangen genomen en naar Engeland verbannen. Hij wist het vasteland van Europa te bereiken en ging naar de VS. Terug in Nederland bepleitte hij in 1902 de invoering van het Afrikaans als de taal van Zuid-Afrika. Hij was de predikant en de toeverlaat van president Kruger tijdens diens verblijf in Nederland. In 1904 was hij weer in Zuid-Afrika. Hij werd predikant in Kuilsrivier, bij Stellenbosch. Hij streed voor onderwijs in het Afrikaans, was een van de stichters van de Suid Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns. Hij was initiatiefnemer van de jaarlijkse “Krugerdagviering”. In 1912 kreeg hij een jaar studieverlof, dat hij aan de Utrechtse Universiteit doorbracht. Terug in Pretoria werd hij direct weer politiek actief. Hij was tegen de militaire operaties tegen Zuid-West-Afrika in het begin van de eerste wereldoorlog. Als rebel kreeg hij een prijs op zijn hoofd. Hij werd tot 18 maanden gevangenis veroordeeld. Zo maakte hij naam en bewees hij, dat hij hem woord en daad één waren. Hij raakte bevriend met vooraanstaande personen en werd predikant bij de Hervormde Kerk te Pretoria. In 1922 ging hij weer naar Nederland, rondde zijn proefschrift af en behaalde de graad van doctor in de Godgeleerdheid. In 1925 werd hij tot lid van de Volksraad voor de Nationalistische Partij gekozen. Zuid-Afrikaans gezant Dr. H.D. van Broekhuizen bezocht zijn geboorteplaats Rijssen op 27 november 1935. Hij werd benoemd tot gezant van Zuid-Afrika in Nederland en later ook in België. Hij heeft zich zeer ingespannen voor een betere verhouding tussen Nederland en Zuid-Afrika. Na de Duitse inval in Nederland en België woonde hij in Londen. In 1941 ging hij wegens de gezondheid van zijn vrouw terug naar Zuid-Afrika, na ontslag als gezant te hebben gekregen. Bij het bezoek aan Nederland van het Zuid-Afrikaans cricketteam op 14 en 15 september 1935 kwamen Van Broekhuizen en NRB-voorzitter Henri van Booven elkaar tegen. Beiden hadden ze belangstelling voor o.a. literatuur, cricket en rugby. De NRB kreeg van Van Broekhuizen een kostbare, puur zilveren beker cadeau. In de NRB-bestuursvergadering van 23 september 1935 werd deze in dank aanvaard en bestemd als wisselbeker voor de rugby-landskampioen. Daarmee blijft zo’n beker een nutteloos en - naar mijn smaak - lelijk ding. Maar wel een voorwerp waar een mooi verhaal aan vast zit. En dat maakt het er een stuk interessanter op. Inmiddels is de beker niet meer helemaal puntgaaf. Ook is de glans er een beetje af.
tags: #rugby #zuid #afrika #kampioen #geschiedenis