Sport heeft wereldwijd de kracht om de samenleving te binden. Zo ook in Zuid-Afrika, waar sport misschien nog wel meer waarde heeft dan een symbool van eenheid. Sport heeft in Zuid-Afrika de mogelijkheid gehad wonden uit het verleden te genezen. Het recente overlijden van een rugby-icoon en de interessante geschiedenis van de sport maken het relevant om dieper in te gaan op de betekenis van rugby in Zuid-Afrika.
De Kracht van Sport in Zuid-Afrika
In Zuid-Afrika heeft sport de mogelijkheid gehad wonden uit het verleden te genezen. Deze kracht werd prachtig zichtbaar toen Joost van der Westhuizen overleed. De media stond dagen bijna alleen maar in het teken van dit verdrietige nieuws. Op de vrijdag na zijn overlijden werd er door Zuid-Afrikanen een onofficiële dag van rouw gehouden. Iedereen droeg zijn of haar Springbok-T-shirt. In de klas van mijn oudste hadden bijna alle kindjes het groen met gele shirt aan, maar ook de juffen, het winkelpersoneel en iedereen die op straat liep. Allen verbonden door de nationale kleuren van groen en geel. Allemaal verbonden in hun verdriet, de rouw om een groot Zuid-Afrikaanse sportman.
Joost van der Westhuizen: Een Rugby Legende
Gisteren, 6 februari 2017, overleed in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg rugby legende Joost Heystek van der Westhuizen. De tweede voornaam van Joost “Heystek” van der Westhuizen is een verwijzing naar zijn moeder Mariaan Heystek. Van der Westhuizen werd in 1971 in Pretoria geboren. Al jong koos hij voor de rugbysport en speelde van 1993 tot 200 bij de Blue Bulls. Joost van der Westhuizen werd een van de beste scrum-halves in de geschiedenis van zijn sport en werd 89 keer voor het Zuid-Afrikaanse rugbyteam geselecteerd. Hij maakte deel uit van het Springbok-team dat in 1995 in eigen land de wereldtitel behaalde. Het team waarvoor hij een belangrijke rol speelde won de finale met 15-12 van de All Blacks. In 2011 werd bij hem de ongeneeslijke motorneuronziekte gediagnosticeerd waaraan hij gisteren is overleden. Van der Westhuizen is getrouwd geweest met de Zuid-Afrikaanse zangeres en TV-presentator Amor Vittone.
Joost was een belangrijk gezicht van rugby en zette zich sinds hij ziek werd in voor meer onderzoek naar ALS. Van der Westhuizen won met het nationale team, de Springboks, in 1995 de wereldbeker. Dit is een iconisch moment geweest in de sportgeschiedenis van Zuid-Afrika.
De Wereldbeker van 1995: Een Symbolisch Moment
In 1995 mocht Zuid-Afrika namelijk voor het eerst weer meedoen aan het wereldkampioenschap rugby, dat sinds 1987 werd georganiseerd. Zuid-Afrika won de finale van aartsrivaal Nieuw Zeeland. President Nelson Mandela reikte de beker uit aan zijn nationale team. Hij schudde de hand van de aanvoerder, de blanke Francois Pienaar. Dit beeld van de president compleet met Springbokpet ging de hele wereld over. Nu ik terugkijk naar de foto’s die gemaakt zijn van dit handgebaar krijg ik kippenvel. De film "Invictus" verbeeldt op indrukwekkende wijze deze gebeurtenis in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. De film vertelt het verhaal van de Zuid-Afrikaanse rugbyers in de aanloop naar het wereldkampioenschap van 1995 in eigen land en de rol die president Nelson Mandela daarin speelde.
Lees ook: Opkomst van rugby in Papoea-Nieuw-Guinea
Rugby was de sport van vooral de blanke Zuid-Afrikanen. Mandela was net president en voorzag dat het wereldkampioenschap rugby en de rol van de Springboks wel eens een belangrijke rol konden spelen in het verenigen van het sterk verdeelde land. Daarom zoekt hij contact met de aanvoerder van de Springboks, François Pienaar en via Pienaar met de rest van het vooral blanke team. De film bevat een mooi staaltje van echt leiderschap. Leiderschap door dat te doen wat nodig is en niet wat populair is.
De Geschiedenis van Rugby in Zuid-Afrika
Tot de jaren zeventig waren rugby teams in Zuid-Afrika strikt gescheiden in ‘blanke’ en ‘gekleurde’ teams. Door blanke Zuid-Afrikanen werd rugby gezien als de nationale sport. Donkere Zuid-Afrikaners zagen rugby vooral als een agressieve blanke sport, de sport van de onderdrukker, de sport van de nationale politie, het leger en het politieke systeem van apartheid. Pas vanaf het moment dat de verschillende rugby besturen in 1966 op sommige vlakken gingen samenwerken begonnen ‘witte’ teams niet-blanke spelers accepteren en andersom.
Mandela kwam uiteindelijk in 1990 vrij en ging een koers van verzoening varen. ‘Dat was heel verstandig. Het was belangrijk dat ook blanken in een nieuw Zuid-Afrika geloofden, en Mandela kreeg dat grotendeels voor elkaar. Hij gebruikte bijvoorbeeld rugby om zijn empathie met blanken te tonen. Het nationale team, de Springboks, werd door zwarten geassocieerd met blanke overheersing.
Rugby Vandaag
Niet heel het land stond op zijn kop, toen het Zuid-Afrikaanse rugbyteam afgelopen zondag gastheer Japan met 26-3 verpulverde in de kwartfinales van het wereldkampioenschap rugby. De televisies stonden vooral in de witte wijken van Kaapstad op hun hardst. Het was daar waar huis na huis de flarden van gejuich te horen waren door de ramen die op de zonnige lentedag wagenwijd open stonden. Zo is het altijd in Zuid-Afrika geweest, zwart en wit tot op het bot verdeeld in de keuze van hun favoriete sporten en bijbehorende helden: rugby en cricket voor de witten, voetbal voor de zwarten.
Rugby is dus een top drie sport in Zuid-Afrika. Net als in veel andere Engelstalige landen op het zuidelijk halfrond. De oorsprong van deze veldsport ligt bij de Engelse universiteiten. Vandaar dat de sport vooral populair is in de voormalige Engelse koloniën en het Gemenebest. Nieuw-Zeeland, Australië en Zuid-Afrika zijn toonaangevend in deze sport en hebben allemaal twee of meerdere keren de wereldbeker gewonnen. Deze vorm van rugby wordt officiëel rugby union genoemd. Je speelt het met 15 spelers, twee keer 40 minuten. Je moet scoren met een ovaalvormige bal, die je als speler mag schoppen of dragen, maar die je niet vooruit mag overgooien.
Lees ook: Complete Gids Rugby Jeugd
Er is veel veranderd in het Zuid-Afrikaanse rugby sinds Nelson Mandela in 1995, een jaar na de val van apartheid, zijn magie verleende aan de Springbokken , toen hij de witte fans onverwacht vergezelde op de tribunes en Zuid-Afrika in eigen land prompt wereldkampioen werd. De in september overleden Chester Williams was toen nog de enige zwarte speler in het Zuid-Afrikaanse team. Inmiddels wint rugby tot in de verste uithoeken van het land aan populariteit.
Vorig jaar werden de Springboks voor de vierde keer wereldkampioen door weer van Nieuw-Zeeland te winnen. Dit keer met bont gekleurd gezelschap dat trots het groene shirt met springbok erop droeg en met Siya Kolisi als eerste zwarte aanvoerder.
Lees ook: Van rugby naar media: JayJay Boske