Inleiding
De Nederlandse hockeywereld kent een rijke en diverse historie, gevormd door de passie van pioniers, de veerkracht van clubs en de evolutie van het spel zelf. Dit artikel duikt in de geschiedenis van hockey in Nederland, met speciale aandacht voor de rol van de Rood-Wit hockeyclub en de bredere context van de sportieve ontwikkelingen in het land. We zullen de vroege dagen van de sport, de oprichting van belangrijke instituties, en de groei en veranderingen die hockey heeft doorgemaakt tot op de dag van vandaag onderzoeken.
De Introductie van Hockey in Nederland
De hockeysport werd in de winter van 1891 in Nederland geïntroduceerd als bandy, een variant die op ijs werd gespeeld. Pim Mulier, de voorzitter van de Nederlandsche Voetbal en Athletiekbond, nodigde een Engels elftal onder leiding van de heer Tebutt uit voor demonstratiewedstrijden. Op 5 januari 1891 speelde de Haarlemsche Football Club tegen het elftal van Tebutt op de baan van de ijsclub Haarlem en Omstreken. Deze wedstrijd werd voorafgegaan door het spelen van het Engelse volkslied en Wien Neerland’s bloed; de uitslag was 0-11. In de volgende dagen speelden de Engelsen tegen een Amsterdams team (2-6) en nogmaals tegen H.F.C. In januari 1893 kwam het bandyteam van Tebutt nogmaals naar Nederland voor wedstrijden in Haarlem, Rotterdam en in Groningen en Friesland.
De Vroege Hockeyclubs en de Oprichting van de NHBB
Na de introductie van bandy werden er hockey- en bandyclubs opgericht in onder meer Bolsward, Hilversum en Den Haag. Ook onder studenten begon het spel aanhangers te krijgen. Hockey werd steeds vaker op grasvelden gespeeld, aangezien het niet elke winter lang genoeg vroor om echte bandy-wedstrijden te organiseren. In 1897 had jonkheer Ch. van de Poll een voorstel gedaan om een hockeybond op te richten, maar dit idee kreeg pas het volgende jaar een vervolg. Hij nam tezamen met C. Feith, A.A. Kool en J.W.G. Coops zitting in een comité, dat via een brochure opriep een hockey- en bandybond op te richten. Het comité signaleerde namelijk dat er tal van levensvatbare clubs waren in Amsterdam, Bolsward, Delft, Den Haag, Haarlem, Heerenveen, Leiden, Utrecht en Velzen. Op zaterdag 8 oktober 1898 werd de Nederlandsche Hockey- en Bandybond (verder N.H.B.B.) opgericht in hotel Krasnapolski te Amsterdam. Aanwezig waren afgevaardigden van de Amsterdamsche, Haagsche en Haarlemsche Hockey- en Bandyclub, de Velzer Hockeyclub en de Zwolsche Athletische Club en vier vertegenwoordigers van de Leidse en Delftse studenten “benevens verscheidene belangstellenden”.
Dameshockey en de Oprichting van de NDHB
In januari 1899 signaleerde de Nederlandsche Sport dat er in Haarlem en Amsterdam hockeyclubs voor dames bestonden. De meeste hockeyclubs hadden inderdaad ploegen waar vrouwen én mannen speelden, maar er kwamen ook aparte dameshockeyclubs. Op 16 oktober 1911 werd de Nederlandsche Dames Hockeybond (N.D.H.B.) opgericht op initiatief van mevrouw H.A. Tromp, die tevens de eerste presidente van de bond werd.
De Ontwikkeling van Hockey in de Vroege 20e Eeuw
Hockey ontwikkelde zich in de jaren tien en twintig heel langzaam. In 1911 waren de meeste clubs waren in het westen van Nederland gevestigd. Er waren daarbuiten nog clubs in Middelburg, Breda, Bergen op Zoom, Valkenburg, Roermond, Arnhem, Nijmegen, Velp, Wageningen, Zutphen, Deventer, Hengelo, Zwolle en Groningen. Hockey werd in Nederland met enige spelregels gespeeld die elders niet gehanteerd werden. Zo had de stick twee platte kanten en was de bal gemaakt van gevlochten touw en canvas. De bal was groter en veel lichter dan nu en omdat hij een oranje kleur had, werd hij de sinaasappel genoemd. Spelers mochten de bal met de voet stoppen en de tegenstander met de stick haken. Als één van de aanvallers de bal kreeg terwijl hij dichter bij de doellijn stond dan minstens drie tegenstanders, stond hij buitenspel en kreeg hij een vrije slag tegen. Dit dreigde problemen op te leveren bij de beoogde deelname aan het hockeytoernooi van de Olympische Spelen van Amsterdam in 1928.
Lees ook: Het Rood-Wit Voetbal Toernooi in Detail
De Olympische Spelen van Amsterdam en de Groei van Hockey
Tijdens de Olympische Spelen van Amsterdam haalde het Nederlands Elftal de finale, waarin de ploeg met 3-0 verloor van Brits Indië. Dit succes bracht meer meer belangstelling voor het hockey in den lande, waardoor de N.H.B.B.en de N.D.H.B. in de volgende jaren meer clubs en meer leden wonnen.
De Rol van Rood-Wit in de Geschiedenis
Op 1 november 1899 zag de club uit Aerdenhout het levenslicht. Jonkvrouwe E. Van de Poll, echtgenote van de oprichter van de hockeybond, had de kicksen ondergebonden en de hockeystick ter hand genomen. De vrouwen waren in 1939 en 1946 kampioen van Nederland. Rood-Wit is een van de vijf oudste hockeyclubs van Nederland, en vierde in 2024 het 125-jarig bestaan. De club is uitgegroeid tot een bloeiende vereniging met ruim 1.600 leden, een echte familieclub met veel vrijwilligers en trouwe supporters. Rood-Wit neemt op vele manieren een belangrijke plek in het leven van de leden in, vanwege het sportieve aspect, maar minstens zo belangrijk is de sociale kant van hockey; de vriendschappen, de gedeelde wedstrijdspanning, de vreugdes, maar ook teleurstellingen die met elkaar op en langs het hockeyveld beleefd worden.
Andere Belangrijke Hockeyclubs in Nederland
- Amsterdamse Hockey & Bandy Club: De alleroudste club, ontstaan uit de fascinatie van C.A.A. Dudok de Wit Jr. en Ant. J. Abspoel met een Engels Bandy-team.
- Hockey- & Bandyclub ‘Haarlem en Omstreken’: Opgericht op 26 april 1895, mede dankzij de inspanningen van Pim Mulier.
- Delftsche Studenten Hockey en Bandyclub: Betrokken bij de oprichting van de KNHB en in 1958 behaalde het eerste herenteam het landskampioenschap.
- Rotterdamse Cricket- en Hockeyclub: Opgericht op 4 oktober 1899, en streed al in het eerste seizoen 1899-1900 om het landskampioenschap.
De Katholieke Hockeyclubs
Hockey kwam echter nooit in de ban van de verzuiling. Er kwamen geen christelijke clubs, terwijl de enige socialistische club, Blauw Wit uit Rotterdam, gewoon in de Zuid-Hollandsche Hockeybond meespeelde. Alleen onder de katholieken kwamen er meerdere zelfstandige hockeyclubs of hockey-afdelingen van bestaande sportclubs. Op zaterdag 14 oktober 1934 werd te Haarlem een Diocesaan Haarlemsche Hockeybond opgericht in aanwezigheid van Alliance (Haarlem), Aeolus en Leonidas (Rotterdam), H.A.C. (Den Haag), Rood Wit (Leiden) en N.V.A. (Amsterdam).
De Oprichting van de Nederlandsche IJshockey Bond
In 1935 wijzigde de N.H.B.B. de naam in Nederlandsche Hockey Bond als gevolg van de oprichting van de Nederlandsche IJshockey Bond.
De Organisatie van Hockeycompetities
Vanaf seizoen 1898-1899 organiseerde de N.H.B.B. een competitie voor clubs, waarin uitsluitend mannen speelden. Er bestonden in het westen lange tijd niet meer dan een eerste klasse en een tweede klasse met een promotie/degradatieregeling. Vanaf 1930-1931 liet de N.H.B.B. enkel clubs toe in de competities die koninklijk goedgekeurde statuten bij de bond hadden ingeleverd. In 1932 stelden Amsterdam, H.D.M. en Hilversum de instelling voor van een hoofdklasse met de beste acht clubs van Nederland.
Lees ook: Hockeyen bij Rood-Wit
De Eerste Hockeydag en Publicaties
Op 1 december 1901 werd de eerste Hockeydag gespeeld op de nieuwe velden in Heemstede. De N.H.B.B. publiceerde vanaf 1898 alle officiële mededelingen in de Nederlandsche Sport. Ook de N.D.H.B. nam in 1911 dit blad aan als officieel orgaan. In 1931 werd de Nederlandsche Sport opgeheven. De N.H.B.B. en N.D.H.B. begonnen een eigen bondsorgaan genaamd Hockey Sport, waarvan het eerste nummer op 17 september 1931 verscheen.
HC ’s-Hertogenbosch: Een Ander Verhaal van Groei en Succes
De R.K. Mixed Hockeyclub 's-Hertogenbosch, thans HC ‘s-Hertogenbosch werd op 14 juli 1937 opgericht. De club is ontstaan uit de sportvereniging van de "Provinciale Noord-Brabantsche Electriciteitsmaatschappij’, de P.N.E.M, het huidige Essent. De club is sinds 1932 actief in de Zuid-Nederlandse hockeybond onder de naam PSV (PNEM Sport Vereniging. Doordat in de Zuidelijke hockeybond maar een beperkt aantal verenigingen deelnam, kwam snel de wens om aansluiting te zoeken bij de Nederlandse Hockey Bond. Echter tot deze bond mochten geen bedrijfsgelieerde verenigingen toetreden en dat maakte een reorganisatie van de PNEM Sportvereniging noodzakelijk.
Op 14 juli 1937, in het toenmalige Hotel Royal aan de Visstraat, viel het besluit om als zelfstandige vereniging door te gaan en werd de oprichting van de Mixed Hockey Club ’s-Hertogenbosch met een ferme klap van de voorzitter, bekend gemaakt. De vereniging bestaande uit vijf bestuursleden en tien leden, benoemde direct vijf verschillende commissies om voortvarend aan de slag te gaan. Inmiddels zijn er zo'n 2500 leden en ontelbare vrijwilligers!
De verenigingsnaam is verschillende keren gewijzigd. Van Sportvereniging PNEM naar MHC ’s-Hertogenbosch. In 1947 werd besloten om lid te worden van de Nederlandse Katholieke Sportbond (NKS). Dit had tot consequentie dat een bisschoppelijk gedelegeerde toetrad tot het bestuur en de naam toen veranderde in RK MHC ’s-Hertogenbosch. De officiële naam van de club is nu Hockeyclub ’s-Hertogenbosch, maar in de volksmond wordt toch vooral over HC Den Bosch gesproken.
De club had het eerste "onderkomen” aan -notabene- de Kampdijklaan in Vught. Later werd er gespeeld aan de Hekellaan in ’s-Hertogenbosch, op het complex waar nu de rugbyclub speelt. In 1951 werd het stadion de Vliert met bijbehorende hockeyvelden in gebruik werd genomen. Vanaf 1967 maken we gebruik van het complex aan de Oosterplas. De familie Olderaan stelde een ‘tuinhuis’ ter beschikking om thee en koffie te zetten. De Gemeente plaatste op hoge wielen staande schaftwagens die voorzien, van toilet en stromend water, als kleedkamer konden dienen. In 1968 is het oude gedeelte van het huidige clubhuis geopend.
Lees ook: Complete Gids voor U10 Toernooi Regels
De verenigingskleuren zijn ook steeds net als de naam van de vereniging onderhevig geweest aan veranderingen. De eerste clubkleuren, Rood-Geel-Blauw, waren de PNEM-kleuren. In de elektriciteitswereld bekent als ‘Fasen kleuren’. Tijdens de oorlogsjaren was de textiel schaarste de oorzaak van het veranderde tenue in Wit-Zwart. Na de oorlog droegen dames een rok van Schotse ruit met Witte blouse. Kort daarna werden de kleuren Grijs-Blauw gebruikt, terwijl vanaf 1958 werd gekozen om in huidige Zwart-Geel te gaan spelen.
De vereniging heeft in haar bestaan vele kampioenen voortgebracht. In 1938 werd het eerste kampioenschap al behaald. Toen nog van de 3e klasse van de KNHB. In een krantenartikel dat waarschijnlijk dateert uit 1942, wordt melding gemaakt dat leden van PNEM (toen al onder de naam MHC ’s-Hertogenbosch) deelnamen aan vertegenwoordigende teams. Dames zoals Tini Rox, R.v.Gool, K.Krete, M.Gips en heren zoals E.v.Gool, J.v.Woensel hielden de naam van de vereniging hoog op nationaal niveau. In de jaren vijftig worden Wies Kuijpers, Riet Kuper en Anton Brouwer in onze nationale teams gekozen. Nadat de vereniging sterker groeit, komen ook meer spelers in een vertegenwoordigend veld- of zaalhockeyteam. Nel van Kollenburg, Miep Voets, Hanneke Schuurmans, Jetty van de Linden, Hans van Bavel, Bart van Lith, Rob Elsenaar, Carel van der Staak. In deze tijd zijn ook Paul Jansen, Harrie Govers, Rini Elsenaar, Walter Beekers en Paul de Leeuw uitgekomen voor diverse Bondsteams. Laten we ook de resultaten van Dames 1 niet vergeten, die toen zeven jaar achtereen Nederlands Zaalhockeykampioen werden.
Na enkele mindere jaren zie je de nieuwe opkomst van de vereniging in de jaren tachtig. Het eerste kunstgrasveld (oktober 1983) heeft hieraan een enorme impuls gegeven wat resulteerde in een promotie van Heren 1 naar de landelijke Hoofdklasse (1984). Vanaf de jaren negentig zie je de groei van de vereniging samen gaan met de prestaties van zowel Dames 1 als Heren 1. Namen die bij deze successen genoemd mogen worden zijn Mijntje Donners, Ageeth Boomgaardt, Minke Booij, Neel van de Leeuw, Margje Teeuwen, Esther Verhoeven, Dillianne van de Boogaard, Lieve van Kessel, Janneke Schopman, Maartje Goderie, Maartje Paumen, Marc Lammers, Jeroen Delmee, Rob Derikx, Sander van der Weijde, Marc van Wijk, Ronald Jansen, Dennis Dijkshoorn, Mathijs Brouwer, Raoul Ehren, Sjoerd Marijne en Piet-Hein Geeris.
De vrouwen promoveerden in 1991 naar het hoogste niveau en hadden toen al de nog jonge Ageeth Boomgaardt en Mijntje Donners in de gelederen. Zij zijn met die basis uitgegroeid tot een ware grootmacht in het Nederlandse dameshockey. Sinds 1998 werd 18 keer het kampioensschap behaald. Enkel in 2009 en 2013 moest de eer aan Amsterdam worden gelaten. Daarnaast hebben zij in 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008 en 2009 de Europa Cup I gewonnen en in 2010, 2011, 2013 en 2016 wonnen zij de opvolger van dit toernooi, de EuroHockey Club Cup (EHCC). Naast eerder genoemde namen hebben ook onder meer de internationals Minke Booij, Dillianne van den Boogaard, Janneke Schopman, Margje Teeuwen, Jacqueline Toxopeus, Maartje Goderie bijgedragen aan dit continue succes.
De mannen debuteerden in het seizoen 1984/85 op het hoogste niveau om meteen dat jaar weer te degraderen. In 1993 werd middels het kampioenschap in de Overgangsklasse opnieuw promotie gemaakt. In 1997 werd de play off finale nog verloren van Amsterdam, maar in 1998 en 2001 werd het landskampioenschap wel behaald. In de finale van 1998 werd afgerekend met Amsterdam en in 2001 werd er gewonnen van Oranje Zwart. In 1999 werd het Europacup I toernooi gewonnen door in de finale het Spaanse Club Egara te verslaan. Momenteel telt HC ’s-Hertogenbosch circa 2600 leden en is daarmee de op één na grootste club van Nederland.
De Groei van Hockey in Nederland
Elk jaar komen er in Nederland hockeyclubs bij. Ze schieten als paddenstoelen uit de grond: op plekken waar nieuwe woonwijken verrijzen, maar ook op braakliggende stukken grond in de steden. Kortom: hockey groeit.
Special Olympics en IJshockey
IJshockey heeft ook een plek gekregen in de Special Olympics. In het weekend van 10 t/m 12 juni 2022 vond het Special Olympics Invitational Field Hockey Tournament plaats in Twente, als onderdeel van de Special Olympics Nationale Spelen.
CMHC als voorbeeld
De Culemborgse Mixed Hockeyclub (CMHC) is een mooi voorbeeld van de ontwikkeling van een sportclub in Nederland. Opgericht in 1960, kende de club een moeilijke start met een onderbreking van activiteiten, maar herrees in 1972. De clubkleuren werden rood, wit en rood, mogelijk geïnspireerd door Ajax.
In de beginjaren speelde CMHC op een gedeeld voetbalveld en groeide gestaag. In 1980 betrok de club samen met een korfbal- en tennisvereniging clubhuis De Driemaster. In 1989 werd een kunstgrasveld aangelegd en in 2003 werden twee nieuwe kunstgrasvelden aangelegd. In 2011 werd een nieuw clubhuis gebouwd en een derde kunstgrasveld aangelegd. CMHC investeerde in duurzaamheid door LED-verlichting en zonnepanelen te installeren. Ook werd de vereniging gedigitaliseerd en werd er een nieuw clubtenue geïntroduceerd.
De link met Gerrit van Zeijl wordt gelegd via het jaarlijkse hockeytoernooi in Gelderland, waar de Culemborgse scholen, met name het KWC, domineerden. Gerrit van Zeijl en Ab van den Berg, beiden gymleraren op het KWC, waren verantwoordelijk voor de training van de jeugd. Een van de oprichters van CMHC, F. van Slooten, was ook sportleraar op het KWC.
tags: #rood #wit #hockey #toernooi #geschiedenis