Wissels zijn een essentieel onderdeel van het moderne voetbal. Ze kunnen het verloop van een wedstrijd beïnvloeden en zijn een belangrijk tactisch middel voor trainers. De regels rondom het wisselen van spelers zijn in de loop der jaren geëvolueerd, met name als reactie op de coronapandemie. Dit artikel geeft een overzicht van de huidige regels voor wisselen in het voetbal, zowel in het betaald voetbal als in het amateurvoetbal, en bespreekt de recente ontwikkelingen, zoals de extra wissel bij een vermoeden van een hersenschudding.
De Evolutie van de Wisselregels
Tot 2020 mochten teams in zowel het betaald voetbal als het amateurvoetbal maximaal drie keer wisselen per wedstrijd. Tijdens de coronapandemie heeft de International Football Association Board (IFAB) echter besloten om het aantal wissels te verhogen naar vijf, in eerste instantie als een tijdelijke maatregel om de gezondheid van de spelers te beschermen in een drukke speelkalender. Vanwege het succes is deze regel verlengd en hebben competities nu de mogelijkheid om zelf te beslissen of ze drie of vijf wissels toestaan. De meeste grote competities, waaronder de Eredivisie en de Keuken Kampioen Divisie, hebben ingestemd met de vijf-wisselregel.
Huidige Wisselregels in het Betaald Voetbal
In het betaald voetbal, inclusief de Eredivisie, de Keuken Kampioen Divisie, de KNVB Beker en Europese toernooien zoals de UEFA Champions League en de Europa League, gelden de volgende regels:
- Aantal wissels: Teams mogen maximaal vijf spelers wisselen per wedstrijd.
- Wisselmomenten: De vijf wissels moeten worden doorgevoerd in maximaal drie wisselmomenten tijdens de reguliere speeltijd. De rust wordt niet als een wisselmoment beschouwd.
- Verlenging: Als een wedstrijd in verlenging gaat, mag elk team een extra wissel doorvoeren, zelfs als het maximum van vijf wissels al is bereikt. Ook krijgen teams een extra wisselmoment bij verlenging.
De Wisselprocedure
De wisselprocedure is strikt gereglementeerd. Voor de wedstrijd wordt een wedstrijdformulier ingeleverd met de namen van de spelers. Een speler die niet op de lijst staat, mag niet meedoen. Tijdens de wedstrijd moet de scheidsrechter op de hoogte worden gebracht van een wissel. In het profvoetbal verloopt dit contact via de vierde official. De wissel wordt doorgevoerd wanneer de bal buiten de lijnen is. De speler die het veld verlaat, mag dit overal doen, en de nieuwe speler mag het veld betreden ter hoogte van de middellijn.
Wisselregels in het Amateurvoetbal
In het amateurvoetbal gelden voor de senioren en de oudste jeugdteams in de A-categorie dezelfde regels als voor het betaald voetbal: maximaal vijf wissels in drie momenten, met een extra wissel bij verlenging. In de lagere klassen wordt er vaak in overleg met de scheidsrechter en de tegenstander door gewisseld. In de jeugd is er meer flexibiliteit. Categorie A JO15 t/m JO17 mogen zeven keer wisselen en categorie A JO13 en JO14 én alle B-categorieploegen mogen onbeperkt wisselen.
Lees ook: Alles over Vrije Ruimte Volleybal
- Categorie A Senioren (Mannen, Vrouwen, JO18/JO19): 5 wissels, maximaal 3 wisselmomenten (excl. rust).
- Categorie A Junioren (JO15 t/m JO17 en MO17 divisies): 7 wisselbewegingen, maximaal 3 wisselmomenten (excl. rust).
- Categorie A JO13 en JO14 en alle B-categorieën: Onbeperkt wisselen.
In de O13 en O14 wordt vaak vliegend gewisseld, waarbij spelers gewisseld kunnen worden zonder dat het spel hoeft te worden onderbroken. In de O15 en ouder moet het spel eerst stil liggen en de wissel moet worden uitgevoerd met toestemming van de scheidsrechter.
Extra wissel bij hoofdletsel ("Witte Wissel")
De IFAB heeft een proef toegestaan om een extra wissel in te zetten bij ernstig hoofdletsel. De KNVB heeft in het seizoen 2021/22 hiermee geëxperimenteerd. Wanneer een speler (vermoedelijk) hoofdletsel heeft opgelopen, mag een team een extra wissel toepassen. Als team A deze extra wissel inzet, krijgt team B direct een extra wissel en wisselmoment. Deze regel, ook wel de "witte wissel" genoemd, is bedoeld om de gezondheid van de spelers te beschermen.
Tactische Overwegingen bij het Wisselen
Wissels zijn een belangrijk tactisch instrument voor trainers. Ze kunnen worden gebruikt om:
- Het spelsysteem te veranderen: Een trainer kan een speler wisselen om een ander spelsysteem te introduceren of om een specifieke tactiek tegen de tegenstander te implementeren.
- Vermoeide spelers te vervangen: Wissels kunnen worden gebruikt om vermoeide spelers te vervangen en het team fris te houden, vooral in de slotfase van een wedstrijd.
- Een achterstand goed te maken: Een trainer kan aanvallende spelers inbrengen om meer druk op de verdediging van de tegenstander uit te oefenen en een doelpunt te forceren.
- Een voorsprong te verdedigen: Een trainer kan verdedigende spelers inbrengen om de verdediging te versterken en de voorsprong te behouden.
- Een penalty specialist in te brengen: Zoals te zien was in de achtste finale van het WK tussen Marokko en Spanje in 2023, kan een trainer een speler inbrengen die gespecialiseerd is in het nemen van penalty's.
Nieuwe Richtlijnen en Innovaties
De KNVB voert regelmatig nieuwe richtlijnen in om het voetbal te verbeteren. Zo zijn er nieuwe richtlijnen toegepast om respectvol gedrag richting de scheidsrechters te bevorderen. Alleen aanvoerders mogen belangrijke beslissingen bespreken met scheidsrechters. Ook dienen de stadionklokken in het betaald voetbal door te lopen na afloop van de reguliere speeltijd om het publiek beter op de hoogte te houden van het verloop van de extra speeltijd. Verder wordt er getest met zogenaamde on-field announcements, waarbij de scheidsrechter na een VAR-review of een (lange) VAR-check een korte uitleg geeft over een definitieve beslissing.
Lees ook: Complete Gids Rugby Jeugd
Lees ook: Complete handleiding hockeyregels