Voetbal, een sport die wekelijks duizenden wedstrijden genereert en miljoenen mensen verenigt, kent helaas ook een keerzijde: voetbalgeweld. De KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond) zet zich in om dit probleem aan te pakken met een breed scala aan maatregelen, variërend van stadionverboden en boetes tot preventieve trainingen en samenwerking met diverse instanties. Dit artikel biedt een overzicht van deze maatregelen en belicht de complexiteit van het bestrijden van voetbalgerelateerd wangedrag.
Juridische grondslag en instrumenten
De KNVB beschikt over diverse instrumenten om op te treden tegen voetbalgeweld. Een van de meest bekende is het stadionverbod. Dit verbod ontzegt personen de toegang tot, en de directe omgeving van, voetbalstadions gedurende een bepaalde periode. De duur van het verbod is afhankelijk van de ernst van de overtreding, zoals vastgelegd in de Richtlijn termijn stadionverboden. Zo staat het niet (willen) identificeren in een stadion gelijk aan een stadionverbod van 3 maanden, terwijl deelname aan een aanval met de dood tot gevolg een verbod van 240 maanden kan opleveren. Naast de KNVB kan ook de burgemeester op grond van art. 172a Gemeentewet een gebiedsverbod opleggen voor het verstoren van de openbare orde. Deze sanctie heeft een eigen wettelijke grondslag.
De KNVB kan een stadionverbod of boete opleggen wanneer personen (alleen of in een groep) de openbare orde en/of de veiligheid bij voetbalevenementen in het stadion verstoren. Ook bij verstorend gedrag dat buiten het voetbalstadion plaatsvond, kan zij een stadionverbod opleggen.
Bij een overtreding waarbij een stadionverbod van twaalf maanden of meer wordt opgelegd, legt de KNVB ook een geldboete op. De KNVB is daarnaast namens alle BVO’s gevolmachtigd om hun ‘huisrecht’ te beheren. Op grond hiervan kan zij een stadionverbod opleggen.
Naast stadionverboden kan de KNVB ook boetes opleggen. Deze worden vaak gecombineerd met een stadionverbod, vooral bij ernstigere overtredingen. De KNVB baseert zich hierbij op de standaardvoorwaarden die gelden voor elk toegangsbewijs en seizoenkaarten. Deze voorwaarden geven de bond en de BVO's (Betaald Voetbal Organisaties) de juridische mogelijkheid om sancties op te leggen. In de Richtlijn termijn stadionverboden staan gedragingen opgesomd die kunnen leiden tot een stadionverbod of boete. Daarnaast staat in de richtlijn het ruim geformuleerde artikel 10.2 in de algemene voorwaarden van de KNVB. Op grond van dit artikel kan ook een stadionverbod en boete worden opgelegd.
Lees ook: Verbaal geweld in basketbal aanpakken: Een overzicht.
Om een maatregel daadwerkelijk op te kunnen leggen, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Allereerst moet de eigenaar van het toegangsbewijs van te voren kennis hebben kunnen nemen van de algemene voorwaarden in de overeenkomst. Ten tweede moeten de opgelegde straffen tot op zekere hoogte noodzakelijk en evenredig zijn tot doel waarvoor het wordt ingezet. Bij de aanschaf van een toegangsbewijs of seizoenkaart moet de consument kennis kunnen nemen van de inhoud van de algemene voorwaarden. Gelet op de grote schaal van de verkoop is het praktisch onmogelijk om de voorwaarden (schriftelijk of digitaal) ter hand te stellen. Daarom gebeurt dit met informatieborden. De voorwaarden mogen niet onredelijk bezwarend zijn voor de consument. Dit betekent onder andere dat de bepalingen niet te ruim geformuleerd mogen zijn. Het moet concreet en duidelijk zijn wat er wordt bedoeld. Of een bepaling ‘onredelijk bezwarend’ is, wordt van geval tot geval beoordeeld.
Samenwerking en informatie-uitwisseling
De KNVB werkt nauw samen met het Openbaar Ministerie (OM) en de politie om voetbalgerelateerde delicten te bestrijden. Deze organisaties wisselen gegevens uit van personen die zich schuldig hebben gemaakt aan voetbal gerelateerde delicten. Dit gebeurt in het Ketenvoorziening Voetbal (KVV), een database met gegevens van overtreders. Het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV) beheert dit systeem. Deze samenwerking is cruciaal voor een effectieve aanpak, omdat het mogelijk maakt om daders te identificeren en te volgen, zelfs als hun gedrag zich buiten het stadion afspeelt. Bij een strafrechtelijke vrijspraak of seponering van het vermeende delict moet de KNVB het opgelegde stadionverbod in principe opheffen.
Beroepsmogelijkheden
Personen die het niet eens zijn met een opgelegd stadionverbod of boete, kunnen in beroep gaan bij de Commissie Stadionverboden van de KNVB. Dit moet binnen 14 dagen nadat hij/zij het deurwaardersexploot met de sanctie heeft ontvangen. Als de Commissie het standpunt van de KNVB bevestigt, is het mogelijk om het geschil aan de civiele rechter voor te leggen.
Preventie als sleutel tot succes
Naast repressieve maatregelen zet de KNVB ook in op preventie. Dit omvat onder meer:
- Gedragscodes: De KNVB stelt dat het gedrag van officials, trainers en spelers van grote invloed is op het supportersgedrag. Dit betekent dat de gedragscode, waarvan een voorbeeldwerking uitgaat, strikt dient te worden nageleefd.
- Duidelijke tolerantiegrenzen: BVO’s scheppen in samenwerking met hun supportersverenigingen duidelijkheid over de tolerantiegrenzen. Overschrijding van deze grenzen dient, waar mogelijk, te leiden tot gedragscorrectie. Ten aanzien van de tolerantiegrenzen komen de lokale ketenpartners tot optimale onderlinge afstemming over beleid en daaruit voortvloeiende maatregelen. De ketenpartners zijn: BVO’s, supportersvereniging, politie, justitie en gemeente.
- Stimuleren van goed gedrag: Goed gedrag wordt juist gestimuleerd en, zo mogelijk, beloond.
Specifieke maatregelen bij spreekkoren
De KNVB hanteert een specifiek protocol voor de aanpak van ongewenste spreekkoren, zoals discriminerende, racistische of antisemitische uitingen. De bestrijding en aanpak van discriminatoire, racistische en/of antisemitische spreekkoren is prioriteit voor BVO’s. Een thuisspelende BVO is primair verantwoordelijk dat hiertegen wordt opgetreden. In geval dergelijke spreekkoren te horen zijn zullen BVO’s directer en zichtbaarder optreden dan voorheen. Dergelijke spreekkoren behoeven niet te voldoen aan kwalificaties als bijvoorbeeld massaal, repeterend of langdurig.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Bij signalering van discriminatoire, racistische en/of antisemitische spreekkoren zal door de thuisspelende BVO direct actie worden ondernomen door de stadionspeaker het publiek toe te laten spreken, waarbij het publiek dringend wordt verzocht tot het beëindigen van dergelijke spreekkoren. Hierbij dient de stadionspeaker het publiek te waarschuwen dat bij voortzetting/herhaling van dergelijke spreekkoren, de wedstrijd direct zal worden stilgelegd. Een BVO waarschuwt het publiek dus maar één keer.
Ingeval de spreekkoren worden voortgezet/herhaald, dan kan de scheidsrechter op verzoek van de thuisspelende BVO de wedstrijd (tijdelijk) stilleggen, waarna de stadionspeaker het publiek hierover informeert en het publiek nogmaals dringend verzoekt tot beëindiging van dergelijke spreekkoren. De thuisspelende BVO dient op dat moment met de lokale overheid in overleg te treden voor het geval dat de wedstrijd definitief wordt gestaakt.
Na de (tijdelijke) stillegging kan de wedstrijd door de scheidsrechter worden hervat indien de spreekkoren zijn gestopt. Ingeval de spreekkoren worden voortgezet/herhaald, dan kan de scheidsrechter op verzoek van de thuisspelende BVO de wedstrijd definitief staken. De stadionspeaker dient het publiek te informeren over het definitief staken van de wedstrijd en dient het publiek te verzoeken het stadion te verlaten volgens de instructies van het veiligheidspersoneel.
In het geval van andersoortige spreekkoren die bijvoorbeeld massaal, repeterend of langdurig zijn, zal de thuisspelende BVO het publiek via de stadionspeaker tweemaal (kunnen) waarschuwen voordat de thuisspelende BVO de scheidsrechter verzoekt de wedstrijd (tijdelijk) stil te leggen. Aanstichters van en/of deelnemers aan ongewenste spreekkoren worden opgespoord en vervolgens gecorrigeerd via de ketenbenadering: BVO, supportersvereniging, KNVB, politie en justitie.
Ingeval van ongewenste spreekkoren en/of verbaal geweld vanuit het bezoekersvak, stelt de thuisclub haar faciliteiten ter beschikking aan de veiligheidsorganisatie van de uitclub om maatregelen te nemen, waaronder het inzetten van de stadionspeaker.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
De rol van de scheidsrechter
De scheidsrechter speelt een cruciale rol in het handhaven van de orde op het veld. Wanneer de arbitrage constateert dat er sprake is van discriminatoire, racistische, antisemitische of andere extreme spreekkoren, dan zal de scheidsrechter -bij wijze van ultimum remedium- zelfstandig de wedstrijd stilleggen (op basis van artikel 5 van de Spelregels veldvoetbal). In een dergelijke situatie dient de scheidsrechter direct in overleg te treden met de thuisspelende BVO en de lokale autoriteiten waarbij de beleidsuitgangspunten onder d. dienen te worden gevolgd (zie bovenstaand) alsmede het lokale beleid ter bestrijding van verbaal geweld. Dit laat onverlet dat de BVO’s primair verantwoordelijk zijn voor de bestrijding van spreekkoren. De scheidsrechter zal in geval van constatering van bovengenoemde spreekkoren te allen tijde rapport uitbrengen aan de KNVB.
Lokale aanpak en persoonsgerichte interventies
Op lokaal niveau werken gemeente, de politie, het Openbaar Ministerie (OM) en de Betaald Voetbalorganisatie (BVO) samen in de preventie en aanpak van ordeverstoringen in het voetbal tijdens en rondom lokale wedstrijden. De persoonsgerichte aanpak (PGA) is als sluitstuk een belangrijk onderdeel van de lokale veiligheidsaanpak. Onder regie van de BVO-gemeenten en het CCV is een PGA regiesysteem ontwikkeld om met repressieve en preventieve interventies hardnekkige patronen van criminaliteit en overlast te doorbreken. Geprioriteerde personen worden naar een specifiek traject (sanctionering) geleid. Daarbij is aandacht voor de persoon zelf en voor zijn leefwereld. Gemeente, OM, politie en BVO (de lokale vierhoek) bepalen in overleg of en welke aanpak wordt opgelegd. Het voornemen is dat in alle 31 gemeenten met een betaald voetbal organisatie een functionerende persoonsgerichte aanpak (PGA) wordt toegepast. Binnen deze aanpak stemmen de voetbalclubs, politie en het Openbaar Ministerie onder regie van de gemeente af welke mogelijkheden er zijn om daders aan te pakken bij ordeverstoringen in het voetbal, waaronder racisme en discriminatie. Per ordeverstoorder wordt bekeken welke interventie(s) hardnekkig gedrag van ordeverstoringen doorbreekt. De PGA draagt bij aan vroegsignalering van misstanden en een afhandeling op maat van misdragingen. Voor een succesvolle persoonsgerichte aanpak van ordeverstoorders in het voetbal is een goede gezamenlijke informatiepositie vereist om interventies gericht en in samenhang in te zetten onder regie van de gemeente. De informatiepositie over een orderverstoorder ten behoeve van de persoonsgerichte aanpak kan worden opgebouwd door het registreren, delen, bundelen en analyseren van de informatie die in de gemeentelijke organisatie en bij de BVO, OM en politie aanwezig is.
Nazorg voor scheidsrechters
Scheidsrechters, die een cruciale rol vervullen in de organisatie van voetbalwedstrijden, zijn helaas soms het doelwit van agressie. De KNVB biedt daarom nazorg aan scheidsrechters die te maken hebben gehad met een schokkende gebeurtenis. Om nazorg te kunnen bieden, werkt de KNVB samen met 24/7, een partij die is gespecialiseerd in nazorg bij traumatische ervaringen. 24/7 biedt binnen vier uur nazorg aan scheidsrechters die te maken hebben gehad met een schokkende gebeurtenis. In tegenstelling tot Slachtofferhulp is de inzet van 24/7 niet afhankelijk van doorverwijzing door de politie.
Onder een schokkende gebeurtenis wordt een omstandigheid verstaan waarbij iemand in de uitoefening van zijn of haar functie wordt geconfronteerd met:
- fysieke bedreiging of confrontatie met lichamelijk letsel ten gevolge van zinloos geweld of agressie
- een aangetaste lichamelijke of geestelijke gesteldheid als gevolg van zinloos geweld of agressie
- overlijden ten gevolge van zinloos geweld of agressie
- schrik, ongeloof, verbijstering en intense machteloosheid
- (doods)angst, lichamelijke (stress)reacties, apathie en gevoelloosheid.
Wanneer een melding van een schokkende gebeurtenis binnenkomt, schakelt de KNVB zo snel mogelijk met de betreffende scheidsrechter. Er wordt ingeschat of nazorg nodig en gewenst is. Vervolgens wordt in overleg met de landelijke coördinator scheidsrechterszaken het nazorgtraject via 24/7 gestart. Na dit traject zal 24/7 altijd een terugkoppeling geven over de inzetbaarheid van de scheidsrechter voor de KNVB.
Hulplijn noodgevallen
Als er na een gewelddadige handeling op of rond het veld behoefte is aan spoedeisende hulp, is er voor leden van de KNVB een speciale hulplijn voor noodgevallen beschikbaar. Deze Hulplijn noodgevallen is bestemd voor acute noodgevallen als vechtpartijen en mishandelingen. De hulplijn is 24 uur per dag bereikbaar. De hulplijn is een samenwerking tussen het ministerie van Veiligheid en Justitie en de KNVB. Zij hebben een particuliere alarmcentrale ingeschakeld die 24 uur per dag, 7 dagen per week direct de telefoon opneemt.
Amateurvoetbal: Extra aandacht nodig
Ondanks alle inspanningen blijft voetbalgeweld een probleem, met name in het amateurvoetbal. Recente incidenten maken opnieuw pijnlijk duidelijk dat racisme, discriminatie, intimidatie en geweld tijdens en rondom voetbalwedstrijden de kop op blijven steken. De KNVB slaagt er niet in om het aantal geweldsincidenten en de ernst ervan bij amateurvoetbalwedstrijden te verminderen, ondanks het toenemende aantal maatregelen dat ze de afgelopen jaren hebben genomen. Het aantal wedstrijdstakingen door wanordelijkheden, overtredingen en schorsingen van teams is zelfs toegenomen ten opzichte van de periode vóór corona.
Een van de maatregelen die de KNVB heeft genomen, is de samenwerking met Halt. Naar aanleiding van een incident volgt een speler een eendaagse training. Een speler volgt training 1 naar aanleiding van een incident met handelingen zoals trappen, duwen, stoten of beledigen. Training 2 wordt ingezet bij een zware overtreding, zoals geweld, bedreiging, spugen, discriminatie of racisme. Het doel van de training is om ongewenst gedrag te vervangen door positief, sportief gedrag, door middel van kennis en vaardigheden. Hoewel er tijdens de pandemie minder wedstrijden werden gespeeld, is er de laatste jaren alsnog een toename te zien in het aantal Halt-trainingen dat jonge voetballers volgden.
Slimme technologie als hulpmiddel
De KNVB zet ook in op slimme technologie om voetbalgeweld te bestrijden. Met het vervolg van Ons Voetbal Is Van Iedereen (OVIVI) is de komende jaren blijvende aandacht voor Slimme technologie in Voetbalstadions. Tijdens het Innovatiefestival van de KNVB en het internationale voetbalcongres Soccerex maken belanghebbenden uit de voetbalwereld kennis met de verschillende oplossingen. Het gaat om oplossingen gericht op:
- Persoonsgebonden toegang (preregistratie); weet wie er in je stadion komt;
- Beter signaleren en vastleggen van racisme en discriminatie op beeld en met geluid;
- Voorspellen en beïnvloeden van gedrag;
De ontwikkelde oplossingen kunnen eveneens bijdragen aan het handhaven van stadionverboden, het tegengaan van wangedrag en geweld en een positieve stadionbeleving. Niet onbelangrijk: alle oplossingen voldoen aan de Nederlandse privacy wet- en regelgeving.
tags: #maatregelen #knvb #voetbalgeweld