De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) heeft door de jaren heen verschillende regels en normen vastgesteld met betrekking tot het gebruik van kunstgrasvelden in het Nederlandse voetbal. Deze regels zijn bedoeld om de veiligheid van de spelers te waarborgen, de kwaliteit van de velden te garanderen en eerlijke concurrentie te bevorderen. Dit artikel geeft een overzicht van de belangrijkste KNVB regels met betrekking tot kunstgras, van de eisen voor de aanleg en het onderhoud van kunstgrasvelden tot de recente beslissing om kunstgrasvelden in de Eredivisie te verbieden.
Historische Context en Ontwikkeling van Normen
In de vroege jaren 2000, toen kunstgras zijn intrede deed in de voetbalsport, werkte de KNVB samen met NOC*NSF en ISA Sport om sportnormen te ontwikkelen waaraan de sportfunctionele eigenschappen van kunstgrasvelden werden getoetst. Deze normen waren gebaseerd op de positieve eigenschappen van natuurgrasvelden. In 2003 en 2006 werd de norm - ISA/KNVB2-15.2 - op een aantal onderdelen opgewaardeerd op basis van nieuwe ervaringen en kennis.
Echter, de ontwikkeling van kunstgras ging door, waardoor het noodzakelijk werd om de verschillen in functionele eigenschappen van de diverse kunstgrasconstructies in kwaliteitsklassen onder te brengen. Dit stelde opdrachtgevers in staat om een gerichte keuze te maken voor een kunstgrasconstructie die sportfunctioneel beter presteerde. Daarnaast was er behoefte aan een zwaardere duurzaamheidstest.
Dit leidde tot de ontwikkeling van een tweede kunstgrasnorm door de KNVB, NOC*NSF en ISA Sport, die de werknaam Plusnorm kreeg. De bestaande norm werd voortaan aangeduid als standaardnorm of basisnorm. De nieuwe norm vertoonde inhoudelijk grote overeenkomsten met de FIFA Two Star norm. Een belangrijk verschil was dat in Nederland waarde werd gehecht aan het aspect energierestitutie, wat de FIFA destijds nog niet had overgenomen. In 2008 werd de KNVB-plusnorm van kracht.
In 2010 stapte de KNVB over op de FIFA-normen, de FIFA * en FIFA ** normen. Daarmee kwamen de vertrouwde nationale normen voor kunstgrasvelden te vervallen. Deze overstap was ingegeven door de gedachte dat Nederland daarmee tevens aanzet zou geven voor groeiende acceptatie wereldwijd. Van 2010 tot 1 januari 2017 werden de kunstgras voetbalvelden conform de FIFA normering getest.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Vanaf 1 januari 2017 heeft de KNVB besloten om niet meer de FIFA te volgen en voor wedstrijden en toernooien onder auspiciën van de KNVB een NOC*NSF certificaat voor het kunstgrasveld te eisen. Voor het toetsingscriterium wordt als minimum de FIFA manual 2012 aangehouden.
Gebruiksnorm voor Kunstgrasvelden
De gebruiksnorm voor kunstgrasvelden geeft de ondergrens aan tot wanneer een kunstgrasveld ‘veilig’ en ‘blessurevrij’ te gebruiken is. De norm, die bestaat sinds 1 juli 2010, bevat eisen rond de stroefheid (van invloed op de kniebelasting), ‘schokabsorptie’ (enkelbelasting en lage rug), balstuit (hardheid van het veld), de balrol (snelheid van het veld) et cetera.
Een veld waarvan uiteindelijk niet kan worden aangetoond dat het voldoet aan de gebruiksnorm, mag niet meer worden gebruikt voor door de KNVB georganiseerde wedstrijden.
Keuring van Kunstgrasvelden
Vanaf acht jaar na aanleg dienen kunstgrasvelden een verplichte keuring te ondergaan. De vereniging moet de KNVB voorzien van een kopie van de rapportage van de keuring. Het is aan te raden om het kunstgrasveld regelmatig te laten keuren en monitoren om voldongen feiten te voorkomen. Bestaande kunstgras voetbalvelden vanaf bouwjaar 2010 moeten als ondergrens minimaal voldoen aan de KNVB gebruikersnorm.
De criteria voor deze norm liggen beduidend lager dan die van de NOC*NSF-KNVB 2-15 norm, maar zijn voldoende om te garanderen dat een veld veilig genoeg is om op te sporten. Dit is gedaan omdat een “ouder” kunstgrasveld nooit dezelfde sporttechnische waarde bezit als een nieuw veld.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Verantwoordelijkheid voor Keuring en Onderhoud
De vereniging moet aan kunnen tonen dat het kunstgrasveld voldoet aan de gestelde gebruiksnorm. Het komt regelmatig voor dat een vereniging een kunstgrasveld huurt van bijvoorbeeld een gemeente en dat er over de verantwoordelijkheid van de staat van het kunstgrasveld schriftelijke afspraken zijn gemaakt in een huur- of gebruikersovereenkomst. Ongeacht de inhoud van deze afspraken, is het de verantwoordelijkheid van de vereniging om bij de KNVB aan te kunnen tonen dat het kunstgrasveld voldoet aan de gebruiksnorm.
De keuring moet worden uitgevoerd door een door NOC*NSF geaccrediteerd keuringsinstituut. De opdracht aan een geaccrediteerd keuringsinstituut wordt normaliter gegeven door de eigenaar van een kunstgrasveld. Wanneer de gemeente eigenaar is, is het de taak van de vereniging om de gemeente hierop te wijzen. Echter, een vereniging kan zelf ook altijd (laten) toetsen of het kunstgrasveld aan de gebruiksnorm voldoet. Het opgestelde keuringsrapport wordt door het keuringsinstituut afgegeven aan de opdrachtgever.
Een keuringsrapport gebaseerd op de gebruiksnorm is in principe twee jaar geldig. Dit betekent dat na twee jaar het kunstgrasveld opnieuw gekeurd moet worden. Het keuringsrapport moet door de vereniging bij de KNVB worden aangeleverd.
Gevolgen van Afkeuring
Als uit de verrichte keuring van het kunstgrasveld blijkt dat het kunstgrasveld niet voldoet aan de gebruiksnorm, moet de vereniging binnen 20 dagen na dagtekening van het keuringsrapport zorgen voor herstel van het kunstgrasveld en door middel van een keuringsrapport aantonen dat het te gebruiken kunstgrasveld alsnog aan de gebruiksnorm voldoet. Mocht uit de nieuwe keuring blijken dat het kunstgrasveld nog niet voldoet aan de gebruiksnorm, dan mag het kunstgrasveld niet langer worden gebruikt voor (thuis)wedstrijden van de vereniging georganiseerd door de KNVB.
De eigenaar van het kunstgrasveld is verantwoordelijk voor het vervangen van het kunstgrasveld, mocht dat nodig zijn. Normaliter is de eigenaar van het kunstgrasveld verantwoordelijk voor het onderhoud van het kunstgrasveld.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
KNVB Besluit over Kunstgras in de Eredivisie
Een belangrijke recente ontwikkeling is het besluit van de KNVB om kunstgrasvelden in de Eredivisie te verbieden.
Unaniem Besluit Betaald Voetbal
Op de Algemene Vergadering Betaald Voetbal van 27 mei 2024 stemden alle clubs uit het betaald voetbal unaniem in met de nieuwe regel. In een eerder stadium waren de eredivisieclubs al unaniem eens over de invoering van deze regels, maar nu is er ook steun vanuit de Keuken Kampioen Divisie-clubs.
Dit houdt in dat er vanaf het seizoen 2025-’26 niet meer op kunstgras gespeeld wordt in de Eredivisie. Alle clubs uit het betaald voetbal hebben unaniem ingestemd met deze nieuwe regel. Hierdoor komt er een einde aan volledige kunstgrasvelden op het hoogste niveau van Nederland. Vanaf het seizoen 2025/'26 spelen alle eredivisieclubs op natuurgras of hybridevelden.
Redenen voor het Verbod
De clubs hebben ingestemd om alleen nog op natuurgras of hybridevelden te spelen. Door de vergoeding die clubs krijgen als ze overstappen op natuurgras of hybridevelden, neemt het aantal kunstgrasvelden in het Nederlands betaald voetbal al langere tijd af.
Kunstgras in het Amateurvoetbal
Het gebruik van kunstgras in het amateurvoetbal is toegestaan voor alle categorieën, competities en klassen in het amateurvoetbal. Een KNVB wedstrijd niveau kunstgras voetbalveld moet voldoen aan strenge normen en eisen. Voor dit keuringscertificaat moet de totale constructie voldoen aan de norm voor voetbal, zoals aangegeven in normblad NOC*NSF/KNVB 2-15. De houder/gebruiker van een kunstgrasveld dient, na afgifte van het certificaat, periodiek te kunnen aantonen dat behoud van de sporttechnische eigenschappen voldoende gewaarborgd is en er te allen tijde sprake is van een veilig en verantwoord gebruik. Voorwaarde om KNVB-competitiewedstrijden te kunnen blijven spelen op het betreffende veld, is dat de waarden binnen de marges van de gebruiksnorm vallen.
Veiligheid en Gezondheid
Al jaren zijn er diverse discussies over de mogelijke gezondheidsrisico’s van het spelen op kunstgrasvelden. In het verleden werden al verschillende onderzoeken uitgevoerd om te zien of rubbergranulaat in kunstgrasvelden schadelijk zou zijn voor de gezondheid. Hierbij ging het met name over een blootstelling aan nitrosaminen, wat een kankerverwekkende werking zou hebben. Onderzoeken hebben aangetoond dat sporten op kunstgrasvelden die zijn ingestrooid met rubbergranulaat veilig is. De KNVB sluit zich aan bij de bevindingen van het RIVM waardoor we weer overgaan op het reguliere beleid.
Rubbergranulaat
Rubbergranulaat is fijngemalen rubber dat met name wordt gebruikt als infillmateriaal van kunstgras voetbalvelden. Van de ruim 1800 kunstgrasvoetbalvelden in Nederland is ruim 90% met dit rubber van gemalen autobanden ingestrooid.
In rubbergranulaat zijn veel verschillende stoffen gemeten, zoals polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), metalen, ftalaten (weekmakers) en bisfenol A (BPA). Er is weinig variatie in de concentraties stoffen tussen de velden en tussen de meetpunten per veld. Daarmee geven de resultaten een goed beeld voor alle velden met SBR rubbergranulaat in Nederland.
In de beschikbare wetenschappelijke informatie zijn geen signalen aangetroffen die duiden op een verband tussen sporten op kunstgras met rubbergranulaat en het ontstaan van leukemie en lymfeklierkanker. Uit de samenstelling van de rubberkorrels blijkt dat de chemische stoffen die leukemie of lymfeklierkanker kunnen veroorzaken er niet (benzeen en 1,3-butadieen) of in heel lage hoeveelheid (2-mercaptobenzothiazol) in zitten.
Europees Onderzoek
De ECHA (Europese Agentschap voor Chemische Stoffen) buigt zich momenteel over het gebruik van infill plastics (en rubber korrels) in eindproducten. Hieronder valt ook het gebruikt van rubber infill materialen in kunstgrasvelden. De conclusies van de ECHA zullen bijdragen aan Europese wetgeving met betrekking tot het gebruik van deze materialen.
Het gebruik van rubbergranulaat op kunstgrasvelden is toegestaan als de gemeente adequate maatregelen neemt om bodemverontreiniging te voorkomen.
Gebruiksregels en Onderhoud
Om de levensduur van een kunstgrasveld te verlengen en de veiligheid te waarborgen, is het belangrijk om gebruiksregels op te stellen en het veld goed te onderhouden.
Gebruiksregels
- Voeten vegen: Spelers nemen veel vuil mee. Daarom moeten ze hun voeten vegen voordat ze het veld betreden. Een ‘vuilsluis’ met roosters, een ‘walk on, walk off mat’ en borstels zijn goede opties. Gebruik het liefst een thermisch verzinkt inlooprooster van ten minste 1,50 x 1,50 meter.
- Voorkom dat spelers over het hek klimmen: Zorg dat zij gebruikmaken van de ingang. Anders brengen zij vuil mee en kan bovendien het hek kapotgaan.
- Voorkom kauwgum op het veld: Sommige soorten hechten zich aan het kunstgras en zijn moeilijk te verwijderen.
- Stel een rookverbod op (en rond het veld): Dit voorkomt dat sigarettenpeuken op het veld terechtkomen. Kunstgrasvezels kunnen niet branden, maar wel smelten.
- Stimuleer het gebruik van kunststof noppen: Want metalen noppen met daaraan bramen beschadigen de mat, terwijl ook vlakke zolen zorgen voor extra slijtage.
- Sluit na gebruik de hekken: Om ongewenste gasten en dieren op het veld te vermijden.
- Stel regels voor het verslepen van doelen: Het slepen van losse doelen over het veld kan beschadigingen veroorzaken. Zorg dat de doelen brede wielen hebben of til ze op.
- Gebruik het veld zo gelijkmatig mogelijk: Trainingen mogen niet telkens op dezelfde plek plaatsvinden. Verplaats ook regelmatig de trainingsdoelen.
Winterse Omstandigheden
In bijna alle gevallen vormen weersomstandigheden niet of nauwelijks een belemmering voor de bespeelbaarheid van een kunstgrasveld. De scheidsrechter bepaalt in hoeverre de weersomstandigheden invloed hebben op de wedstrijd. Met ingang van het seizoen 2022/’23 is het voor standaardteams mannen die uitkomen in de eerste klasse en lager verplicht om uit te wijken naar een ander speelveld wanneer het hoofdveld vanwege een slechte gesteldheid niet bespeelbaar is. Dit kan zowel een veld van kunstgras als natuurgras zijn. Indien uitgeweken kan worden naar zowel een kunstgrasveld als natuurgrasveld, dan is het aan de thuisspelende vereniging om een keuze te maken.