De Geschiedenis van de KNVB Beker: Van Holdertbeker tot TOTO KNVB Beker

De KNVB Beker, officieel de TOTO KNVB Beker om sponsorredenen, is een prestigieuze competitie in het Nederlandse voetbal. Door de jaren heen heeft het toernooi vele memorabele momenten, verrassende winnaars en boeiende verhalen voortgebracht. Dit artikel duikt diep in de geschiedenis van de KNVB Beker, waarbij we de evolutie, de impact op het Nederlandse voetbal en enkele van de meest opmerkelijke gebeurtenissen belichten.

De Vroege Jaren en de Opkomst van de Beker (1898-1945)

Het idee voor een Nederlands bekertoernooi ontstond in 1893, naar het voorbeeld van de FA Cup in Engeland. De KNVB Beker werd voor het eerst georganiseerd in het seizoen 1898/99. In die beginjaren was het toernooi vooral een aangelegenheid voor amateurclubs. Ondernemer Hak Holdert loofde een beker uit voor een wedstrijdenreeks volgens het beker- of afvalsysteem. De Nederlandsche Voetbal- en Athletiekbond (NVAB), de toenmalige KNVB, was enthousiast, maar de animo bij de clubs was minder groot. Een eerste bekerwedstrijd werd gespeeld in Haarlem in februari 1894, maar veel navolging kreeg dit duel niet.

In 1898 waagde Holdert een nieuwe poging, die succesvoller was. Achttien clubs schreven zich in voor deelname aan het bekertoernooi 1898/’99, waaronder Ajax, Haarlem, Hercules, Vitesse, H.V.V. en R.A.P.. De eerste ronde werd gespeeld via een poulesysteem, maar kende een moeizaam verloop. Uiteindelijk bereikten R.A.P. en H.V.V. de finale. De opzet was simpel: een knock-out systeem waarin clubs uit verschillende regio's tegen elkaar streden om de felbegeerde beker. De eerste winnaar was RAP uit Amsterdam, wat direct de toon zette voor de dominantie van clubs uit de Randstad in de vroege edities van het toernooi, die na een dubbele verlenging werd gewonnen door H.V.V. uit Den Haag. De eerste bekerwinnaar in de historie van het Nederlandse voetbal was RAP Amsterdam, dat in de eindstrijd na verlenging HVV met 1-0 versloeg.

Van 1898 tot en met 1945 stond de Nederlandse voetbalbeker bekend als de Holdertbeker, vernoemd naar Hak Holdert die de beker beschikbaar had gesteld. Een uitzondering hierop was de periode 1921 - 1929, toen de trofee omgedoopt was tot de NVB Beker.

Het duurde niet lang voordat de bekercompetitie aan populariteit won. Steeds meer clubs zagen de waarde van deelname, niet alleen vanwege de eer, maar ook vanwege de kans om zich te meten met clubs van een hoger niveau. Dit zorgde voor een grotere diversiteit in het deelnemersveld en droeg bij aan de ontwikkeling van het voetbal in heel Nederland. In de eerste jaren werd het bekertoernooi nog niet erg serieus genomen. Dat bleek bijvoorbeeld heel duidelijk in 1910 toen finalisten Quick en H.V.V. besloten de eindstrijd te laten afwerken door hun tweede elftallen. Het toernooi werd in de eerste decennia ook niet jaarlijks afgewerkt. Uiteindelijk ontbreekt de bekerfinale tussen 1899 en 1960 maar liefst twintig keer op de agenda, soms vanwege uitzonderlijke omstandigheden (zoals de Tweede Wereldoorlog), maar vaker gewoon vanwege desinteresse.

Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.

Winnaars tot 1920

Ook voor 1920 zijn er clubs die de KNVB Beker wisten te winnen, waarvan sommige nog steeds bestaan:

• CVV Mercurius (1920)
• RC Haarlem (1918, 1912)
• AFC Ajax (1917)
• Quick (1916, 1911, 1910, 1909)
• Koninklijke HFC (1915, 1913, 1904)
• Dordrechtsche FC (1914)
• HFC Haarlem (1912, 1902)
• HBS (1908, 1901)
• VOC Rotterdam (1907, 1905)
• Concordia Delft (1906)
• Velocitas Breda (1900)
• RAP Amsterdam (1899)

De Zilveren Dennenappel (1946-1994)

De Holdertbeker wordt tegenwoordig niet meer uitgereikt. De Holdertbeker raakte kwijt. In 1946 bood de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen een nieuwe wisseltrofee aan de KNVB aan. Het Parool schreef dat de zilveren beker al in 1941 was aangekocht. Het Algemeen Handelsblad meldde dat de zilveren trofee bijna door de Duitse bezetter geconfisceerd was, maar dat een zekere meneer De Haan de trofee - met gevaar voor eigen leven - verscheidene malen moest verplaatsen.

De nieuwe beker, gemaakt van zilver, kreeg al snel de bijnaam ‘de Dennenappel’ vanwege zijn karakteristieke vorm. WVV Wageningen was de eerste club die de zilveren dennenappel in ontvangst mocht nemen, na hun overwinning op DWV in de finale van 1948.

Belangrijker voor het bekertoernooi is dat de UEFA in 1960 voor het eerst een toernooi uitschrijft voor nationale bekerwinnaars, de Europa Cup II. De animo voor deelname aan het vaderlandse bekertoernooi neemt daarna in ieder geval wel toe en vanaf 1960 kent ieder voetbalseizoen een apotheose in de vorm van de bekerfinale.

Professionalisering en de Rol van de Beker

Met de opkomst van het professionele voetbal in Nederland in de jaren '50 en '60 veranderde ook de rol van de KNVB Beker. Profclubs gingen een steeds grotere rol spelen en de beker werd een belangrijke kans voor kleinere clubs om zich te bewijzen tegen de gevestigde orde. De bekerwinnaar plaatste zich voor Europees voetbal, wat de competitie nog aantrekkelijker maakte.

Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids

Zowel de vorm van het bekertoernooi als de locatie voor de finale bezorgen de KNVB in de jaren zeventig en tachtig veel hoofdbrekens. Het ene jaar doen amateurclubs wel mee aan het bekertoernooi en het andere jaar weer niet, verder weet men geen keuze te maken tussen een knock-outsysteem en een poulesysteem.

De locatie is eveneens een pijnpunt. Nadat De Kuip tussen 1972 en 1976 tot ieders tevredenheid gastheer is geweest voor de bekerfinale, wordt op aandringen van de finalisten FC Twente en PEC Zwolle in 1977 uitgeweken naar Nijmegen. In de jaren daarna volgen ook andere plaatsen en gedurende enkele seizoenen wordt de bekerfinale zelfs uitgesmeerd over een uit- en thuiswedstrijd.

Uiteindelijk valt in 1989 de beslissing om de bekerfinale exclusief te spelen in De Kuip, een besluit waar niet meer van wordt afgeweken. Samen met de - tegenwoordig - vaste deelname van de amateurclubs en het knock-outsysteem, krijgt het bekertoernooi eindelijk allure.

In deze periode zagen we ook de opkomst van enkele legendarische bekerfinales. Clubs als Ajax, Feyenoord en PSV domineerden de competitie, maar er waren ook verrassende winnaars zoals Fortuna Sittard in 1957 en PEC Zwolle in 2014.

Sponsornamen en de Gouden Glans (1995-heden)

Vanaf 1995 gingen sponsorbelangen meetellen en veranderde de naam van de beker in Amstel Cup (1995-2004) en Gatorade Cup (2005). Sinds 2006 staat de beker bekend als de KNVB Beker, met toevoegingen van de hoofdsponsor. Momenteel is de beker bekend als de TOTO KNVB Beker. Ter gelegenheid van de 100e bekerfinale, die in 2018 werd gespeeld, kreeg de dennenappel een fraaie gouden laklaag.

Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen

De (her)start in Rotterdam is uitstekend: Feyenoord kwalificeert zich tussen 1991 en 1995 vier keer voor de bekerfinale, waarmee een uitverkocht stadion gegarandeerd is. In de seizoenen die volgen blijkt De Kuip ook vol te lopen bij finales waar de Rotterdamse club niet aan deelneemt.

De eerste memorabele eindstrijd is wat dat betreft het duel tussen Ajax en sc Heerenveen in 1993. De Friezen gaan met 6-2 ten onder, maar het beeld van de rijen bussen onderweg van Heerenveen naar Rotterdam en de fantastische sfeer in en om het stadion, markeren het begin van de ‘bekerfeesten’. Inmiddels zijn dat bekende beelden. De Eurojackpot KNVB Bekerfinale is een jaarlijks hoogtepunt op de voetbalkalender.

Memorabele Finales en Opmerkelijke Gebeurtenissen

De geschiedenis van de KNVB Beker is rijk aan memorabele finales en opmerkelijke gebeurtenissen. Een aantal voorbeelden:

• 1983: Ajax vs. N.E.C. De dubbele ontmoeting in de finale tussen Ajax en N.E.C., waarbij Frans Janssen een basisspeler was voor de Nijmegenaren, blijft een iconisch moment. Hoewel N.E.C. uiteindelijk verloor, staat deze finale symbool voor de veerkracht en de ambities van de club.
• 1994: Feyenoord vs. N.E.C. Opnieuw N.E.C. in de finale, ditmaal tegen Feyenoord. Frans Janssen was assistent-trainer van Jan Pruijn. Wederom greep N.E.C. naast de beker.
• 2017: AZ vs. Vitesse. Een finale waarin twee nagenoeg gelijkwaardige teams tegenover elkaar stonden. Vitesse trok aan het langste eind, wat aantoonde dat de bekercompetitie onvoorspelbaar kan zijn.
• 2024: AZ vs. Go Ahead Eagles. De finale van 2024 was bijzonder omdat beide trainers, Maarten Martens (AZ) en Paul Simonis (Go Ahead Eagles), slechts 40 jaar oud waren. Dit was voor het eerst sinds 1986 dat de finale een duel was tussen twee coaches van veertig jaar of jonger.

Deze finales, en vele andere, hebben bijgedragen aan de rijke historie van de KNVB Beker en laten zien hoe belangrijk het toernooi is voor het Nederlandse voetbal.

De KNVB Beker in de Moderne Tijd

In de moderne tijd is de KNVB Beker nog steeds een belangrijk toernooi in Nederland. De competitie biedt kleinere clubs de kans om zich te meten met de topclubs en om Europees voetbal te halen. De bekerfinale is een jaarlijks hoogtepunt en trekt veel aandacht van de media en het publiek.

De KNVB heeft de afgelopen jaren verschillende wijzigingen doorgevoerd in de opzet van de bekercompetitie om deze aantrekkelijker te maken. Zo is er bijvoorbeeld een grotere focus op de jeugdopleiding en worden er meer wedstrijden op doordeweekse avonden gespeeld om de belasting voor de clubs te verminderen.

Opmerkelijke Momenten en Feiten

• Geen bekerwinnaar in 2020: In het ‘coronajaar’ 2020 werd het toernooi niet gespeeld, waardoor er voor het eerst in de historie een jaar werd overgeslagen. Vanwege de uitbraak van de coronapandemie en het verbod op vergunningsplichtige evenementen, is de Eredivisie in het seizoen 2019/'20 niet uitgespeeld. De competitie is afgesloten zonder kampioen.
• Amateurstunts: De KNVB Beker staat bekend om de verrassingen en stunts van amateurclubs. Zo haalde SV Spakenburg in 2023 de halve finale.
• Fortuna ’54 (1957 en 1964): Deze club uit Geleen won in 1957 de KNVB Beker en eindigde dat jaar ook op de tweede plaats in de competitie. In 1968 fuseerde de club met Sittardia en werd Fortuna Sittard.
• Quick Nijmegen (1949): Amateurclub Quick Nijmegen won in 1949 de KNVB Beker. In 2017 werd een replica van de beker aan de club overhandigd door UEFA-medewerker Michael van Praag.
• WVV Wageningen (1939 en 1948): De profafdeling van deze club bestaat niet meer, maar Wageningen speelde in 1974 nog in de Eredivisie.
• VSV Velsen (1938): Deze club uit Velsen won in 1938 de KNVB Beker.
• RFC Roermond (1936): RFC Roermond won in 1936 als eerste Limburgse club de KNVB Beker.
• Velocitas 1897 (1934): Amateurclub Velocitas uit Groningen won in 1934 de KNVB Beker door van Feyenoord te winnen.
• VUC Den Haag (1927): De Haagse amateurclub won in 1927 de KNVB-beker.
• TSV Longa (1926): Deze club uit Tilburg won in 1926 de KNVB Beker. In 2017 fuseerde de club met een aantal andere clubs uit de buurt en werd het FC Tilburg.
• ZFC Zaandam (1925): ZFC Zaandam won in 1925 de KNVB Beker. In 1990 is de club opgeheven.
• VV Schoten (1921): Het Haarlemse VV Schoten won in 1921 de KNVB-beker.

Statistieken en Feiten

Om een volledig beeld te geven van de KNVB Beker, is het belangrijk om enkele statistieken en feiten te belichten:

• Meeste overwinningen: Ajax is recordhouder met 20 overwinningen, gevolgd door Feyenoord (15) en PSV (11).
• Meeste finales gespeeld: Ajax heeft de meeste finales gespeeld, namelijk 30. PSV en Feyenoord stonden 19 keer in de finale.
• Grootste overwinning: De grootste overwinning in het bekertoernooi dateert uit het seizoen 1903/04.
• Snelste doelpunt: Het snelste doelpunt in een bekerfinale staat op naam van Romário (PSV), die in 1989 na 2 minuten scoorde.
• Meest doelpuntrijke finale: De meest doelpuntrijke finale was in 1944, toen Willem II met 9-2 won van Groene Ster.
• Amateurclubs in de halve finale: Sinds de invoering van het betaalde voetbal is het slechts drie amateurclubs gelukt de halve finale te bereiken: IJsselmeervogels (1974/’75), VVSB (2015/’16) en Spakenburg (2022/’23).
• Unieke statistiek: Het is nog nooit eerder voorgekomen dat twee clubs met exact evenveel Eredivisiepunten tegenover elkaar stonden in de TOTO KNVB Bekerfinale, zoals in 2024 het geval was met AZ en Go Ahead Eagles.

Deze statistieken geven een indicatie van de prestaties van de verschillende clubs en trainers in de KNVB Beker en dragen bij aan de rijke historie van het toernooi.

De Impact van de Beker op het Nederlandse Voetbal

De KNVB Beker heeft een aanzienlijke impact op het Nederlandse voetbal. Het toernooi biedt kleinere clubs de kans om zich te bewijzen tegen de topclubs en om Europees voetbal te halen. Dit zorgt voor meer spanning en sensatie in de competitie en draagt bij aan de populariteit van het voetbal in Nederland.

Daarnaast is de KNVB Beker een belangrijk platform voor de ontwikkeling van jonge talenten. Veel jonge spelers krijgen in de bekerwedstrijden de kans om zich te laten zien en door te breken. De Eurojackpot KNVB Beker is de beker van heel Nederland. Elk seizoen worden de kaarten opnieuw geschud en nemen grote én kleine clubs uit het hele land het tegen elkaar op. Dat maakt de Eurojackpot KNVB Beker de cup van de kleine en grote kansen. De kans om op een bijzonder podium te spelen. Om nieuwe uitdagingen te vinden en nieuw talent te spotten. Om een belangrijke prijs in de wacht te slepen en een ticket voor Europees voetbal te verdienen. Om als club, speler of fan je voetbalhart eens goed op te halen.

De Toekomst van de KNVB Beker

De toekomst van de KNVB Beker ziet er rooskleurig uit. Het toernooi blijft een belangrijke rol spelen in het Nederlandse voetbal en biedt clubs de kans om zich te bewijzen en prijzen te winnen. Een mogelijke ontwikkeling is de verdere internationalisering van het voetbal. Steeds meer Nederlandse clubs spelen in Europese competities, wat de concurrentie om de KNVB Beker verder kan verhogen. Het is dan ook belangrijk dat de KNVB de bekercompetitie blijft aanpassen aan de veranderende omstandigheden om de relevantie en aantrekkelijkheid te waarborgen.

tags: #knvb #beker #geschiedenis