Data-analyse speelt een steeds grotere rol in de moderne sport, en zaalhockey is daarop geen uitzondering. De Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB) erkent het belang van data en technologie voor het verbeteren van prestaties, het optimaliseren van trainingsmethoden en het verder ontwikkelen van talent. Dit artikel duikt in de verschillende aspecten van data-analyse binnen het zaalhockey, van de inzet van video-analyse tot het gebruik van GPS-technologie en de impact van data op verenigingsniveau.
Video-analyse in het zaalhockey: Een cruciale tool
Video-analyse is een onmisbaar instrument geworden voor zowel coaches als spelers. Het stelt hen in staat om wedstrijden en trainingen objectief te evalueren, patronen te herkennen en tactieken te verfijnen. Thom Fokker, werkzaam als video-analist bij MSC Sumchanka, benadrukt dat het werk meer omvat dan alleen filmen: ‘Het is niet alleen maar filmen. Het is wel iets meer dan dat. Ik verzamel zoveel mogelijk data van alle tegenstanders. Dat houdt in dat ik op vrijdag en zaterdag alle wedstrijden zie en opneem.’
De verzamelde data wordt vervolgens gebruikt om de coaches en spelers te voorzien van waardevolle inzichten. Fokker legt uit: ‘Tijdens de wedstrijd heb ik ook contact met de bank. Dat kan ik het gevoel van de coaches en spelers bevestigen of ontkrachten naar aanleiding van de data of wat ik zelf heb gezien. Ik kan iets toevoegen wat ik denk wat ik goed kan en superleuk vind om te doen.’
Een concreet voorbeeld van de impact van video-analyse is de halve finale van MSC Sumchanka tegen Düsseldorfer HC. Door de aanvoerster van Düsseldorfer HC buitenspel te zetten, werd hun opbouw verstoord. Fokker koppelde dit terug naar de bank, waarna de press de hele wedstrijd werd volgehouden.
Ook tijdens de Europacup zaalhockey worden video-analyses gebruikt. De videoanalisten Thom Fokker en Maarten Bosman verzamelden en analyseerden beelden van alle tegenstanders. Doordat er twee specialisten aanwezig waren konden de wedstrijden direct gecodeerd worden. Als coaches kun je daardoor real time alles bekijken, terwijl de videospecialisten bij de wedstrijden blijven om alles vast te leggen. Door in duo’s de analyses te maken kunnen twee specialisten met elkaar sparren. Dat werkte goed door aan de analyses een tijdsplanning te koppelen. De avond voor de wedstrijd werd alles aan elkaar gepresenteerd. Als je met elkaar hetzelfde doel hebt, is het goed om in deze besprekingen kritisch op elkaar te zijn om iedereen scherp te houden of te krijgen.
Lees ook: Alles over zaalhockey regels
GPS-technologie: Fysieke prestaties meten en verbeteren
Naast video-analyse maakt de KNHB gebruik van GPS-technologie om het fysieke niveau van de nationale teams te meten en te verbeteren. De samenwerking met Catapult, een toonaangevende leverancier van GPS-technologie voor de topsport, is vernieuwd en verder uitgebreid.
Joost Bitterling, Tophockey Performance Analyse & Data bij de KNHB, legt uit: “Catapult stelt ons in staat om precies te meten wat er fysiek gevraagd wordt in trainingen en wedstrijden. Met deze inzichten kunnen we gerichter werken aan het verbeteren van prestaties én het risico op blessures verminderen.”
De GPS-trackers en analysetools van Catapult bieden directe feedback over trainingsbelasting, waardoor coaches nauwkeuriger kunnen sturen op de juiste intensiteit. De samenwerking is inmiddels uitgebreid van het monitoren van alleen de nationale heren- en damesteams naar álle jeugdteams vanaf de nationale onder 16 selecties. Hierdoor ontstaat een veel breder en dieper beeld van talentontwikkeling. Jongens en meiden kunnen al op jonge leeftijd nauwkeurig gevolgd worden, wat bijdraagt aan hun begeleiding richting de top.
Ook hebben Catapult en de KNHB samen een innovatief data-uitwisselingsplatform ontwikkeld. Dit maakt het eenvoudiger om informatie te delen tussen clubs en bond, en tussen de verschillende teams van de KNHB zelf.
Data-analyse op verenigingsniveau: De Verenigingsmonitor
De KNHB zet zich ook in om data-analyse toegankelijk te maken voor hockeyverenigingen. Sinds 2018 maken verenigingen gebruik van de Verenigingsmonitor, een onderzoekstool die helpt om meer inzicht te krijgen op welke thema’s verenigingen uitblinken en waar nog kansen liggen. Met behulp van dit dashboard kunnen verenigingen zich eenvoudig vergelijken met andere verenigingen in de buurt en de eigen prestaties volgen over de tijd. Met deze data kunnen verenigingen gericht aan de slag met het maken van toekomstbestendige plannen of het herijken van bestaande plannen.
Lees ook: Gids voor zaalhockey regels jongste jeugd
De KNHB hecht veel waarde aan een duurzame (inter)actieve relatie met verenigingsfunctionarissen, hockeyers en fans. Technologie en data spelen daarbij een belangrijke rol. Met behulp van de juiste informatie kunnen we namelijk zorgen voor relevante content op maat. Zo kunnen we elke verenigingsfunctionaris, hockeyer en fan persoonlijk bereiken, met elkaar verbinden en bedienen. Data zijn ook van belang voor het onderbouwen van beleidskeuzes en het efficiënter maken van werkprocessen binnen de KNHB.
De KNHB krijgt regelmatig vragen van verenigingen over de data die zij in het kader van onderzoek en analyse vergaart over verenigingen en leden van deze verenigingen: Voor wie zijn mijn verenigingsgegevens inzichtelijk? De KNHB wisselt de opgehaalde persoonsgegevens en verenigingsgegevens voor bepaalde onderzoeken uit tussen de diverse medewerkers en vrijwilligers binnen de organisatie, maar alleen voor zover dit noodzakelijk is voor hun werkzaamheden. Het betreft bij voorkeur geaggregeerde data (analyses gemaakt op basis van de onbewerkte data), zodat deze niet te herleiden zijn naar individuele verenigingen en/of personen. In sommige gevallen kan de uitwisseling echter ook de onbewerkte data bevatten. Het doel van de verwerking van persoonsgegevens en/of verenigingsgegevens kan met zich meebrengen dat wij persoonsgegevens en/of verenigingsgegevens delen met andere organisaties. De KNHB levert in deze gevallen de gevraagde informatie aan in rapportagevorm welke altijd geanonimiseerd wordt op persoonsniveau; waar mogelijk wordt dit ook gedaan op verenigingsniveau. Er worden nooit ‘ruwe’ databestanden aangeleverd.
Tactische flexibiliteit en data-analyse in de zaal
Het zaalhockeyseizoen brengt specifieke uitdagingen met zich mee, waaronder de snelle aanpassing die speelsters moeten maken na het veldseizoen. Gedurende het Hoofdklasse zaalseizoen spelen veel teams in een vergelijkbare press-opstelling. Dit ‘trucje’ is eenvoudig aan te leren en zien we zodoende veel terug. Zodra een team meer uren in de zaal traint ontstaan creatievere speelstijlen. Gedurende het zaalseizoen zien we daardoor variatie in speelstijlen ontstaan.
In vergelijking met het veld is er veel minder fysieke ruimte voor de speelsters. Daarom is het belangrijk om te investeren in het trainen van technische vaardigheden, voornamelijk voor de posities tussen de spitsen en verdedigers, waar tijdens de wedstrijd ruimtes ontstaan om deze vaardigheden uit te kunnen voeren.
Statistieken tonen aan dat de meeste doelpunten in de tweede helft vallen, mede door de opbouw van tijdstraffen en de mentale component van tijdsdruk. In de zaal heb je als coach meer invloed op het spel dan op het veld. In de eerste helft is het belangrijk dat speelsters geduldig zijn omdat de ruimtes om aan te vallen klein zijn. Goed getimede individuele acties, met zo min mogelijk risico op een counter, kunnen daar het verschil maken. Verandert de wedstrijd door meer overtal- en ondertalsituaties, dan vraagt dit een snelle en flexibele aanpassing. Het overtal moet de bal snel van stick naar stick laten gaan en speelsters rondom de bal moeten constant vrijlopen zodat ze versnellend kunnen aannemen en passen. Het continu aanpassen en kunnen omgaan met veranderende situaties maakt zaalhockey juist interessant. Het momentum tussen de teams wisselt in de zaal veel vaker dan in het veldhockey.
Lees ook: Plezier in Zaalhockey
Ongeveer 70% van de doelpunten in de zaal ontstaat na een omschakelmoment. Dan wil je weten waar en hoe je de bal gaat afpakken. Heb je dat helder, dan kun je bepalen hoe het team zich moet inrichten en welke fysieke eigenschappen hierbij komen kijken. Pak je de bal af hoog of juist laag op het veld? Als je weet dat jouw spitsen langere sprints moeten afleggen, dan kun je verwachten dat ze ook een ander wisselschema verlangen. Als coach wil je dat ze fysiek in staat zijn om het game plan uit te voeren. Balwinst vanuit een omschakelmoment is volkomen anders dan balwinst na een gecontroleerde situatie. Er is meer ruimte en dat geeft de mogelijkheid tot het creëren van grotere kansen. Dus moest het game plan erin voorzien hoe wij vaker balwinst uit een omschakelmoment konden realiseren.
Gemiddeld genomen- behalve Duits kampioen Hamburg - speelden de tegenstanders in een open speelstijl, dat wil zeggen minder aandacht voor de counter control. Dan is het minder erg als de tegenstander soms op jouw helft komt te spelen, want in de omschakeling is er de gewenste ruimte. De daarbij behorende intensievere sprints zijn verwerkt in het wisselschema. We hebben ingespeeld door vooraf een verdeling van de speelminuten per helft te maken. Speelsters speelden minder lange blokken en het totaal aantal speelminuten per speelster ging ook naar beneden. In totaal zijn er 100 speelminuten per helft. Alle speelsters (10, exclusief keepster) werden ingedeeld tussen de 8-12,5 minuten, zodat in de poulefase niemand meer dan 12,5 minuut per helft zou spelen.
Een goede afstemming tussen de spelers is in het zaalhockey cruciaal. Je moet van elkaar weten wat de ander gaat doen. Meer variaties doorvoeren tijdens een wedstrijd zorgt automatisch voor minder ingespeelde koppeltjes. Dat kan een bedreiging zijn in een game plan. Balverlies hoort bij het spel, maar het aantal unforced errors wil je beperken. Een optimaal gebruik van het wisselbeleid leidt ook hierbij tot het beste resultaat, omdat fouten door vermoeidheid tot een minimum beperkt worden. Aan het einde van een zaalhockey seizoen hebben alle spelers zoveel trainingsuren gemaakt, dat je gemakkelijker kunt wisselen. Wanneer spelers van elkaar weten wat het gedrag is in bepaalde situaties, neemt het aantal onnodige fouten sterk af.
De keuzes die gemaakt worden tijdens het spelen van een omschakelmoment zijn anders dan de keuzes in balbezit tijdens gecontroleerde spelsituaties. Ook daar is het doel om via een versnelling naar de cirkel te komen. In zaalhockey kan de tegenstander nooit alle passlijnen dichthouden, er zijn altijd opties om door de press te kunnen spelen. Als coach dien je daarom met jouw team een goede analyse te maken over welke spelers je in welke situatie het beste op welke positie van het veld wilt hebben.
Mentale aspecten en teamdynamiek
Tijdens het spelen op het allerhoogste niveau wordt meer aandacht besteed aan de mentale aspecten van het kunnen presteren. Hoe maak je een groep individuen mentaal klaar, zodat het als team optimaal kan presteren? Als coach is het belangrijk dat je de groep begrijpt, voordat je zelf begrepen wilt en kunt worden. Daardoor moet een trainingsweek ook bestaan uit een teamsessie waarbij de speelsters input inbrengen: wat hebben ze meegemaakt?; hoe kijken ze tegen bepaalde onderwerpen aan? en natuurlijk: wat is nodig richting de volgende trainingen en wedstrijden?
Met een selectie van 12 speelsters (10 speelsters en 2 keepers), 2 coaches, 2 videoanalisten, een teammanager en fysio zouden we vier dagen fulltime bij elkaar zijn. Vier dagen 24/7 met elkaar zijn, vraagt een andere aanpak. Een duidelijk programma creëert een balans tussen focus en ontspanning. Wij zochten naar een goed evenwicht tussen voorbesprekingen, wedstrijden, afsluiten van de wedstrijden, rust en ontspanning.
Voor het programma gedurende het toernooi zijn de te spelen wedstrijden leidend. De dagen vóór het toernooi kun je zelf invullen. Wanneer wil je aankomen op de locatie? Wanneer zijn de laatste trainingsmomenten? De dagen voor het toernooi train je niet meer intensief, maar willen spelers wel sfeer kunnen proeven. Tijdens de laatste training kwamen opvallende punten naar boven, waaronder de akoestiek van de hal. Daar hebben we op ingespeeld door met muziek te trainen. Zodoende konden we afspraken maken over hoe te communiceren in het veld en vanaf de bank naar het veld. Een ander aandachtspunt was de wedstrijdbal. In Hamburg werd gespeeld met een grotere bal dan in de hoofdklasse. De aanpassing aan een grotere en tragere wedstrijdbal was belangrijk. Elke speelster gaat anders om met dit soort noodzakelijke aanpassingen. Het gaat er in alle gevallen om hoe je de focus kunt houden op onderdelen waar je wel invloed op hebt.
Impact van Corona maatregelen op zaalhockey
De persconferentie van vrijdagavond 26 november bracht Nederland helaas weer nieuwe coronamaatregelen. De besmettingscijfers zijn dusdanig dat deze nieuwe maatregelen een kentering moeten brengen, aldus de overheid. Deze nieuwe maatregelen gaan zondagavond om 17.00 uur in en raken ook de hockeysport. Van 17.00 uur tot 05.00 uur moeten ook de sportcomplexen dicht zijn. Wederom wordt een gat geslagen in het verenigingsleven.
Ruim 10.000 teams maken zich na komend weekend op voor het zaalseizoen. De KNHB heeft na een snelle analyse vastgesteld dat 85% van alle zaalwedstrijden gespeeld wordt door jeugdteams. Bovendien geldt dat van alle op dit moment ingeplande wedstrijden (junioren en senioren) 85% uitgespeeld zal zijn voor 17.00 uur. Van alle wedstrijden dient 15% dus verplaatst te worden. De competitieleiding van de KNHB onderzoekt de komende dagen wat in dit geval de mogelijkheden zijn. Daarbij denkt de bond aan het eerder op de dag starten van wedstrijden waardoor meer wedstrijden gespeeld kunnen worden voor 17.00 uur. Daarnaast denkt de hockeybond ruimte te zien op data die nu nog niet of deels worden gebruikt als competitiedata, zoals bijvoorbeeld 2 januari 2022.
Natuurlijk ziet de KNHB de grote uitdagingen die gepaard gaan met deze maatregelen. Veel trainingen vinden normaal gesproken pas plaats na 17.00 uur, veel vrijwilligers zijn juist vanaf dat moment pas beschikbaar. Tegelijkertijd ziet de KNHB ook de ruimte die de overheid biedt om in deze lastige tijd sporters te laten sporten; hockeyers te laten hockeyen. Daarom roept de KNHB verenigingen en hockeyers op om creatief te kijken naar de mogelijkheden die er wel zijn. Ook nu de situatie verre van ideaal is, is het belangrijk om de ruimte die we wel hebben volledig in te vullen. Natuurlijk willen teams voor de zaaltrainingen graag in de zaal trainen. Maar trainen kan misschien ook in het weekend op het veld, al dan niet met balken buiten. Op woensdagmiddag kunnen wellicht meerdere jeugdteams op ‘zaalformaat’ buiten aan de slag.
tags: #knhb #zaalhockey #data #analyse