Voetbal is een dynamische sport waar tactiek en strategie cruciaal zijn. Een belangrijk onderdeel hiervan is het wisselbeleid. Hoe vaak mag je wisselen? Welke regels gelden er voor het betaald voetbal, het amateurvoetbal en de jeugd? Dit artikel geeft een uitgebreid overzicht van de huidige regels en ontwikkelingen rondom het aantal wissels in het voetbal.
Van drie naar vijf wissels: Een tijdelijke maatregel wordt de norm
Tot 2020 mochten teams in zowel het betaald- als amateurvoetbal maximaal drie keer per wedstrijd wisselen. Tijdens de coronapandemie in 2020 kwam het IFAB (International Football Association Board) bijeen om de invloed van de pandemie op het profvoetbal te bespreken. Om de gezondheid van spelers beter te beschermen, werd besloten om het wisselbeleid te verruimen naar maximaal vijf wissels per wedstrijd. In eerste instantie was dit als een tijdelijke oplossing bedacht, maar wegens succes werd het continu verlengd. Competities kunnen nu zelf beslissen of ze drie of vijf wissels per wedstrijd toestaan. Tot nu toe hebben alle grote competities, inclusief de organisatie van het WK in Qatar, hiermee ingestemd.
Het aantal wisselmomenten: Strategisch inzetten van wissels
Het feit dat er vijf keer gewisseld mag worden, betekent niet dat het spel ook vijf keer per ploeg mag worden stilgelegd om de wissel door te voeren. Net als voorheen geldt dat je drie momenten hebt om je wissels door te voeren. Wisselmomenten zijn momenten tijdens de wedstrijd waarop een coach een of meerdere spelers wil wisselen. Als de bal buiten de lijnen is, worden de wissels doorgevoerd. De rust wordt niet als wisselmoment gezien. Ook de mini-pauze in de verlenging geldt niet als wisselmoment. Met andere woorden: als de coach al zijn wisselmomenten heeft ingezet, maar nog niet al zijn wissels, kan hij of zij in de rust of verlengingsrust alsnog wisselen.
De wisselprocedure: Een strikt reglement
De wisselprocedure verloopt volgens een strikt reglement waar alle ploegen zich aan moeten houden. Voor de wedstrijd wordt een wedstrijdformulier ingeleverd met de namen van de spelers. Als een speler per ongeluk niet op de lijst is gezet, mag deze voetballer niet meedoen. Soms komen soortgelijke fouten zelfs op het hoogste niveau voor. Zo vergat Ajax in 2021 Sébastien Haller in te schrijven voor de Europa League, waardoor hij het hele toernooi niet mocht meedoen.
Tijdens de wedstrijd moet de scheidsrechter op de hoogte worden gebracht van een wissel. In het profvoetbal loopt dit contact via de vierde official. Als de bal buiten de lijnen is, wordt de wissel vaak doorgevoerd. De speler die het veld verlaat, mag dat overal doen. Pas als hij of zij buiten de lijnen is, mag de nieuwe speler, ter hoogte van de middellijn, het veld betreden.
Lees ook: Hoeveel calorieën verbrand je met korfbal?
Het komt soms voor dat een speler weigert het veld te verlaten. Dit gebeurde onder andere tijdens de League Cup-finale tussen Chelsea en Manchester City in 2019. Na een 0-0 en een verlenging wilde trainer Maurizio Sarri de keeper vlak voor de penaltyserie wisselen. Keeper Kepa weigerde, waardoor de scheidsrechter genoodzaakt was om het spel te hervatten zonder de doorgevoerde wissel. Uiteindelijk verloor Chelsea en kreeg Kepa een boete van twee ton.
Wisselen in het amateurvoetbal: Verschillen per categorie
In het amateurvoetbal gelden voor de senioren en de oudste jeugdteams in de A-categorie dezelfde regels als voor het betaald voetbal. Er mag dus zowel in de beker als competitie vijf keer worden gewisseld in drie momenten. Bij verlenging mag er één extra wissel worden doorgevoerd.
De praktijk wijst uit dat deze regels alleen bij prestatieteams worden gehandhaafd. In de zogenaamde 'kelderklasse' besluiten ploegen onderling met de scheidsrechter vaak om door te wisselen. In de jeugd mag reglementair vaker worden gewisseld. In categorie A mogen CJO15 t/m JO17 zeven keer wisselen en categorie A JO13 en JO14 én alle B-categorieploegen mogen onbeperkt wisselen.
Extra wissel bij hoofdletsel: Een pilot voor de veiligheid
De IFAB ging in 2020 akkoord met een proef om een extra wissel in te zetten bij ernstig hoofdletsel. Competities mochten zelf beslissen om hiermee te experimenteren. De KNVB besloot in het seizoen 2021/22 hiermee te testen. Het is nog onduidelijk of deze pilot wordt omgezet in een nieuwe regel. De meningen over de effectiviteit van de regel zijn verdeeld. Artsen zijn erg blij met de regel, aangezien hoofdletsel een grote zorg is binnen het voetbal, maar de spelersvakbond ziet het als een halfslachtige regel.
Overzicht van het wisselbeleid per categorie
| Categorie | Maximum aantal wisselspelers | Maximum aantal wisselmomenten | Doorwisselen |
|---|---|---|---|
| Categorie A Mannen en vrouwen (incl. O21 en O23) | 5 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Nee |
| JO19 | 5 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Nee |
| JO15, JO16, JO17, MO15, MO17, MO20 | 7 | 4 (3 tijdens het spel, 1 in de rust) | Ja |
| MO13, JO13, JO14 | 7 | Onbeperkt | Ja |
| Categorie B Alle categorieën | 7 | Onbeperkt | Ja |
Specificaties voor O15 t/m O17 en MO20 categorie A
Per wedstrijd staan maximaal 18 spelers op het wedstrijdformulier. Hiervan beginnen 11 spelers in het veld en zitten maximaal 7 wisselspelers op de bank. Tijdens de wedstrijd zijn 4 wisselmomenten toegestaan: 3 tijdens de speeltijd en 1 in de rust. Bij elk wisselmoment mogen 7 spelers tegelijk gewisseld worden. Dit betekent dat er iedere keer maximaal 7 spelers tegelijk in en uit het veld gaan. Gewisselde spelers mogen bij een volgend wisselmoment weer terugkeren in het veld. Omdat er 4 wisselmomenten zijn (3 tijdens de speeltijd en 1 tijdens de rust), kunnen in totaal 28 wisselbewegingen plaatsvinden.
Lees ook: Wat verdient een derde keeper?
Specificaties voor O19 en ouder categorie A
Vanaf de leeftijdscategorie Onder 19 (O19) geldt dat er tijdens een wedstrijd 4 wisselmomenten zijn toegestaan: 3 momenten tijdens de speeltijd en 1 moment in de rust. Binnen deze wisselmomenten mogen in totaal 5 spelers gewisseld worden gedurende de hele wedstrijd. Gewisselde spelers mogen niet opnieuw meespelen nadat zij zijn vervangen.
Onbeperkt en vliegend wisselen
In de O13, O14 categorie A en gehele categorie B mag onbeperkt gewisseld worden met maximaal 7 wisselspelers. Dit houdt in dat spelers op elk moment tijdens de wedstrijd kunnen worden gewisseld, zonder beperking in het aantal wisselbewegingen. In de O13 en O14 wordt vliegend wisselen toegepast. Dit betekent dat spelers gewisseld kunnen worden zonder dat het spel hiervoor hoeft te worden onderbroken. De wissel kan dus plaatsvinden terwijl het spel doorgaat. In de O15 en ouder vindt het wisselen op de traditionele manier plaats. Dit houdt in dat het spel eerst stil moet liggen en de wissel alleen met toestemming van de scheidsrechter mag worden uitgevoerd.
De impact van de nieuwe regels
De nieuwe regels omtrent het aantal wissels hebben duidelijke gevolgen voor het voetbalspel:
- Hogere flexibiliteit in tactiek: Trainers hebben meer mogelijkheden om tactisch te reageren tijdens een wedstrijd door extra wissels.
- Vermindering van blessurerisico’s: Met vijf wissels kunnen spelers die vermoeid zijn of lichte klachten hebben eerder gewisseld worden, wat de kans op ernstige blessures kan verlagen.
- Meer kansen voor reservebankspelers: De uitbreiding tot vijf wissels kan ervoor zorgen dat meer spelers speeltijd krijgen, waardoor ze zich beter kunnen ontwikkelen.
- Groeiend belang van een brede selectie: Clubs zullen mogelijk investeren in een bredere en kwalitatief sterke kern omdat meer spelers ingezet kunnen worden.
- Impact op kleinere teams: Teams met minder financiële middelen vinden het wellicht lastiger om een grotere selectie van topniveau te onderhouden, waardoor er een grotere kloof kan ontstaan tussen grote en kleine clubs.
- Tactische pauzes tijdens wissels: Coaches kunnen de momenten van wisselen gebruiken voor korte teambesprekingen om zo direct invloed uit te oefenen op het verloop van de game.
- Toegevoegde spanning naar het einde toe: Door frisse spelers laat in de wedstrijd te brengen, kan het tempo hoog blijven en blijven eindrondes spannend.
Lees ook: Hoeveel vlakken heeft een voetbal?