Gezegde Betekenis: Uit de Wedstrijd Spelen

Introductie

De Nederlandse taal is rijk aan spreekwoorden en gezegden, waarvan de betekenis niet altijd direct duidelijk is. Een interessant voorbeeld hiervan is de uitdrukking "om des keizers baard spelen". Wat betekent dit precies, waar komt het vandaan, en hoe wordt het gebruikt? Dit artikel duikt in de oorsprong en betekenis van dit gezegde.

Wat betekent "om des keizers baard spelen"?

Als je "om des keizers baard" speelt, staat er niets op het spel. Er is geen belang verbonden aan het spel, de uitkomst doet er eigenlijk niet toe. Eigenlijk is de activiteit die om des keizers baards plaatsvindt, vaak is dat een wedstrijd, nutteloos.

De herkomst van de zegswijze

De herkomst van de zegswijze ‘om des keizers baard’ is niet helemaal duidelijk. Het gezegde ‘om des keizers baard’ is waarschijnlijk afkomstig uit de Duitse taal, waar een soortgelijke uitdrukking bekend is, namelijk um des Kaisers Bart streiten. Sich um des Kaisers Bart streiten betekent ‘ruziemaken om niets’.

Wellicht is deze uitspraak, zo oppert het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006), weer een verbastering van um den Geissenbart streiten, om de geitenbaard strijden. Dat zou weer een vertaling zijn van het Latijnse de lana caprinia rixari (‘ruziemaken over geitenwol’). Deze Latijnse zin komt voor in de Epistulae van de Romeinse schrijver Horatius. In dit boek stelt Horatius de schertsende vraag of je geitenhaar ook ‘wol’ mag noemen, net zoals bij schapenvacht. Deze discussie ging later symbool staan voor een nutteloze discussie in het algemeen.

Grammaticus en lexicograaf Pieter Weiland (1754-1842) kwam in de negentiende eeuw, in diens Kunstwoordenboek, met een interessante verklaring over de uitdrukking, een verklaring die later ook in het bekende spreekwoordenboek van F.A. Stoett werd overgenomen. Een duel met als inzet de baard van de keizer, was een wedstrijd die nergens over ging omdat je sowieso geen rechten kon laten gelden op die baard. De keizer was immers het hoogste gezag. Je zou wel gek zijn om je na afloop van de wedstrijd naar de keizer te begeven om hem te zeggen dat je zijn baard gewonnen had.

Lees ook: "Draak van een Wedstrijd" in detail uitgelegd

In navolging van de verklaring van Weiland, is wel naar voren gebracht dat het om een daadwerkelijke baard van een keizer zou kunnen gaan in de zegswijze ‘om des keizers baard’. Welke keizers komen in dat geval in aanmerking? Het Woordenboek der Nederlandsche Taal komt met de volgende twee suggesties: ‘de witte baard’ van Karel de Grote (ca. 747-814) of Frederik I Barbarossa (ca. 1122-1190).

Voetbal als context: Een wedstrijd om des keizers baard

In de context van voetbal, en sport in het algemeen, kan een wedstrijd "om des keizers baard" verwijzen naar een vriendschappelijke wedstrijd, een oefenwedstrijd, of een wedstrijd aan het einde van het seizoen wanneer beide teams niets meer te winnen of te verliezen hebben. Het resultaat van de wedstrijd is irrelevant voor de ranglijst of de kansen van het team om een prijs te winnen.

Voetbaltermen en jargon

Om de context van voetbal verder te illustreren, is het nuttig om enkele veelvoorkomende voetbaltermen en uitdrukkingen te kennen:

• Aanvoerder: De speler die het team hoort te leiden en draagt de aanvoerdersband.
• Aftrap: Zonder de aftrap kan de wedstrijd niet beginnen.
• Balbezit: Een voetbal term die vaak wordt gebruikt.
• Buitenspel: Wanneer een aanvallende speler dichter bij het doel is dan alle verdedigers op het moment dat de bal wordt gespeeld.
• Blessuretijd: Extra speeltijd toegevoegd aan het einde van elke helft door de scheidsrechter om te compenseren voor tijdverlies.
• Back-pass: Een terugspeelbal terug naar de eigen keeper.
• Bankzitter: Een van de meest gebruikte voetbaltermen.
• Corner: Een hoekschop die wordt genomen vanuit de hoek van het veld.
• Cultheld: Een legendarische voetbalterm voor een legendarische speler. Een speler die, soms in korte tijd, uitgroeit tot een held van de club, vaak door legendarische acties of prestaties.
• Doelman: De speler die op doel staat opgesteld.
• Duiker: Een speler die bij het kleinste contact naar de grond gaat met een overdreven sprong.
• Eliminatieronde: na een verlies gaat het team uit het toernooi, vaak in verdere rondes van toernooien.
• Eeuwige reserve: We kennen hem allemaal wel, de speler wiens beste positie de bank is.
• Formatie: De opstelling van spelers op het veld, zoals 4-4-2 of 3-5-2, die bepalen waar de spelers in het veld staan.
• Gele kaart: Gegeven door de scheidsrechter aan een speler voor ongeoorloofd gedrag of overtredingen.
• Grensrechter: Ook wel bekend als de ‘lijnrechter of assistent-scheidsrechter’, assisteert de scheidsrechter door aan te geven wanneer de bal uit is en helpt bij buitenspel beslissingen.
• Goochelaar op gras: Een speler met uitstekende dribbels en trucs, maar wiens acties zelden resulteren in een effectief eindproduct.
• Lat: Een voetbal term waar we niet zonder kunnen.
• Muur: De rij met spelers die voor de vrije trap staan om de bal proberen te blokken.
• Omhaaloverdrijver: We kennen hem allemaal wel een speler die misschien beter op acrobatiek had kunnen gaan en net wat te vaak naar Zlatan Ibrahimovic kijkt.
• Pechvogel-pingel: Een strafschop waar op het eerste oog niks mis mee is.
• Plakhanden-keeper: De doelman die opeens in een ondoordringbare muur verandert.
• Professioneel foul/overtreding: Een opzettelijke overtreding om een tegenaanval van de tegenstander te stoppen.
• Schiettent-situatie: Een situatie waarin het doel net op een schiettent lijkt waarbij de bal keer op keer terugkomt in een schietpositie voor de ene partij.
• Tactiekmap: Een coachmap, ook wel een tactiekbord of coachbord genoemd, is een belangrijk hulpmiddel voor alle coaches van elk niveau!
• Tiki-taka: Een speelstijl herkenbaar aan het korte samenspel, balbezit, en snelle bewegingen, populair gemaakt door Spaanse teams zoals FC Barcelona.
• Terugspeelbal: Een pass van een speler naar zijn eigen doelman.
• Vrijetrapverdwazing: Een leuk idee om een vrije trap in te studeren maar achteraf blijkt toch dat niet alle spelers goed hebben opgelet, waardoor het helemaal mis gaat.

Andere voetbalgerelateerde termen:

• 01Aansluitingstreffer: Wanneer een team met twee doelpunten achterstaat, maar vervolgens een doelpunt maakt en terugkomt in de wedstrijd. Bijvoorbeeld wanneer RB Leipzig 2-0 achterstaat, wordt de 2-1 de aansluitingstreffer genoemd.
• 02Achilleshiel: Het zwaktepunt van een elftal. Dit kan een specifieke speler zijn of een hele linie. De verdediging kan bijvoorbeeld de achilleshiel van een elftal zijn.
• 03Een tegenstander inmaken en met ruimte cijfers verslaan.
• 04Angstgegner: Een tegenstander tegen wie een team het vaak lastig heeft en waartegen vaak ongelukkig wordt verloren. Er heerst angst om in de volgende wedstrijd opnieuw tegen deze club te verliezen.
• 05Assist: Een pass of voorzet waaruit een medespeler een doelpunt maakt.
• 06Blessuretijd: Dit is de extra tijd die de scheidsrechter bij de negentig minuten optelt. Vaak door wissels die lang hebben geduurd, blessuregevallen of door tijdrekken van de tegenstander.
• 07Buitenspel: Wanneer een aanvaller bij het moment van spelen achter de laatste veldspeler van de tegenstander staat. Een speler kan alleen buitenspel staan op de helft van de tegenstander en de keeper telt uiteraard niet mee als laatste verdediger.
• 08Catenaccio: Dit is een speelstijl die zijn oorsprong in Italië kent. Het gaat hierbij om een erg verdedigende speelwijze waarbij een elftal hoopt vervolgens toe te slaan in de counter.
• 09Counter: Vliegensvlug een verdedigende situatie omzetten in een tegenaanval. Doordat de tegenstander hoog op het veld staat, ligt er veel ruimte voor de omschakeling.
• 10Crosspass: Een lange bal over de breedte van het veld om het spel te verleggen. Doordat de bal in eerste instantie aan de ene kant ligt, bevinden zich daar ook de meeste spelers. Met een crosspass kun je gemakkelijk de bal naar een rustiger gedeelte van het veld verleggen.
• 11Derby: Een voetbalwedstrijd tussen twee rivaliserende ploegen. Vaak komen de rivalen uit dezelfde stad of streek.
• 12Een-tweetje: Een simpele combinatie waarbij een speler de bal naar een ploeggenoot speelt, zelf doorloopt en de bal direct weer terugkrijgt.
• 13Gegenpressing: Een uit Duitsland overgewaaide term. Wanneer een elftal de bal verliest, is het idee om niet direct om te schakelen in een verdedigende organisatie, maar juist zo hoog mogelijk op het veld druk te zetten op de bal. Wanneer de bal weer wordt veroverd kan er snel een doelpunt worden gemaakt.
• 14Halfspaces: In het moderne voetbal wordt er steeds vaker over halfspaces gesproken. Wanneer je een veld verticaal opdeelt in vijf stroken gaat het hierom de twee vlakken tussen de buitenkant en de middelste strook. Aan de buitenkant ben je eigenlijk te ver van het doel af, terwijl het in de middelste strook van het veld vaak ontzettend drukbezet is. De halfspaces worden daarom gezien als de zones waaruit het meeste gevaar kan worden gesticht.
• 15Hattrick: Wanneer een speler in een wedstrijd drie doelpunten maakt. Een perfecte hattrick maakt een voetballer door drie doelpunten in een helft te scoren, zonder dat een andere speler tussendoor een treffer maakt.
• 16Knijpen: Knijpen in het voetbal heeft een hele andere betekenis dan het woord in het normale leven heeft. Stel de bal bevindt zich aan de rechterkant van het veld dan kan de linkervleugelverdediger naar binnenkomen. Door naar binnen te knijpen maakt een ploeg het veld voor de tegenstander kleiner en moeilijker te bespelen.
• 17Mentaliteit: Met welke instelling je het voetbal benadert. Een speler met een goede mentaliteit zal altijd hard werken en voorop in de strijd gaan.
• 18Muurligger: Dit is een nieuw fenomeen in het voetbal. Bij een vrije trap bestaat er altijd een risico dat de tegenstander besluit om de bal onder de muur door te schieten. Daarom ligt er tegenwoordig vaak een speler op zijn rug achter de muur. Op deze manier kan de muur met een gerust hart springen, zonder dat het bang hoeft te zijn dat de bal onder de muur wordt doorgeschoten.
• 19Panenka: Een penalty waarbij de nemer de bal recht door het midden stift. Hierbij hoopt de penaltynemer dat de keeper een hoek kiest. De Panenka is vernoemd naar Antonín Panenka, die met deze techniek de winnende penalty maakte tegen West-Duitsland tijdens het EK van 1976.
• 20Panna: Wanneer een voetballer de bal bij zijn tegenstander door zijn benen speelt. De belangrijkste voorwaarde hierbij is dat de speler na de beweging de bal in bezit houdt.
• 21Publiekswissel: Wanneer een speler zodanig goed gespeeld heeft dat zijn trainer hem wil belonen met een applaus van het publiek. Vaak gebeurt dit vlak voor tijd, wanneer de winst een ploeg niet meer kan ontglippen.
• 22Schwalbe: Wanneer een speler net doet alsof er een overtreding op hem wordt gemaakt. Op die manier hoopt een voetballer een vrije trap of strafschop te versieren. Wanneer de scheidsrechter doorheeft dat een speler acteert om het spel te beïnvloeden, mag hij dit bestraffen met een gele kaart.
• 23Slotoffensief: Zeer aanvallend spel in de slotfase van de wedstrijd om zo alsnog een goed resultaat op het scorebord te zetten. Op deze manier hoopt een ploeg door vol druk te zetten alsnog een gelijkspel of een overwinning uit het vuur te slepen.
• 24Stift: Wanneer een bal met een boogje over de keeper wordt geschoten. De bal wordt vaak aan de onderkant getrapt, waardoor de bal hoogte krijgt. Legende Johan Cruijff maakte hier vaak gebruik van.
• 25VAR: Dit is de Engelse afkorting voor de Video Assistant Referee. De videoscheidsrechter is ervoor bedoeld om cruciale fouten van de scheidsrechter te herstellen. Wanneer een arbiter bijvoorbeeld een cruciale handsbal in het zestienmetergebied over het hoofd ziet, kan de VAR ingrijpen. In de Champions League kan zo’n beslissing vaak om miljoenen euro’s gaan, dus de VAR is in het leven geroepen om het voetbal eerlijker te maken.
• 26Verlenging: Wanneer er een winnaar uit de wedstrijd moet komen, zoals in de knock-out-fase van de Champions League, komt er vaak nog een half uur extra speeltijd bovenop de oorspronkelijke negentig minuten. Wanneer er dan nog steeds geen winnaar is, volgt er na 120 minuten een penaltyserie.
• 27Vleugelspelers: De aanvallers die aan de buitenkant van het veld staan. Zij geven vaak een voorzet op de diepe spits.
• 28Volley: De bal in één keer uit de lucht schieten, zonder dat de bal de grond heeft geraakt.
• 29Voorstopper: Een van de centrale verdedigers die tegenover de spits van de tegenstander staat.

De betekenis in het dagelijks leven

Buiten de sportwereld kan de uitdrukking "om des keizers baard" ook gebruikt worden om aan te geven dat een discussie of activiteit zinloos is of geen echte gevolgen heeft. Het kan bijvoorbeeld gebruikt worden om een politiek debat te beschrijven dat geen invloed heeft op de wetgeving, of een conflict tussen collega's dat geen impact heeft op de prestaties van het bedrijf.

Lees ook: Europa League Play-offs: Utrecht - Zenit

Lees ook: Voetbalregels verenigingswissel

tags: #gezegde #betekenis #uit #de #wedstrijd #spelen