Fair play is een essentieel concept in het voetbal, dat verder reikt dan alleen het naleven van de spelregels. Het omvat een reeks waarden en gedragingen die gericht zijn op het bevorderen van een eerlijke, respectvolle en plezierige sportomgeving voor alle betrokkenen. Dit artikel onderzoekt de betekenis van fair play in het voetbal, zowel op het veld als daarbuiten, en de impact ervan op clubs, spelers en de bredere samenleving.
Wat is Fair Play?
In de kern kan fair play worden omschreven als het hanteren van afspraken en regels om de sport voor zoveel mogelijk mensen aantrekkelijk en plezierig te houden. Het is een gedragscode die de manier waarop we samen aan sport doen, bepaalt. Door bewust om te gaan met deze onderlinge afspraken en regels, kunnen we de sport ook in de toekomst eerlijk en aantrekkelijk houden.
Fair play omvat zowel geschreven als ongeschreven regels. De geschreven regels zijn de officiële spelregels die de basis vormen van de wedstrijd. De ongeschreven regels zijn de gedragsnormen die binnen de sport gelden, zoals respect voor de tegenstander, de scheidsrechter en de medespelers.
HTC: Een voorbeeld van Fair Play in de praktijk
HTC, een middelgrote voetbalvereniging aan de noordwest-rand van Zwolle, illustreert hoe fair play in de praktijk kan worden gebracht. De club, met ongeveer 600 leden, hecht veel waarde aan prestaties op voetbalgebied, maar ziet zichzelf ook als een vereniging die een bijdrage wil leveren aan maatschappelijke ontwikkelingen.
HTC biedt ruimte aan iedereen die wil en kan voetballen, ongeacht geslacht, leeftijd, talent of eventuele beperkingen. De club streeft ernaar om prestatief een subtopper te zijn, met een goede jeugdvoetbalopleiding en mogelijkheden voor recreatief voetbal.
Lees ook: Europees voetbal via de play-offs
Fair play staat bij HTC hoog in het vaandel. Dit betekent respect voor ieder mens, voor het voetbalspel en voor iedereen die een functie vervult om voetbal mogelijk te maken: bestuur, trainers, leiders, scheidsrechters, publiek en verder iedereen die bijdraagt aan het laten functioneren van de vereniging en de sport. De club respecteert de opgestelde normen en waarden en spreekt leden aan die zich daar niet aan houden. Zonodig worden er sancties opgelegd. HTC vraagt betrokkenheid van alle leden en wil dat iedereen zich binnen de club plezierig en op zijn gemak voelt.
De impact van Financial Fair Play (FFP)
Financial Fair Play (FFP) is een reeks regels die door de UEFA zijn ingesteld om te voorkomen dat clubs oneindig geld uitgeven zonder financiële verantwoordelijkheid. Het hoofddoel is om ervoor te zorgen dat clubs alleen uitgeven wat ze daadwerkelijk verdienen, bijvoorbeeld via tv-gelden, sponsordeals en ticketverkoop.
Belangrijke uitgangspunten van FFP zijn:
- Clubs mogen over een periode van drie jaar niet meer dan een vastgesteld bedrag verlies draaien.
- Investeerders mogen geen onbeperkte bedragen pompen in transfers en salarissen zonder voldoende inkomsten.
- De UEFA kan sancties opleggen, variërend van boetes tot uitsluiting van Europese competities.
Deze regels zijn ingesteld om financiële misstanden te voorkomen en te zorgen voor een gelijker speelveld tussen clubs met en zonder rijke eigenaren.
Verschillende Europese topclubs zijn in de afgelopen jaren in aanraking gekomen met Financial Fair Play, wat grote gevolgen had voor hun transferstrategieën. Zo werd Manchester City in 2020 door de UEFA voor twee seizoenen uitgesloten van de Champions League wegens overtredingen van FFP. De club ging in beroep bij het CAS (Hof van Arbitrage voor Sport) en wist de schorsing uiteindelijk ongedaan te maken, maar kreeg nog wel een flinke boete. Paris Saint-Germain (PSG) heeft zich ondanks FFP ooit kunnen versterken met sterren als Neymar en Kylian Mbappé, mede door lucratieve sponsordeals vanuit Qatar. FC Barcelona is een perfect voorbeeld van hoe wanbeheer kan leiden tot financiële problemen onder FFP. De club gaf enorme bedragen uit aan spelers, maar kon dit niet compenseren met inkomsten. Hierdoor werd Barcelona gedwongen om Lionel Messi in 2021 te laten vertrekken, simpelweg omdat zijn salaris niet binnen de FFP-regels paste.
Lees ook: Jeugd Hockey Play-offs: Tijdschema
De UEFA heeft recent aangekondigd dat FFP vanaf 2025 wordt vervangen door een nieuw financieel controlesysteem. De belangrijkste veranderingen zijn:
- Salary cap: clubs mogen maximaal 70% van hun inkomsten uitgeven aan salarissen en transfers.
- Langere termijn financiële controle: de focus verschuift van korte termijn regels naar een duurzame begrotingscontrole.
- Zwaardere sancties: clubs die de regels overtreden, kunnen te maken krijgen met transferbeperkingen of puntendeducties in de Europese competities.
Deze veranderingen zijn bedoeld om clubs meer vrijheid te geven, maar tegelijkertijd overmatige uitgaven beter te reguleren.
Critici wijzen erop dat FFP vooral kleinere clubs benadeelt. Clubs met grote inkomsten, zoals Real Madrid en Manchester United, behouden een voorsprong omdat ze meer mogen uitgeven. Eigenaars met diepe zakken (zoals bij Newcastle United en Chelsea) kunnen minder snel hun club uitbouwen. Hoewel FFP helpt om extreme situaties te voorkomen, blijft er een discussie over hoe eerlijk het systeem daadwerkelijk is.
Fair Play in de jeugdsport
In de jeugdsport is fair play van extra groot belang. Het gaat erom dat kinderen de kans krijgen om plezier te hebben, hun vaardigheden te ontwikkelen en te leren omgaan met winst en verlies. Fair play in de jeugdsport betekent ook dat de sport zich aanpast aan de mogelijkheden en motivaties van het kind.
Kurz (1982) noemt vijf behoeften van kinderen die ook als criteria voor de kindersport genoemd kunnen worden, namelijk de behoefte aan liefde en veiligheid, aan nieuwe ervaringen, aan lof en erkenning, aan verantwoordelijkheid en aan een gezonde lichamelijke ontwikkeling. Aan de behoeftes van Kurz (1982) kunnen de behoefte aan veelzijdig bewegen en de behoefte om spelend de wereld te verkennen worden toegevoegd.
Lees ook: Regels en structuur van de landelijke hockey play-offs
Waddington (2000) vestigt de aandacht op de kwetsbaarheid van het kind. De positie van het kind in de sport is volgens hem zwak, in relatie met de coach of trainer heeft het kind weinig macht. Kinderen zijn gewend aan de autoriteit van volwassenen en hebben de neiging daar ook naar te luisteren. Sport wordt hier gebruikt als middel tot machtsmisbruik. Dat valt niet te rijmen met de fair play gedachte. Zeker niet vanuit het idee van belangenbehartiging voor het kind.
Volgens Weiss (1995) moet motivatie bij kinderen in relatie worden gebracht met competentie en zelfvertrouwen. Trainers moeten leren te werken aan het zelfvertrouwen van de kinderen door de prestaties te vergelijken met de mogelijkheden van het kind. Fair sport is dan dus een meer individuele benadering waarin vaardigheden worden verworven, zonder vergelijk met anderen. Ook moet de sport bij de mogelijkheden en motivatie van het kind passen.
Trainers moeten ruimte bieden voor die zelfontdekking van het kind door een kind zelf zoveel mogelijk spelervaringen te laten opdoen en het spel niet steeds van bovenaf te reguleren en dicteren.
Kinderen en jongeren geven verschillende betekenissen aan hun sport in bepaalde situaties. Allemaal hebben ze een emotionele ondertoon, zoals spanning, vreugde, woede en verdriet. Uit het onderzoek van Ewing en Seefelt (1989) blijkt dat de meeste kinderen voor sport kiezen omdat ze er plezier aan hebben, omdat ze hun sportieve vaardigheden willen verbeteren en vooral bij meisjes dat ze een goede conditie willen hebben. Spelplezier wordt volgens Theeboom en De Knop (1998) onder andere bepaald door zelf-waargenomen vaardigheid. In fair play programma’s moet dus meer aandacht komen voor spelplezier.
Fair play in de sport krijgt hier een betekenis dat kinderen de gelegenheid krijgen die sport te beoefenen die aansluit bij hun mogelijkheden en motivaties.
Volgens Endrikat (1995) zoeken jongens en meisjes andere waarden in sport. Jongens zoeken meer spanning, risico en concurrentie, terwijl meisjes meer geïnteresseerd zijn in het sociale karakter van de sport, zoals ook bij vriendschappen naar voren komt. Fairness kan bij haar worden gekoppeld aan het sociale karakter van de sport, aan gezondheid en aan gelijke kansen.
De clubleiding hoort voor kinderen een belangenbehartiger te zijn. Bij intentionele opvoeding wordt bewust invloed uitgeoefend door de opvoeder om bij het kind een bepaald opvoedingsdoel te bereiken. In de jeugdsport zijn er veel doelen en regels door de trainer en bestuursleden opgesteld om bepaalde gedragingen en houdingen bij de jeugd te bereiken. Bij functionele of opvoeding in bredere zin, gaat het erom dat er allerlei onbedoelde invloeden uit de omgeving werkzaam zijn, die van grote betekenis kunnen zijn op de ontwikkeling van het kind. Voor beide vormen van opvoeden is de leiding verantwoordelijk. Ouders en verzorgers dragen de verantwoordelijkheid voor hun kind over aan de club, die dan belangenbehartiger van het kind is en het pedagogisch gezag heeft.
Fair Play competitie
In het betaald voetbal is er een speciale competitie opgezet waarin sportief gedrag van spelers, teamofficials en toeschouwers wordt gestimuleerd. Het team dat zich aan het einde van de competitie het meest sportief heeft gedragen, kroont zich als sportiefste voetbalteam van Nederland.
De Nederlandse Fair Play Ranglijst is een ranglijst gebaseerd op het sportieve gedrag van de teams die in het betaald voetbal uitkomen. In alle competitiewedstrijden worden teams beoordeeld op basis van de spelopvatting van een team (positief/negatief), respect voor de tegenstander en de arbitrage, het gedrag van het team, begeleidende staf en supporters en het aantal gele en rode kaarten dat een team in de wedstrijd krijgt. Die punten vormen samen een gemiddelde per wedstrijd en aan het einde van het seizoen komt daar een winnaar uit. De winnaar van de Nederlandse Fair Play Prijs ontvangt een cheque ter waarde van 10.000 euro, te besteden aan een sociaal maatschappelijk project.
Ook op Europees niveau is er een sportiviteitsklassement: UEFA Fair Play Competition. De landen die in de top drie eindigen verdienen een extra Europees ticket voor het volgend seizoen. Vanaf het seizoen 2015/2016 bestaat de UEFA Fair Play-prijs uit een geldbedrag dat kan worden besteed aan een respect- of fair play-gerelateerd project. Dit betekent dat er dus geen extra Europees ticket meer wordt gekoppeld aan het Europese sportiviteitsklassement.
Het belang van Fair Play
Fair play is van cruciaal belang voor het behoud van de integriteit en aantrekkelijkheid van het voetbal. Het bevordert respect, sportiviteit en gelijke kansen, waardoor de sport voor iedereen plezierig en waardevol wordt.
- Sportiviteit en respect: Fair play draagt bij aan een leuke, plezierige en veilige sportbeoefening. Het komt aan de orde als binnen een sportsituatie met elkaar de 'strijd' wordt aangegaan.
- Naleving van regels: Fair play heeft te maken met het naleven van de geschreven regels. Als sporters zich met elkaar gaan meten, is een minimale voorwaarde dat er regels zijn. Deze regels maken de wedstrijd en een eerlijke strijd mogelijk. De sporters moeten zich willen houden aan de regels (attitude) en zich kunnen houden aan de regels (regelkennis en vaardigheid).
- Voorkomen van blessures: Beperking van blessures voorkomt persoonlijk leed en levert ook nogal wat financiële besparingen op. Te denken valt in dit kader aan medische kosten en die van arbeidsongeschiktheid.