De behoefte aan beweging in de buitenlucht ontstond vroeg in het geïndustrialiseerde Engeland, eerder dan elders in Europa. Zowel arbeiders, met het credo van Robert Owen in gedachten ("Eight hours labour, eight hours recreation, eight hours rest"), als studenten op public schools en universiteiten stortten zich op diverse sporten en bewegingsvormen, waaronder balsporten. Cricket waaide via het kostschoolonderwijs over naar Nederland. Vanaf het midden van de jaren veertig van de 19e eeuw werd de sport al beoefend op jongensinternaat Noorthey in Veur bij Voorschoten (Zuid-Holland). Daarna volgden andere onderwijsinstellingen, waaronder de Utrechtse universiteit en de kostschool die Otto Johannes Schreuders (1828-1886), voormalig onderwijzer op Noorthey, in 1861 opende in Noordwijk-Binnen.
De op Engelse leest gestoelde kostscholen werden bezocht door jongens uit de Nederlandse elite. Naast uitstekend onderwijs, gericht op verdere studies en een goede maatschappelijke carrière, was er op deze internaten veel aandacht voor lichamelijke beweging. Kostschoolleerlingen bleken uitstekende promotors van de door hen beoefende sporten buiten de instellingen. Anders dan in Engeland bleef het beoefenen van en de betrokkenheid bij sport mede hierdoor vooral een aangelegenheid voor het welgestelde deel van de bevolking.
De opkomst van cricket in Nederland
De cricketsport nam onder de Nederlandse (elite)jeugd snel toe in populariteit. Overal schoten cricketclubjes als paddenstoelen uit de grond. Een van de personen die een belangrijke rol speelde in de verspreiding van cricket was Pieter Mulier, die van 1870 tot 1873 zijn opleiding genoot op het instituut van Schreuders.
Cricket in Arnhem en omgeving
Ook in Arnhem en omgeving ontstonden diverse cricketclubs. Sergeant en gymnastiekonderwijzer Thomas Johannes Klinkspoor (1856-1925) was betrokken bij de oprichting van de eerste cricketclub in de stad in 1883. Klinkspoor was tevens directeur van de Arnhemse gymnastiekverenigingen Ajax, Jahn en Milo. De in 1883 gestarte cricketvereniging was hoogstwaarschijnlijk de Arnhemsche Cricket-Club, die een jaar later werd opgenomen in zowel de landelijke Gymnasten almanak als het Nieuw Arnhemsch Adresboek. Thomas Klinkspoor was naast president ook 'captain', wat betekende dat hij zelf ook actief was als cricketspeler.
Rond die tijd ontstonden er ook een aantal andere clubjes in de stad, zeer waarschijnlijk als direct gevolg van promotieactiviteiten in Arnhem door een dertigtal leden van diverse westelijke cricketverenigingen op eerste paasdag 1885. Zij speelden die dag ter bevordering van de sport een onderlinge wedstrijd op Bronbeek. Er waren zelfs introductiekaarten uitgegeven aan leerlingen van het gymnasium en de hbs, "alsmede aan eenige particulieren". Nog dezelfde maand was Arnhem minstens twee cricketclubs rijker: op 19 april 1885 ontstond officieel Quickstep en zes dagen later Maarten van Rossum. In 1886 bleek volgens het Arnhemse adresboek ook de Jongelingen Cricket-Club Run actief te zijn.
Lees ook: Cricket aansteker bijvullen: stap voor stap instructies
Bij Maarten van Rossum werd Willem Engelberts (1865-1942) genoemd als president/voorzitter. Hij was een oudere broer van de latere voetballer, scheidsrechter, wielrenner en voetbalbestuurder Christiaan Jan (Chris) Engelberts (1876-1947), jarenlang voorzitter van Vitesse. Net als veel andere clubs ging Maarten van Rossum niet in op het verzoek van de NCB om zich aan te sluiten bij de bond; eind 1886 werd het aantal cricketverenigingen in Nederland op tachtig geraamd, waarvan er slechts veertien bij de bond waren aangesloten.
In de almanak van 1890 duikt voor het eerst Vitesse op met als oprichtingsmoment april 1887. Pim Mulier schreef in zijn boek Cricket dat Vitesse, volgens hem spelend in de kleuren rood en wit, is opgericht op initiatief van Siegfried Anne Leopold (1872-1943). Over Vitesse schreef hij nog dat er aanvankelijk dertig werkende leden waren (“later zelfs 80”) en dat het cricketspel werd gespeeld “op den Boulevard, later te Velp en eindelijk op het sportterrein.” Door beknopte wedstrijdberichten uit diverse kranten weten we dat er zeker vanaf 1885 regelmatig cricketwedstrijden zijn gespeeld door Arnhemse clubs. Zo speelde Maarten van Rossum een aantal keer tegen de Wageningsche Cricket Club en werd in september 1885 een ‘match’ vermeld tussen Readyness uit Apeldoorn en Slâ-raak uit Arnhem. Ook een wedstrijd van Vitesse is terug te vinden in een dagblad: volgens het Nieuws van den Dag was er op zaterdag 23 juni 1888 een “te Barneveld gehouden wedstrijd tussen de club Vitesse uit Arnhem en Benno, te Barneveld (bestaande uit de kostleerlingen van het Instituut van dien naam).” Volgens het artikeltje behaalde Vitesse de overwinning.
De opkomst van voetbal en de teloorgang van cricket bij Vitesse
Ook bij Vitesse werd na verloop van tijd aan voetbal gedaan. Het blad Nederlandsche Sport plaatste begin maart 1889 een verslag van een wedstrijd tussen “de beste voetballers van Arnhem en Velp” tegen Go-Ahead uit Wageningen. Die “beste voetballers” kunnen eigenlijk alleen in clubverband bij Vitesse hebben gespeeld; een andere voetbalvereniging bestond nog niet in Arnhem en/of Velp. Tijdens de halfjaarlijkse vergadering van de Cricket- en Voetbalclub Vitesse op 4 oktober 1890 is bij acclamatie besloten toe te treden tot de Nederlandsche Voetbal- en Athletiek Bond. De vereniging wordt ingedeeld in de competitie van tweede klasse-clubs.
Halverwege 1891 opende op het Sport- en Tentoonstellingsterrein een vaste wielerbaan en kwam de vereniging zonder speel- en oefenterrein te zitten. Toch verdween de naam Vitesse niet voor lang uit de Arnhemse sportwereld: op het moment dat het nieuwe cricketseizoen weer was aangebroken, ging het kriebelen bij een aantal jongens. Op 14 mei 1892 besloten de scholieren hun cricketclub op te richten, die een paar dagen later opnieuw de naam Vitesse kreeg.
Robur et Velocitas in Apeldoorn
In Apeldoorn speelde Robur et Velocitas een belangrijke rol in de opkomst van zowel cricket als voetbal. De heer H. Th. Daendels Sr. wordt gezien als de persoon die in 1882 de stoot heeft gegeven tot de oprichting van Robur et Velocitas. Hij had in Amerika vooral grote liefde opgevat voor cricket en baseball. Na zijn terugkeer in Apeldoorn stelde hij onmiddellijk pogingen in het werk om cricket bij de jongelui ingang te doen vinden. Hij heeft het cricketspel hier geïntroduceerd en hij trad, niettegenstaande zijn hoge leeftijd, als leermeester op.
Lees ook: Groei en ontwikkeling van cricket in Nederland
Van het groepje jongelui, allen leerlingen der H.B.S., dat van de lessen van de heer Daendels dankbaar gebruik maakte om, na hun geestelijke arbeid, in de vrije middaguren in het spel van bat en bal lichamelijke ontspanning te vinden, kunnen wij als medeoprichters noemen de heeren Jhr. W. Bas Backer en T.A.R. Baron van Ittersum. Dit drietal vond aanleiding om ter beoefening van het nieuwe spel een vereeniging op te richten. Te dien einde werd er een voorloopig bestuur gevormd, bestaande uit de heeren: T.A.R. Baron van Ittersum, president, Jhr. W. Bas Backer, secretaris-penningmeester, H. Th. Daendels Sr en H. Th. Daendels Jr. commissarissen. Deze heeren hebben de laatste hand aan de voorbereiding gelegd en het tenslotte mogelijk gemaakt, dat op 6 mei 1882 de vereeniging tot stand kwam onder den naam van ,,Cricket-Club Robur et Velocitas”.
Het eerste veld was een weide in het toenmalige Emmapark, tegenover het weeshuis der hervormde gemeente aan den Zwolschen weg (nu Koninginnelaan). De animo voor deze openluchtsport bleek zeer groot te zijn. Langzamerhand begon men meer behoefte te gevoelen om z’n krachten met anderen te meten. In Arnhem, Deventer, Hilversum, Nijmegen en Wageningen had het cricketspel aanhang gevonden.
De introductie van voetbal bij Robur et Velocitas
Zoals de lezer ziet is Robur et Velocitas opgericht als cricketclub. Langen tijd is dit spel echter niet alleen beoefend, want 23 October 1887 werd de voetbalsport officieel toegevoegd. Er mag worden aangenomen dat reeds voor 1887 met de beoefening van het voetballen is begonnen.
De huidige situatie
Anno nu is cricket in Nederland een sport die door een relatief kleine, maar enthousiaste groep mensen wordt beoefend. Er zijn diverse cricketclubs in het land, waaronder ook in Apeldoorn.
Actuele evenementen en ontwikkelingen
- Internationale toernooien: De Nederlandse nationale dames spelen een toernooi voor Emerging Countries in Thailand (18 november tot en met 1 december). In januari spelen de Oranjevrouwen de T20 World Cup Qualifier in Kathmandu, Nepal.
- Kenniscentrum: Het Kenniscentrum van de KNCB bevat alle nodige informatie voor bestuurders, leden, individuele spelers en coaches als het gaat om competities, opleidingen, bestuur & organisatie.
- Week van Goed Sportbestuur: De NOC*NSF organiseert de Week van Goed Sportbestuur (23-27 maart) om sportbestuur leuker en gemakkelijker te maken.
Scheidsrechters in het spotlight
- Faruk Akbulut (Zutphen): Lasser/constructie bankwerker en trainer/coach van AZC O15-2. Begon als scheidsrechter na een SOIII cursus in Apeldoorn en Zutphen.
- Roel Hartgers (Zutphen): Militair bij 11 luchtmobiele brigade. Begon met fluiten op 12-jarige leeftijd en heeft het in het seizoen 2023-24 weer opgepakt.
Het IJssel & Berkel toernooi
Op zaterdag 21 juni streden 7 scheidsrechterverenigingen tegen elkaar tijdens het IJssel & Berkel toernooi, georganiseerd bij SP Lochem. De deelnemende teams waren Arnhem, Nijverdal, Enschede, Almelo, Apeldoorn, Deventer en Zutphen.
Lees ook: Laatste Nieuws over Bloemendaal Cricket
tags: #cricket #wedstrijd #Apeldoorn #informatie