Inleiding
Korfbal, een typisch Nederlandse sport, heeft een fascinerende geschiedenis die teruggaat tot het begin van de 20e eeuw. De sport is ontstaan uit de behoefte aan een gemengde, toegankelijke vorm van lichaamsbeweging voor jongeren. In dit artikel wordt de oorsprong van korfbal, de cruciale rol van Nico Broekhuijsen, en de geschiedenis van de Amsterdamse korfbalclub Blauw-Wit en Wit-Blauw uit Kampen, belicht.
De Maatschappelijke Context van het Ontstaan van Korfbal
Rond de eeuwwisseling van de 19e naar de 20e eeuw worstelde Nederland met grote maatschappelijke problemen. Werkloosheid en armoede waren wijdverspreid, vooral in de grote steden. De lichamelijke toestand van veel kinderen was zorgwekkend, wat vooral in het onderwijs opviel.
Het Initiatief voor Lichaamsbeweging
Leraar Grasé stelde voor om openluchtspelen verplicht te maken op scholen om de lichamelijke gesteldheid van scholieren te verbeteren. De Amsterdamse Bond voor Lichamelijke Opvoeding (ABLO), opgericht door burgemeester Van Leeuwen, bepaalde dat deze spelen geschikt moesten zijn voor zowel meisjes als jongens. Deze beslissing was cruciaal voor de ontwikkeling van korfbal, aangezien het een van de weinige sporten was die vanaf het begin gemengd werd beoefend.
Nico Broekhuijsen: De Pionier van het Korfbal
Nico Broekhuijsen, een onderwijzer en lid van de ABLO, speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van korfbal. Tijdens een studiereis naar Zweden in 1902 kwam hij in aanraking met een spel dat "ringboll", "basketboll" of "handboll" genoemd werd. Broekhuijsen nam het spel mee naar Amsterdam en paste het aan. Hij verving de ijzeren ring door een rieten korf zonder bodem en ontwikkelde spelregels. Zo ontstond een nieuwe sport, die hij met zijn leerlingen speelde en korfbal noemde. In september 1902 vond de wereldprimeur van het korfbal plaats op een braakliggend terrein in Amsterdam, op de hoek van de Jan Luijkenstraat en de Van De Veldestraat.
De Rol van Broekhuijsen als Promotor en Organisator
Hoewel Nico Broekhuijsen niet per se de uitvinder van korfbal was, is zijn rol van onschatbare waarde geweest. Hij was energiek, ambitieus, welbespraakt en een organisatietalent. Hij introduceerde het korfbalspel bij diverse maatschappelijke instellingen, ook buiten Amsterdam. In 1902 publiceerde zijn directeur, de heer Vrij, een artikel over het nieuwe spel in het "Handelsblad". Broekhuijsen was minder een spelregelkenner, maar meer een promotor en organisator van het korfbal. Zonder Nico Broekhuijsen zou korfbal niet geworden zijn wat het nu is.
Lees ook: Blauw-Wit Korfbal live kijken
De Oprichting van de Nederlandse Korfbalbond
De eerste korfbalclubs ontstonden, waaronder OSCA (Openluchtspelclub Amsterdam) en "Wit en Schotsch". Op 2 juni 1903 richtten ze samen de Nederlandse Korfbalbond op. Ook Amsterdamse schoolclubs zoals DEAK (De Eerste Amsterdamse Korfbalclub), DEV (De Eerste Vijfjarige) en DTV (De Tweede Vijfjarige) waren betrokken bij de oprichting. De bond fungeerde als een stabiliserende factor in de beginjaren, waarin de sport nog onevenwichtig was en ervaring ontbrak. Nico Broekhuijsen was de eerste voorzitter van de bond.
Vroege Uitdagingen en Weerstand
In de beginjaren was er weerstand tegen het gemengde karakter van korfbal. Sommigen vreesden dat het samenspelen van mannen en vrouwen tot onzedelijkheid zou leiden. K. Rijndorp betoogde in 1966 in het jubileumboekje Vijftig dat het vormende van een gemengde sport juist van groot belang is: "In gemengde gezelschappen behoedt de vrouw het samenlevingspatroon voor verruwing.
De Amsterdamse Korfbalclub Blauw-Wit
De Amsterdamse korfbalclub Blauw-Wit kent een rijke geschiedenis, die teruggaat tot de beweging tegen drankmisbruik. Op 6 december 1916 werd de club opgericht als onderdeel van de jeugdgroep van een drankbestrijdersorganisatie onder de naam Geheel-Onthouders Korfbal-Club (GOKC). Mevrouw Lies Simonis-Pieters was de oprichter. De club speelde op het terrein van Ons Huis aan de Rozenstraat.
Van GOKC naar Blauw-Wit: Een Transformatie
In 1918 werd de GOKC zelfstandig en in 1921 liet de club het geheelonthoudingsprincipe achter zich, wat de ledenwerving ten goede kwam. Tegelijkertijd werd de naam veranderd in Blauw-Wit. De eerste speelplek was het Staringplein in de Kinkerbuurt. Vanaf 1941 speelt Blauw-Wit op terreinen aan de Joos Banckerweg in Bos en Lommer. In de jaren '60 was Blauw-Wit de grootste korfbalvereniging van Nederland. Het eerste veld werd door de eigen leden aangelegd.
Sportieve Successen van Blauw-Wit
In de jaren '20 begon Blauw-Wit sportief mee te tellen. In 1933, 1936, 1937 en 1938 werd de club landskampioen, met topspelers als Cock van Delweynen, Stien Tiggelaar en Henk en Siska Helden. In 1931 werd de club kampioen op het Van Beuningenplein.
Lees ook: Korfbal: Een blik op het verleden
Blauw-Wit Vandaag
Tegenwoordig telt Blauw-Wit 290 leden en een tennisafdeling met ruim 250 leden. Door deelname aan het landelijk project 'Meedoen alle jeugd door sport' heeft de club ook (opnieuw) een buurtfunctie gekregen.
Wit-Blauw uit Kampen: Een Eeuw van Korfbal
De korfbalvereniging Wit-Blauw uit Kampen werd opgericht op 14 september 1920. De club is ontstaan dankzij de KNAU, die sportinstuiven organiseerde op Hemelvaartsdag. Leden van de Kamper sportvereniging THOR besloten een korfbalafdeling op te richten, die vanwege de clubkleuren van THOR Blauw-Wit genoemd werd. Joh. D. Pap was de eerste voorzitter.
Naamsverandering en Accommodatie
In 1935 ging Blauw-Wit in de eerste klasse spelen, maar omdat er al een ploeg uit Amsterdam met dezelfde naam was, werd de naam veranderd in Wit-Blauw. In het begin werd er gespeeld op de Zandberg in IJsselmuiden. Vanuit hier werd er verhuisd naar achteréénvolgens de weilanden achter café Schuttert in IJsselmuiden aan de Koekoeksweg, de Zeven Heuveltjes, Haatlanderdijk en nu op Sportpark Hagenbroek.
Prestaties van Wit-Blauw
In 1929 werd Wit-Blauw Overijssels kampioen en in 1931 promoveerde de club naar de landelijke eerste klasse. In 1941 werd een doorstart gemaakt door zes trouwe leden. In 1946 werd Wit-Blauw weer kampioen en promoveerde naar de eerste klasse. In 1970 promoveerde de selectie in de zaal naar de overgangsklasse. In 1985 werd de eerste klasse bereikt.
Wit-Blauw: Een Zondagvereniging
Wit-Blauw is jarenlang een zondagvereniging geweest en dat leverde regelmatig problemen op. Wanneer er in het ‘korfbalgekke’ Twente moest worden gespeeld kon het bestuur geen beroep doen op de Kamper Busmaatschappij. Deze reden niet op zondag dus moest er een beroep gedaan worden op een busmaatschappij uit een ander dorp.
Lees ook: Amsterdamse korfbaltalenten van Blauw-Wit
Korfbal in Heerenveen: Blauw-Wit
De korfbalvereniging BLAUW-WIT in Heerenveen werd opgericht op 9 juli 1930 in de garage van de familie Simons. De contributie werd vastgesteld op 10 cent per week. In 1943 werd het kampioenschap van de 2e klas FKB behaald. Tijdens de jaarvergadering van 2 mei 1945 protesteerden de leden uit Oranjewoud, omdat het bestuur dan alleen uit leden uit Heerenveen zou bestaan.
Vroege Jaren en Uitdagingen in Heerenveen
Er waren gelijk zoveel belangstellenden dat er met 2 twaalftallen gespeeld kon worden. Geoefend werd er in die periode overigens op de zondagochtend van 10.00 uur tot 11.30 uur, terwijl er voor de zomerperiode nog een avond bepaald moest worden. Voor uitwedstrijden werd toen ook al gesproken over het inzetten van een bus: kosten 10 gulden!. Blauw-Wit mocht geen wedstrijden spelen op het sportpark, tenzij 20 gulden per wedstrijd werd betaald. Tegenstanders toen waren WK3, VZK, Kinea 2 en DIO 2.
Nevenactiviteiten en Sportieve Aandachtspunten
Al snel wordt binnen de vereniging een dansclubje opgericht en daarbij zijn bekende namen uit het Heerenveense als Boltje, Hainje en Piso. Uit de latere verslagen blijkt dat dergelijke nevenactiviteiten, met name de jaarlijkse feestavond, een belangrijke plaats innemen binnen Blauw-Wit. Het sportieve element daarentegen vraagt de nodige aandacht. Er gaan stemmen op die vinden dat de leider (trainer) onvoldoende optreedt tegen spelers die een overtreding begaan, en dat de spelers de trainingsavonden niet serieus genoeg nemen.
Een Slapend Bestaan Tijdens de Oorlogsjaren?
Of de vereniging tussen 1936 en 1940 ter ziele is gegaan of in die jaren een slapend bestaan heeft gehad, wordt niet duidelijk. De oorlogsdreiging heeft wellicht een rol gespeeld. Merkwaardig lijkt het bij het lezen van de notulen van de bestuurs- en ledenvergaderingen tijdens de oorlogsjaren, dat de gang van zaken nauwelijks likt te zijn beïnvloed door de oorlog.
De Jaren '40: Kampioenschappen en Ledenprotesten
In het jaarverslag over 1943 werd met trots het kampioenschap van de 2e klas FKB vermeld. Alle uitslagen van de competitie worden genoemd in het verslag. In 1943 werden door zowel het 1e als het 2e team prijzen gewonnen op de series van Advendo, maar helaas: er was een medailleschaarste, dus geen medailles. Tijdens de jaarvergadering van 2 mei 1945 doet zich wat merkwaardigs voor. Bi de bestuursverkiezing protesteren de lenden uit Oranjewoud, omdat het bestuur dan alleen uit leden uit Heerenveen zal bestaan.
Terugblik op de Geschiedenis van Blauw-Wit (Heerenveen)
Uit een historisch overzicht opgesteld ten behoeve van het 25-jarig jubileum, blijkt dat Blauw-wit inderdaad van 1937 tot 1940 een slapend bestaan heeft geleden. Onder leiding van dhr Overwijk krijgt men de benen evenwel weer onder het gat. In 1946 werden 3 Blauwwitters gekozen in het vertegenwoordigende districts twaalftal.
De "Blauwwitter" en de Verenigingskas
Op 26 mei 1951 wordt de Blauwwitter “geboren”. De oprichters zijn Tonnie en Tjibbe Scheper. Gelet op behoeftige staat van de verenigingskas, wordt voorgesteld het abonnement buiten de contributie te houden: kosten 15 cent per maand. In het tweede exemplaar rept voorzitter Rein Hofstra van de Friese Korfbal Bond over het belang van een clubblad voor de sympathieke vereniging uit Oranjewoud.
Het Rozenveldje en de Groei van de Vereniging
Maar de verhuizing van Oranjewoud naar het ook nu nog bekende Rozenveldje levert reeds na 1 maand nieuwe leden op: 6 senioren en 11 aspiranten. De aspiranten spelen op Hemelvaartsdag een toernooi bij SIM in Nieuwebrug: er werd verrassend gewonnen maar desondanks was er nog wel een technische aanwijzing: speel nooit de bal onder de armen van je tegenstander door: dat is moeilijker plaatsen en de medespelers kunnen de bal moeilijker onder controle krijgen.
Jubileum en Promotie van Korfbal
In juni 1955 wordt een weekend lang het 25-jarig jubileum gevierd: op zaterdag is er een schoolkorfbaltoernooi, wordt de vereniging ZKC uit Zuthpen, waarmee al jaren een band bestaat, ontvangen en is er ’s-avonds een feestavond. Op de zondag wordt een toernooi gespeeld met als deelemers ZKC 1 en 2, WK1, het Fries twaalftal en BW 1. In november van dat jaar is er in Staniastate in Oenkerk een bijeenkomst van het FKB over de promotie van de korfbalsport.
Blauw-Wit (Amsterdam): Aansluiting bij Speeltuinverenigingen
Al kort na de “oprichting” van Blauw-Wit in 1921 werden er plannen gesmeed om aansluiting te zoeken bij een speeltuinvereniging. Een dergelijke aansluiting bood velerlei voordelen. Zo kreeg men een speelveld, nog immer een probleem dat nu moest worden opgelost door het huren van het IJsclubterrein op het Museumplein. In 1923 sloot Blauw-Wit zich als onderafdeling aan bij de Westerspeeltuin, waarvan net de korfbalclub “de Wester” was opgeheven.
De Bloeiperiode onder Joop Westerweel
Op het terrein aan de Van Speijkstraat (‘het Park”) begon de bloeiperiode van Blauw-Wit, onder leiding van de voorzitter Joop Westerweel. Op deze plek groeide Blauw-Wit uit tot een echte volksclub, met een almaar groeiende aanhang. De club telde bijna 260 leden en kwam uit met 19 twaalftallen. Het speelterrein lag midden in de wijk, in een gesloten bouwblok, en op ieder moment van de dag trokken er buurtkinderen naar het veldje om er te oefenen.
Westerweel's Visie op Korfbal
Westerweel verwachtte zeer veel van de korfbalsport: “Korfbal zuivert onze persoonlijke gevoelens, m.a.w. bevordert mensenkennis. Een spel dat zulke hoge eisen stelt aan het moreel van zijn beoefenaars, leert ons vroeg of laat hun karakter kennen. (..) Wat een ogenschijnlijk hechte vriendschappen heb ik zien stranden, nadat korfbal bepaalde waarheden had blootgelegd “.
De Pinksterkampen en Westerweel's Vertrek
Onder zijn leiding groeiden de Pinksterkampen in de jaren dertig uit tot de gebeurtenis van het jaar, waarbij bijna de gehele club een week uit kamperen ging en seriewedstrijden speelde. Toen hij aftrad als voorzitter was hij zich ook wel bewust van de rol die hij vervuld had. “Pijnlijk is daarbij, dat mijn wijze van werken zoo geweest is, dat een vervanger voor een bijna onmogelijke taak staat.
Discipline en Sportieve Successen
Menigmaal moesten leden zich ten huize van de voorzitter vervoegen, om verantwoording af te leggen over wangedrag. A1 deze ruzies en discussies binnen de club werden minutieus genotuleerd, zodat we bijvoorbeeld nog steeds kunnen lezen dat ene S. Werker in 1933 “Ik zal je een klap op je smoel geven” heeft geroepen. Als Blauw-Wit tegen Westerkwartier moest spelen, werden de spelers bij de voorzitter thuis toegesproken zich vooral netjes te gedragen. De sportieve successen zouden echter nog moeten komen. Sterspelers in die jaren waren de heren Adriaan en Bram de Cocq van Delwijnen, Werker, Gildemeester, de echtparen Helders en Woudstra, mevrouw Tichelaar, mej. Teysse en mej. Douwes.
Blauw-Wit tijdens de Tweede Wereldoorlog
Na enige moeite kon BlauwWit in 1941 met 3 andere clubs een terrein aehter de markthallen (Jan van Galenstraat) gebruiken. Dat beviel toch niet echt en al snel kon men een stuk grond achter de Admiraal de Ruyterweg betrekken, dat in het Amsterdams Uitbreidings Plan al als een terrein voor recreatieve doeleinden was bestempeld. Het verenigingsleven kwam langzaam stil te liggen: door deportaties, door de honger, door het onderduiken. Een aantal joodse leden is in de oorlog omgekomen. Enkele BlauwWitters waren actief in het verzet, waaronder Joop Westerweel. Bij de ingang van de Blauw-Wit hal hangt een plaquette ter nagedachtenis aan Joop Westerweel.
Korfbal: Een Amsterdamse Uitvinding met Internationale Allure
Korfbal is geen Olympische Sport maar wel erkend door het I.O.C. (Internationaal Olympisch Comité) en heeft nog steeds een Olympische status. Nico Broeckhuysen maakte in de jaren 1920 enkele propagandatochten naar o.a. Duitsland en Engeland. Momenteel wordt het spel gespeeld op vijf continenten in ca. zeventig landen. Sinds 1978 is om de vier jaar een wereldkampioenschap van de twaalf toernooien won de Nederlandse ploeg elfmaal en de Belgische ploeg eenmaal.
tags: #blauw #wit #korfbal #geschiedenis