De Video Assistant Referee, beter bekend als VAR, is een begrip geworden in de voetbalwereld. Deze technologie, van oorsprong een Nederlandse uitvinding uit 2010, heeft als doel om het spel eerlijker te maken door de scheidsrechter op het veld te assisteren bij twijfelachtige situaties. Maar wat is de VAR precies, hoe werkt het en wat zijn de laatste ontwikkelingen? Dit artikel geeft een volledig overzicht.
Wat is de VAR?
VAR staat voor Video Assistant Referee. Meestal wordt de scheidsrechter op het veld bijgestaan door een team van drie videoscheidsrechters. Dit team van (oud)scheidsrechters kan door middel van cameratechnologie beslissingen van de hoofdscheidsrechter snel en accuraat op juistheid beoordelen. De VAR-kamer wordt ook wel de operatiekamer van het voetbal genoemd. De VAR wordt zowel met gejuich als met afschuw ontvangen. Het maakt het voetbal eerlijker, maar veel VAR-situaties vertraagt het spel soms enorm.
Wanneer wordt de VAR ingezet?
De Video Assistant Referee wordt in vier specifieke situaties ingezet:
- Goals (en overtredingen die eraan voorafgaan): Is de bal correct over de lijn, was er een overtreding voorafgaand aan het doelpunt?
- Rode kaarten: Is de rode kaart terecht gegeven of onterecht achterwege gelaten?
- Penalty’s: Is er een strafschop verdiend of onterecht toegekend?
- Identiteitsvergissing bij het geven van een gele of rode kaart: Heeft de juiste speler de kaart ontvangen?
De VAR kan zowel genomen beslissingen van de scheidsrechter terugdraaien als de scheidsrechter adviseren een (andere) beslissing te nemen.
Het VAR-Proces: Een Driestappenplan
De VAR werkt volgens een gestructureerd driestappenplan:
Lees ook: De basis van honkbal
- Incident: Er doet zich een potentieel incident voor. De scheidsrechter informeert de VAR, of de VAR informeert de scheidsrechter om de situatie te herzien. De communicatie kan zowel door de scheidsrechter als de VAR worden gestart. Dit is dus als de scheidsrechter vermoedt dat hij een ernstig incident mist of als de VAR van mening is dat de scheidsrechter een incident heeft gemist of duidelijk fout heeft beoordeeld.
- Beoordeling en Advies: De VAR beoordeelt de beelden en houdt de hoofdscheidsrechter via een headset op de hoogte van wat er te zien is. De VAR kan gebruik maken van alle beelden die gemaakt worden door de camera’s van de tv-producent. Alle beelden die voor de kijkers thuis te zien zijn, zijn ook beschikbaar voor de VAR. Wedstrijden in de Eredivisie worden gevolgd met minimaal zes camera’s.
- Beslissing: Als de situatie duidelijk is, kan de beslissing direct genomen worden op basis van het advies van de VAR. Dit gebeurt bij feitelijke situaties, zoals buitenspel of een persoonsverwisseling. De hoofdscheidsrechter kan er ook voor kiezen om de situatie zelf te bekijken op een scherm aan de zijkant van het veld (een 'on-field review'). Dit gebeurt bij situaties waar sprake kan zijn van interpretatie, zoals een rode kaart of een penaltysituatie.
De scheidsrechter neemt altijd de eindbeslissing. De VAR assisteert de scheidsrechter, net zoals de assistent-scheidsrechters en de vierde official dit doen.
Voorbeelden van VAR-Beslissingen
Om een beter beeld te krijgen van hoe de VAR in de praktijk werkt, volgen hier enkele voorbeelden:
- De Teen van Harry Kane: Een situatie waarin Tottenham-spits Harry Kane op het randje van buitenspel de diepte in werd gestuurd en scoorde. De VAR toonde aan dat slechts zijn teen in buitenspelpositie stond, wat resulteerde in een correct afgekeurd doelpunt.
- Penaltysituatie Fortuna Sittard - Feyenoord (2020): De VAR greep in toen Feyenoord-keeper Justin Bijlow in de zestienmeter bij het wegstompen van de bal het hoofd van een tegenspeler raakte. Scheidsrechter Bas Nijhuis werd teruggeroepen en na het bekijken van de beelden werd een penalty toegekend.
- Rode Kaart voor St. Juste (Ajax - Feyenoord): Jeremy St. Juste kwam veel te laat met gestrekt been in op Tagliafico. De VAR adviseerde scheidsrechter Bjorn Kuipers om de beelden te bekijken, waarna Kuipers de gele kaart corrigeerde naar een rode kaart.
- Op aanvraag van de videoscheidsrechter (ook wel: Video Assistant Referee, hierna: VAR) geeft de scheidsrechter in de wedstrijd Australië- Frankrijk, nadat hij eerst wilde laten doorspelen, alsnog een penalty. Griezman verzilvert daarna het eerste VAR-moment uit de geschiedenis van een WK. Een unicum op een WK én überhaupt een unicum op een eindtoernooi.
Semi-Automatische Buitenspeldetectie
Een van de meest recente ontwikkelingen in de VAR-technologie is de semi-automatische buitenspeldetectie. Deze technologie maakt het mogelijk om binnen enkele seconden zeer nauwkeurig buitenspel te detecteren.
Tien tot twaalf camera’s in het stadion houden 29 datapunten van alle spelers bij. Elke seconde van elke speler wordt in dit systeem geregistreerd. Wanneer deze semi-automatische VAR buitenspel detecteert, gaat er direct een alarm af en wordt een animatie getoond. Tijdens het WK in Qatar werd deze technologie voor het eerst op grote schaal gebruikt. Tijdens de eerste paar minuten van de openingswedstrijd op het WK, werd direct duidelijk wat het nut van de semi-automatische buitenspeldetectie is. Een voor veel kijkers onduidelijke buitenspelsituatie werd uitstekend beoordeeld door het systeem.
De Toekomst van de VAR
Nieuwe VAR-implementaties zoals de semi-automatische buitenspeldetectie kunnen vaak snel worden toegepast op grote toernooien, zoals een WK of de Champions League. De stadions zijn erop gebouwd - of worden ervoor gebouwd - én er is voldoende geld beschikbaar om het te faciliteren. In veel landelijke competities is dat nog niet geval. Kortom: de VAR zal de komende jaren sneller en accurater worden, maar vooral gebruikt worden op de grote voetbaltonelen.
Lees ook: Empty Goal in Handbal
In kleine competities en zelfs in de Conference League werd afgelopen jaar niet eens een VAR gebruikt. Simpelweg omdat niet alle clubs dat konden bekostigen.
VAR in Nederland
De KNVB was de afgelopen jaren internationaal voorloper op het gebied van videoarbitrage. Het onderzocht in de pilot ‘Arbitrage 2.0’ als een van de eerste landen de mogelijke invulling hiervan. Inmiddels is de VAR niet meer weg te denken in het huidige voetbal. Vanaf het seizoen 2018/’19 is de VAR actief bij 324 wedstrijden in het betaald voetbal.
Inzet VAR 2018/’19:
- Eredivisie: 306 wedstrijden
- TOTO KNVB Bekertoernooi: vanaf kwartfinales, 7 wedstrijden
- Play-offs Europees ticket: halve finales en finales, 6 wedstrijden
- Play-offs promotie/degradatie: finales, 4 wedstrijden
- Johan Cruijff Schaal
ARAG KNVB VAR moment: Iedere speelronde geeft de KNVB een kijkje achter de schermen in het ARAG KNVB Replay Center en toont het hoe een beslissing tot stand is gekomen.
Totstandkoming VAR: De FIFA besloot in maart 2016 de videoscheidsrechter te testen. De eerste test met een live verbinding vond op 1 september plaats bij de vriendschappelijke interland Italië - Frankrijk. Björn Kuipers was op dat moment de arbiter en Danny Makkelie de videoscheidsrechter. De FIFA verkoos een Nederlands team voor deze live-test, omdat de KNVB internationaal voorloper is op het gebied van videoarbitrage.
De videoscheidsrechter werd in Nederland voor het eerst live getest tijdens de KNVB Beker-wedstrijd Ajax - Willem II op woensdag 21 september. Pol van Boekel werd tijdens dit duel live geassisteerd door videoscheidsrechter Danny Makkelie. De spelregelcommissie van de FIFA, de IFAB, heeft in maart 2018 besloten de VAR officieel op te nemen in het regelement. Daaropvolgend is in de Algemene Vergadering Betaald Voetbal van maart 2018 unaniem besloten de VAR vanaf het seizoen 2018/’19 in te voeren bij alle Eredivisie-wedstrijden.
Lees ook: De complete handbalgids
Kritiek en Kanttekeningen
Ondanks de voordelen zijn er ook kritiek en kanttekeningen op de VAR. Rens van der Vorst, technofilosoof en schrijver van het boek "Don't Mention the VAR", stelt belangrijke vragen over de technologie:
- Versimpelt de VAR problemen ondoordacht?
- Verandert de VAR de manier waarop we naar voetbal kijken?
- Veroorzaakt de VAR onverwachte effecten?
- Wordt de bedoeling van de regels vergeten door de focus op precisie?
Van der Voort werkte zo’n vijftien jaar als onderwijsinnovator en zette allerlei projecten met digitale technologie op voor de studenten op zijn hogeschool. Zijn applicaties en systemen draaiden als een zonnetje, er was echter een probleem: de opbrengst was verrekte laag. Het onderwijs was duurder geworden, de studenten somberder, de docenten drukker en de kwaliteit slechter. Voor goede inzichten geldt: beter laat dan nooit. Zelf blijft Van der Voort geloven in een goede VAR, eentje die de scheidsrechter helpt om goede beslissingen te nemen. Niet zozeer omdat de VAR feilbaar is of omdat hij een actie isoleert uit de context en een wedstrijd niet kan ‘lezen’. Het fundamentele bezwaar is de ondermijning van de afspraak dat we beslissingen van de scheidsrechter, ook en vooral als we het er niet mee eens zijn, respecteren. Natuurlijk kan hij een fout maken. Jammer dan. Een andere keer valt een beslissing in jouw voordeel uit. En hé, het is toch maar een spel?
De makke is dat er bij een probleem - overtreding of niet? - een techoplossing wordt gekozen; als vervolgens blijkt dat die ‘oplossing’ niet werkt is de reflex: nog meer technologie. Met als gevolg allerlei onnavolgbare beslissingen, vernedering van de scheidsrechter en niemand die er iets van begrijpt.
Transparantie en Communicatie
Een belangrijk punt van kritiek is het gebrek aan transparantie rondom VAR-beslissingen. Om dit te verbeteren, zijn er initiatieven gestart waarbij scheidsrechters hun VAR-beslissingen live toelichten.
Waarom deze verandering? VAR-interventies leiden regelmatig tot verwarring. Het spel ligt stil, spelers wachten in spanning af, en fans weten niet waarom een beslissing wordt genomen. Dit gebrek aan transparantie heeft geleid tot kritiek en frustratie. Door scheidsrechters via microfoons hun beslissingen uit te laten leggen, wil men het proces inzichtelijker maken voor spelers en supporters.
Hoe werkt het? Het nieuwe systeem stelt de scheidsrechter in staat om, na een VAR-review, via een microfoon kort en bondig uit te leggen wat de beslissing is en waarom deze is genomen. Dit kan variëren van het bevestigen van een strafschop tot het afkeuren van een doelpunt wegens buitenspel. De communicatie wordt in eenvoudige taal gegeven, zodat zowel het publiek in het stadion als de kijkers thuis direct begrijpen wat er is gebeurd.
Recente ontwikkelingen: In Nederland is de KNVB begonnen met een proef tijdens het bekertoernooi, waarbij scheidsrechters hun VAR-beslissingen toelichten aan het publiek. Deze proef loopt tot en met de finale en wordt daarna geëvalueerd. Het doel is om meer inzicht te geven in het besluitvormingsproces van de arbitrage en de betrokkenheid van fans te vergroten. Ook internationaal zijn er soortgelijke initiatieven. Tijdens het WK voor vrouwen in 2023 werd deze methode getest, en meer recent hebben Engelse scheidsrechters in de League Cup VAR-beslissingen aan het publiek uitgelegd.
Voordelen en uitdagingen:
- Voordelen: Meer transparantie, betere beleving, minder discussie.
- Uitdagingen: Tijd die nodig is voor uitleg, complexiteit van sommige beslissingen, extra druk op scheidsrechters.