De geschiedenis van Zuid-Afrika is doordrenkt van complexiteit, verdeeldheid, maar ook van momenten van eenheid. Het volkslied en de rol van rugby, met name het Wereldkampioenschap Rugby van 1995, spelen hierin een significante rol. Deze elementen zijn verweven met de strijd tegen apartheid en de vorming van een nieuwe nationale identiteit.
De verdeeldheid van Zuid-Afrika
Zuid-Afrika was begin jaren negentig tot op het bot verdeeld. De afschaffing van de apartheid in 1990 en de vrijlating van Nelson Mandela wekten bij veel blanken de vrees de zee te worden ingedreven door de decennialang onderdrukte zwarte meerderheid. Afrikaner extremisten dreigden met gewapende tegenactie. Om bloedvergieten te voorkomen moest Mandela de voormalige overheersers voor de prille democratie zien te winnen. En wat leende zich daartoe beter dan rugby, het seculiere geloof van blank Zuid-Afrika? In 1995, werd het 3e wereldkampioenschap rugby gehouden in Zuid-Afrika. De "springbokken', zoals de bijnaam van het nationale rugbyteam luidt, deden voor de eerste keer in de geschiedenis mee. Het bleek uiteindelijk een bijzondere strijd tegen apartheid te worden. Zuid-Afrika mocht in 1995 het wereldkampioenschap rugby organiseren. De eerste twee versies van dit toernooi (het eerste toernooi werd gehouden in 1987) moet de ploeg aan zijn neus voorbij laten gaan. Niet omdat de 'bokkies' zich niet kwalificeren, maar omdat de economische en sportieve boycot nog van kracht is.
Vanaf 1948 is in Zuid-Afrika (en het huidige Namibië) een systeem van rassensegregatie van toepassing, dat bekend staat als apartheid. In basis betekent dit, dat er op basis van een groot aantal wetten duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de zwarte en blanke bevolking van het land. De apartheid plaatst Zuid-Afrika in een politiek, economisch en sportief isolement.
In 1992 komen de onderhandelingen over het beëindigen van het isolement van Zuid-Afrika op gang. De toenmalige president De Klerk wil, onder druk van zijn achterban, echter mondjesmaat toegeven. Pas als in 1994 de eerste niet raciale verkiezingen worden gehouden en Mandela De Klerk opvolgd als president, komt een einde aan dit isolement. Voor het eerst sinds jaren waren Zuid-Afrikaanse sporters te zien op internationale sportevenementen.
Mandela en de kracht van rugby
Nelson Mandela begreep de potentie van sport, en in het bijzonder rugby, om bruggen te bouwen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Rugby was traditioneel een sport van de blanke Afrikaners, maar Mandela zag het als een middel om verzoening te bewerkstelligen. Hij moedigde het ANC aan om de internationale boycot tegen het Zuid-Afrikaanse rugbyteam op te heffen, ondanks dat hij op Robbeneiland nog voor de tegenstanders van de 'Bokken' had gejuicht.
Lees ook: Uitslagen en finales Districtsbeker Zuid II
Mandela ontdekte al vroeg ook de kracht van rugby (‘opium voor de boer’) als middel om het vertrouwen te winnen van zijn blanke bewakers. Op Robbeneiland maakte hij zich de regels van het spel eigen. Via gesprekken over rugby versierde Mandela in 1985 een privilege: een kookplaatje in zijn cel. Een kleinigheid, maar in de eenzaamheid van Robbeneiland een grote overwinning.
Het WK Rugby 1995: Meer dan een sportevenement
Het Wereldkampioenschap Rugby van 1995, dat in Zuid-Afrika werd gehouden, werd een symbool van hoop en eenheid. Mandela greep het toernooi aan om zwart en blank Zuid-Afrika samen te smeden. Hij probeerde met man en macht zwart en blank achter de Springbokken te krijgen. Bijzonder lastig, aangezien het toenmalige Zuid-Afrikaanse team uit louter blanken bestaat.
Nationale identiteit Met het aanstellen van Mandela als president ondergaat Zuid-Afrika een ware metamorfose. De oude "blanke" vlag (oranje-wit-blauw) wordt vervangen en rond het volkslied ontstaat een discussie. Voor de blanke bevolking geldt "Die stem van Suid-Afrika" als volkslied. De zwarte bevolking beschouwt "Nkosi sikelel" als volkslied. Morné du Plessis (de manager van het rugbyteam) komt met het gewaagde idee de beide liederen achter elkaar te laten zingen. Hierdoor laat het rugbyteam zien het gehele land te vertegenwoordigen. Voorafgaand aan het toernooi spreekt Mandela de rugbyers toe. In deze toespraak verteld hij dat zij de mogelijkheid hebben Zuid-Afrika te dienen en het volk te vereniging. Nogal een gok. Op het moment dat het toernooi van start gaat is een compleet falen van de rugbyers met de daarbij behorende hoon waarschijnlijker. Het jarenlang durende isolement heeft ervoor gezorgd dat niet duidelijk is hoe sterk dit team is.
De overwinning van de Springbokken in de finale tegen Nieuw-Zeeland werd een moment van nationale euforie. Zwart en blank vierden samen de overwinning, en Mandela's aanwezigheid in het shirt van de Springbokken symboliseerde de verzoening tussen de bevolkingsgroepen.
De rol van het volkslied
Het Zuid-Afrikaanse volkslied is een unieke samenvoeging van twee liederen: "Nkosi Sikelel' iAfrika" en "Die Stem van Suid-Afrika". Beide liederen hebben een belangrijke geschiedenis en symbolische betekenis.
Lees ook: Overzicht volleybal Zuid-Holland
Nkosi Sikelel' iAfrika
"Nkosi Sikelel' iAfrika" betekent "Heer, zegen Afrika". Het lied ontstond in 1897, toen de schoolmeester Enoch Sontonga, in Johannesburg, het eerste couplet in het Xhosa schreef. Dit lied was als eerste bekend als kerklied, maar werd later populair onder de Zuid-Afrikaanse vrijheidsbeweging en werd gespeeld bij politieke bijeenkomsten als strijdlied tegen de apartheid. Het werd gezongen in het Xhosa. De andere 7 coupletten werden er 30 jaar later aan toegevoegd door de dichter Samuel Mqhayi. Weer later werd dit liedje naar meerdere talen vertaald en gepubliceerd. Het lied werd gezongen in het Xhosa en Zoeloe.
Die Stem van Suid-Afrika
"Die Stem van Suid-Afrika" werd in 1918 geschreven in het Afrikaans door de dichter C.J. Langenhoven en de muziek werd in 1921 gecomponeerd door M.L. de Villiers. In 1952 werd dit lied vertaald naar het Engels, maar het werd pas officieel het volkslied van Zuid-Afrika in 1957. Die stem van Suid-Afrika was een strijdlied tegen het apartheidsregime. Dat was een periode in Zuid-Afrika waarin er veel verschil werd gemaakt tussen blanken en zwarten. Beide liederen zijn geschreven naar aanleiding van apartheid in Zuid-Afrika en vanwege de multiculturele mengeling van bevolkingsgroepen.
Het samengestelde volkslied
In 1997 werden beide liederen samengevoegd tot één officieel Zuid-Afrikaans volkslied. De eerste twee coupletten van het huidige volkslied komen uit Nkosi Sikelel’ iAfrika, en de laatste 2 uit Die stem van Suid-Afrika. Zo staat het Zuid-Afrikaans volkslied voor de ‘regenboognatie’ en voor de tijd dat ze een onafhankelijk land werden. De vele nationaliteiten die Zuid-Afrika kent, komen er in terug. Het eerste couplet is geschreven in het Xhosa, het tweede couplet in het Sesotho, het derde couplet is geschreven in het Zuid-Afrikaans en het vierde en laatste couplet is herschreven in het Engels. In het nieuwe volkslied komen dus 5 van de 11 officiële landstalen van Zuid-Afrika voor.
De titel van het volkslied betekend: Heer, zegen Afrika. Dit komt overeen met de manier waarop het lied wordt gezongen. Je hoort een koor die erg kerkelijk klinkt. De muziek klinkt echt als strijdmuziek. Het lied staat voor de 'regenboognatie' en de onafhankelijkheid van Zuid-Afrika, en het omvat vijf van de elf officiële landstalen.
Kritiek en complexiteit
Hoewel het WK Rugby en het nieuwe volkslied symbolen van eenheid waren, is het belangrijk om te erkennen dat de verzoening in Zuid-Afrika een complex en voortdurend proces is. De euforie van 1995 betekende niet dat alle problemen waren opgelost. De economische ongelijkheid en de gevolgen van de apartheid zijn nog steeds voelbaar.
Lees ook: Keepersavontuur in Zuid-Afrika
De verbroedering van zwart en blank is dertien jaar na dato allesbehalve voltooid. De ‘witte vlucht’ het land uit neemt toe door de enorme misdaad en een algehele vrees voor de toekomst. Op het WK rugby van vorig jaar wonnen de Springbokken opnieuw, maar nog steeds met vrijwel louter blanke spelers.
Die Stem: een beladen herinneringsplek
Het lied "Die Stem" blijft een beladen symbool in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Ooit was er immers een tijd dat Die Stem een bevrijdingslied was voor de Afrikanen, een alternatieve tekst voor collectieve muzikale mobilisatie zoals God Save The Queen. Het werd geassocieerd met het apartheidsregime en de onderdrukking van de zwarte bevolking. De slotfrase van Die Stem wordt heel letterlijk ‘triomfantelijk’ in het karakter van de muziek uitgesponnen als zingevende banier voor deze afgebakende ruimte. Zij definieert de militaire begraafplaats als ruimte. Het einde is geruststellend als slot. Het geeft zin. De foto van Goldblatt dateert uit 1986. Men kan het de luisteraars van die tijd niet kwalijk nemen dat ze Die Stem beschouwden als een militair lied; de contouren, ritmes en harmonieën als schansen tegen de vijand, als steun voor al degenen die aan de uiteindelijke overwinning zouden twijfelen.In 1952, vijf jaar voordat Die Stem het enige officiële volkslied van Zuid-Afrika zou worden, lanceerde de Afrikaanse Kultuurraad van Pretoria het initiatief om ‘de mening van drie gezaghebbenden te vragen over gelegenheden waarbij het gepast is een Volkslied te zingen of te spelen’. Het antwoord van De Villiers kan hier slechts gedeeltelijk worden aangehaald. In de rest van de brief spreekt hij zich ook uit tegen het zingen van Die Stem bij politieke bijeenkomsten, aangezien hij het als lid van de Nasionale Party zou ‘betreur indien die Sappe [tegenstanders van de Nasionale Party] Die Stem as visitekaartjie van de [Nasionale] party aanskou’. In 1952 is Die Stem voor De Villiers dus al een van de ‘heilige dingen’ van de Afrikaner geworden, een plek van aanbidding. Zijn afkeuren duiden op mogelijke besmettelijke invloeden: sport, politiek en ‘juffroutjes’. Die Stem is een anti-Britse ruimte, maar meer nog: hij bezet ruimtes van de staat. Voor professor A.N. … ’n verhewe uiting van die standhoudende aspirasies wat diep in die volksiel leef. Het gevoel dat Die Stem niet slechts gewoon een lied was maar een mystieke sleutel tot de zelfstandigheid van het Afrikaner volk.
Na de afschaffing van de apartheid werd "Die Stem" aanvankelijk behouden als onderdeel van het nieuwe volkslied, maar in 1997 werd het vervangen door een nieuwe versie waarin "Nkosi Sikelel' iAfrika" een prominentere rol kreeg. Dit symboliseerde de verschuiving in de machtsverhoudingen en de erkenning van de culturele diversiteit van Zuid-Afrika. En dat het type verstikkend bestuur dat de Republiek van de Afrikaner zou kenmerken ook dit lied in zelfverheerlijkende middelmatigheid zou beknellen. Die Stem als Afrikaanse herinneringsplek: de tragische leegte van Goldblatt, de martelaren van Brink, de bezegelende kluitklap op de kist van de Republiek van Van Niekerk, de schildering van de hel van Coetzee, de ‘poids et majesté’ van Con de Villiers, de volkstraditie van Anton Hartman, de ‘geestelijke zelfstandigheid’ van Thom.
tags: #volkslied #zuid #afrika #rugby #geschiedenis