De KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond) staat voor de uitdaging om online discriminatie aan te pakken, een probleem dat wijdverspreid blijkt onder profvoetballers in Nederland. Uit onderzoek komt naar voren dat een significant deel van de spelers hiermee te maken heeft, wat de noodzaak tot actie onderstreept. Dit artikel belicht de bevindingen van recent onderzoek, de reactie van de KNVB, en de bredere context van discriminatie in het Nederlandse voetbal.
De Omvang van Online Discriminatie
Een onderzoek van Movisie, uitgevoerd in opdracht van de KNVB, toont aan dat online discriminatie een serieus probleem is in de voetbalwereld. Meer dan 90 procent van de profvoetballers in de Eredivisie en Keuken Kampioen Divisie ziet regelmatig discriminerende berichten gericht aan medespelers. Uit het onderzoek blijkt dat ruim vier op de tien respondenten (44 procent) aangeeft zelf wel eens discriminerende berichten te ontvangen. Deze berichten worden voornamelijk via DM's (direct messages) verstuurd. Het onderzoek laat ook zien dat online discriminatie vooral voorkomt rond belangrijke wedstrijden en tijdens campagnes die juist bedoeld zijn om discriminatie te bestrijden. Marianna van Leeuwen, directeur betaald voetbal van de KNVB, noemt de omvang van online discriminatie "een klap in het gezicht".
De KNVB's Reactie en Maatregelen
De KNVB neemt de bevindingen van het onderzoek serieus en wil voetballers beter beschermen tegen online discriminatie. Een van de concrete maatregelen is het uitbreiden van de app waarmee discriminatie gemeld kan worden, om het melden te vereenvoudigen. Tot die tijd plaatst de KNVB een publieke reactie bij discriminerende berichten, waarin wordt gewezen op artikel 1 van de Grondwet, dat discriminatie verbiedt. Bovendien benadrukt de KNVB dat voetbal een teamsport is waar geen plaats is voor discriminatie. Het grootste deel van de profvoetballers (85 procent) vindt dat er meer gedaan moet worden om onlinediscriminatie aan te pakken.
Representativiteit van het Onderzoek
Het is belangrijk te vermelden dat het onderzoek van Movisie niet volledig representatief is voor alle profvoetballers in Nederland. De enquête is afgenomen onder honderd profvoetballers, waarvan tachtig procent de Nederlandse nationaliteit heeft en twee derde een witte huidskleur. Volgens Movisie en KNVB is de peiling daarom niet helemaal representatief voor de bijna duizend contractspelers in Nederland. Ondanks deze beperking geeft het onderzoek een waardevol inzicht in de ervaringen van profvoetballers met online discriminatie.
Discriminatie = Kansloos: Een Breder Initiatief
De KNVB beschouwt discriminatie als 'kansloos gedrag', een boodschap die wordt uitgedragen via het initiatief 'Discriminatie = Kansloos'. Dit blijkt uit onderzoek van MarketResponse onder met name (amateur)voetballers en stadionbezoekers. Slechts 6% van de ondervraagden is het oneens met deze stelling. Met een representatief marktonderzoek is de mening over discriminatie van 2.000 voetballers, stadionbezoekers, scheidsrechters, trainers en vrijwilligers in het amateurvoetbal en betaald voetbal in kaart gebracht. Verdeeld over concrete onderdelen zoals schelden, grappen maken en het weigeren van personen op basis van huidskleur, afkomst, geloof of seksuele geaardheid is de mening van 'het voetbal' glashelder: onacceptabel.
Lees ook: Steun het Nederlands Elftal met stijl
De gepeilde mening van de voetballiefhebbers vormt de gezamenlijke norm van en voor het voetbal. Deze norm is vertaald naar de boodschap Discriminatie = Kansloos. Kansloos is een term die in het voetbal afkeurend wordt gebruikt voor bijvoorbeeld slecht gedrag of iets anders negatiefs, zoals een kansloze nederlaag. Alle clubs kunnen met deze boodschap uitdragen dat zij discriminatie niet accepteren, bij hen krijgt discriminatie geen kans. Zij kunnen deze norm voor hun leden en bezoekers letterlijk vestigen met hekborden, kantineposters, raamstickers, tegels, vlaggen en online uitingen.
Discriminatie = Kansloos heeft als uiteindelijk doel gedragsverandering. Zo wordt stap voor stap gewerkt van bewustwording (2020-2023), naar een breed gedragen norm (2024), naar het uitdragen van acties hoe te handelen als de norm wordt overschreden (2025).
Ons Voetbal Is Van Iedereen (OVIVI)
'Discriminatie = Kansloos' is onderdeel van 'Ons Voetbal Is Van Iedereen' (OVIVI), het gezamenlijke programma van de KNVB en de Rijksoverheid om racisme en discriminatie in het amateurvoetbal en betaald voetbal te bestrijden. OVIVI ging in 2020 van start en telt 22 onderdelen, bovenop bestaande 'tools' zoals tuchtrecht, stadionverboden en het protocol voor discriminerende spreekkoren. Zo zijn met OVIVI onder meer de straffen voor discriminatie verhoogd, is er een trainingsaanbod voor clubs ontwikkeld en lopen er pilots met slimme technologie.
Normen binnen het voetbal
Uit de uitkomsten blijkt dat de ondervraagden eensgezind zijn. Zo denken amateurvoetballers en stadionbezoekers er globaal hetzelfde over. Ook is er niet veel verschil tussen stedelijke gebieden en regionale gebieden. Wel was er een significant verschil als het gaat om grappen maken. Zo is 15% van de ondervraagde mannen het oneens met de stelling 'Grappen maken over iemands huidskleur, geloof, afkomst of seksuele geaardheid is altijd onacceptabel'. Bij vrouwen is dat 9%. En ook jongeren (16-34 jaar) zijn het met 15% vaker oneens met de stelling dan ouderen (50-65 jaar), die op 8% uitkomen. Bij woordgebruik is eenzelfde patroon te herkennen: mannen 8%, vrouwen 4%, ouderen 2% en jongeren 9%. Verder blijkt dat de ondervraagden discriminatie een belangrijk onderwerp vinden: 60% ziet het als een 'groot probleem'. 84% vindt het belangrijk dat het voetbal laat weten discriminatie niet te accepteren.
De norm van het Nederlands voetbal:
Lees ook: Wie zijn de huidige doelmannen van Oranje?
- 4% Oneens, Uitschelden op basis van hun huidskleur, geloof, afkomst of seksuele geaardheid is altijd onacceptabel, 86% Eens.
- 12% Oneens, Grappen maken over iemands huidskleur, geloof, afkomst of seksuele geaardheid is altijd onacceptabel, 70% Eens.
- 6% Oneens, Woorden gebruiken die kwetsend kunnen zijn voor specifieke groepen is altijd onacceptabel, 80% Eens.
- 5% Oneens, Personen als lid van een club, team of supportersgroep weigeren vanwege hun huidskleur, geloof, afkomst of seksuele geaardheid is altijd onacceptabel, 83% Eens.
- 6% Oneens, Ik vind het normaal dat je altijd iemand aanspreekt op discriminerend gedrag, 73% Eens.
- 6% Oneens, Ik vind discriminatie iets voor slechte verliezers en het is altijd onacceptabel. Het is kansloos gedrag, 81% Eens.
- 5% Oneens, Ik vind spreekkoren gericht op iemands huidskleur, geloof, afkomst of seksuele geaardheid altijd onacceptabel, 82% Eens.
Andere Ontwikkelingen binnen de KNVB
De KNVB maakte al voor het EK bekend dat het aflopende contract van bondscoach Andries Jonker niet zou worden verlengd. "Voorafgaand aan het EK is besloten om na het toernooi een nieuwe koers te varen met een andere bondscoach", meldt de KNVB. "Gezien het aflopende contract met Jonker was er geen aanleiding tot eerdere beëindiging. Er was vertrouwen om dit EK-traject gezamenlijk af te ronden. Het gehele proces wordt vanzelfsprekend zorgvuldig geëvalueerd."
Voor Oranje was de Europese eindronde in Zwitserland al na de groepsfase voorbij. Nederland won nog wel van Wales (3-0), maar ging vervolgens hard onderuit tegen de sterke landenploegen Engeland (4-0) en Frankrijk (5-2). "Het EK is voor ons teleurstellend verlopen. We wisten dat we in de 'poule des doods' voor een loodzware opgave stonden, maar we hadden gehoopt op betere resultaten en een sterker optreden", staat in een verklaring van de KNVB. "Helaas is het ons niet gelukt om verder te komen in het eindtoernooi. Dat is pijnlijk en we balen voor ons team, de bondscoach en staf, voor jullie als fans en voor iedereen die het voetbal een warm hart toedraagt."
"Tegelijkertijd willen we via deze weg onze enorme waardering uitspreken voor jullie, onze fans", vervolgt de KNVB. "Jullie aanmoediging was fantastisch en de Oranjegekte is opnieuw wereldwijd opgemerkt. Samen kleurden we Luzern, Zürich en Basel oranje en lieten we opnieuw zien hoe groot de kracht van Oranje en het vrouwenvoetbal is, ook internationaal. Eén ding staat echter wel al vast: we staan aan het begin van een nieuwe fase. De aanstelling van Arjan Veurink als bondscoach markeert dat kantelpunt. Met hem zetten we gericht stappen in de verdere ontwikkeling van het team en het vrouwenvoetbal in Nederland. Tot slot spreken we onze waardering uit voor vertrekkend bondscoach Jonker. Hij heeft zich jarenlang met toewijding ingezet voor het Nederlands elftal. Daar zijn we hem dankbaar voor."
Groei Vrouwenvoetbal
Volwassen vrouwen kunnen in Nederland sinds 1971 lid worden van voetbalverenigingen. In 1979 stond de KNVB ook meiden toe om lid te worden van voetbalclubs. Sinds de jaren ‘70 neemt het aantal meiden en vrouwen dat lid werd van voetbalverenigingen nagenoeg jaarlijks toe. Rutger de Kwaasteniet, als onderzoeker, adviseur en docent verbonden aan de Universiteit Utrecht (departement bestuurs- en organisatiewetenschap), verricht sinds maart 2017 promotieonderzoek naar wat deze groei van meiden- en vrouwenvoetbal verklaart. Hij bestudeert tevens welke gevolgen de instroom van meiden en vrouwen heeft voor het besturen en organiseren van verenigingsvoetbal. Volgens de expert is de groei van vrouwenvoetbal niet toe te schrijven aan één reden, maar een gevolg van de samenhang van allerlei ontwikkelingen.
Vanaf 2003 is er een relatief sterkte groei waar te nemen in het aantal voetballende meiden en vrouwen. De instroom van meiden in de leeftijdscategorie tussen acht en zestien jaar is het grootste. De Kwaasteniet onderzocht de oorzaken van die groei en zag dat meerdere ontwikkelingen met elkaar interacteren. “De groei is gelaagd. Dat houdt in dat verschillende ontwikkelingen bij elkaar komen en effect op elkaar hebben. Hierdoor is er een klimaat ontstaan waarin het meiden- en vrouwenvoetbal goed in gedijt. De maatschappelijke weerstand tegen vrouwenvoetbal is de afgelopen decennia afgenomen. Een van de oorzaken is de vrouwenemancipatie in Nederland. Mede onder invloed daarvan zijn de (machts)verhoudingen tussen mannen en vrouwen veranderd.
Lees ook: Korfbal Historie Tilburg
“Maar ook het feit dat de KNVB verenigingen stimuleert om meidenvoetbal een goede plek in de organisatie te geven helpt mee”, vervolgt De Kwaasteniet. “Net zoals de KNVB de eigen organisatie rond het meiden- en vrouwenvoetbal professionaliseert. Ook de deelname van de Oranje Leeuwinnen aan eindtoernooien kan de aantrekkingskracht van het meiden- en vrouwenvoetbal vergroten. Al deze ontwikkelingen werken op elkaar in en stimuleren de groei van het vrouwenvoetbal. Momenteel bestudeert de Kwaasteniet de ‘gevolgen’ van de groei van het meiden- en vrouwenvoetbal. “Verenigingsbesturen spelen een belangrijke rol in het integreren van meiden- en vrouwenvoetbal in voetbalverenigingen. Interessant in dit kader is bijvoorbeeld dat er uit eerdere studies blijkt dat er een verband is tussen opleidingsniveau en emancipatiegezindheid. Al met al probeer ik kennis te nemen van welke factoren de integratie van vrouwen in verenigingen versnellen en afremmen. Inzichten daarover kan de KNVB gebruiken om de ondersteuning aan verenigingen te verbeteren.”
Volgens De Kwaasteniet lijkt het erop dat de groei zal aanhouden. “Als je de groei van de afgelopen decennia analyseert, dan zie je een nagenoeg constante gestage groei. Ik zie geen signalen die erop duiden dat de groei zal stagneren. Wel is het belangrijk dat verenigingen en de KNVB het meiden- en vrouwenvoetbal in al zijn facetten blijven doorontwikkelen. Onderzoek zal helpen om de KNVB richting te geven in de keuzes die het in de toekomst gaat maken.”