Paul Bergen is een icoon in de Nederlandse popfotografie. Al meer dan dertig jaar struint hij de poppodia van Nederland af, van kleine clubs tot grote concertzalen zoals Ahoy. Met zijn camera legt hij de energie en emotie van liveoptredens vast. Artiesten als U2, Red Hot Chili Peppers, Queen, Beyonce, Tina Turner, Lady Gaga en Genesis stonden al voor zijn lens. Zijn werk is te zien in kranten, tijdschriften en op social media, en wordt gewaardeerd om zijn dynamische composities en oog voor detail.
Van lithograaf tot popfotograaf
Bergen begon zijn carrière niet direct als fotograaf. Na een baan als lithograaf bij een drukkerij, werkte hij bij Fotopersbureau Henk Koster in Delft. Zijn passie voor fotografie begon al op jonge leeftijd. "Vanaf mijn achttiende wilde ik fotograaf worden," vertelt Bergen. Zijn eerste spiegelreflexcamera was een Pentax K1000, waarmee hij zijn eerste concertfoto's maakte. "Ik kocht een kaartje en nam mijn camera mee en bij het toegift rende ik naar voren om foto’s te maken. In de herrie en tussen de staande mensen keek echt niemand of je aan het fotograferen was. Zo heb ik beelden geschoten van onder andere Genesis, Camel, Jethro Tull en Tina Turner." In 1988 begon hij officieel voor zichzelf.
De eye-opener: U2 in de Kuip
Een cruciaal moment in Bergen's carrière was het U2 concert in de Kuip in 1987. "Lex van Rossen heeft daar toen die beroemde foto gemaakt van Bono die door zijn knieën zakt met de Kuip en het publiek op de achtergrond. Dat was mijn eye-opener. Toen ik die foto de volgende dag zag over zes kolommen in het NRC, wist ik: zo maak je dus een livefoto!" Deze ervaring veranderde zijn manier van fotograferen. Hij leerde anticiperen in plaats van reageren, en te zoeken naar unieke perspectieven. "Je moet soms ook op plekken gaan staan waar de artiest op dat moment niet is. Op die manier anticipeer je in plaats van te reageren. Daarbij is het hopen dat ie naar jou toekomt."
De analoge jaren: handwerk en improvisatie
Tot 1992 werkte Bergen met camera’s zonder autofocus. "Alles stelde ik met de hand scherp. Inzoomen deed ik door een stap naar voren te zetten." Deze periode leerde hem nauwkeurig te kijken en te improviseren. "Ik heb foto’s van Ellen van Langen op de Olympische Spelen in Barcelona, gemaakt met een 600mm en die is met de hand scherpgesteld. Dat is hard werken hoor, haha. Je leert echt kijken zonder autofocus. Ik heb ook lang met vaste brandpunten gewerkt. Lenzen van 24mm, 85mm en 135mm en dat was het. Ik ben al heel snel met twee camerabody’s gaan werken, zodat ik met meerdere soorten lenzen tegelijk kon werken."
De digitale revolutie: snelheid en efficiëntie
De komst van de digitale camera bracht grote veranderingen in de popfotografie. Vroeger moest Bergen direct de donkere kamer in om filmrolletjes te ontwikkelen en foto’s af te drukken. Tegenwoordig gaat alles digitaal. Met een vaste routine, die hij zich in die jaren eigen heeft gemaakt. ‘Ik doe het meeste werk op locatie. Als ik thuis ben, wil ik klaar zijn. Niet alleen omdat het fijn is om helemaal klaar te zijn, maar ik moet zorgen dat het snel online staat. "Daar sta ik mijn foto’s te bewerken. In totaal stuur ik zo’n tien tot twaalf foto’s per avond. Bij festivals stuur ik na iedere band drie foto’s door. ANP voorziet ook social media van beelden. Het is daardoor allemaal veel sneller geworden."
Lees ook: Korfbalstatistieken: Ruben Zwaan
Voorbereiding en anticipatie: de sleutel tot succes
Een goede voorbereiding is essentieel voor Bergen. "Als ik een band fotografeer wil ik altijd weten hoe zo’n band klinkt. Ik luister op Spotify om een indruk te krijgen van de muziek die ze maken. Je wilt toch weten of je een singer-songwriter voor je lens krijgt of een hele dynamische band." Tijdens een concert inspecteert hij de catwalk, zoekt hij een rustig plekje en checkt hij de beste looplijnen van de catwalk en het beste zicht op het podium voor de mooiste beelden.
Technische details: ISO, sluitertijd en scherpstelling
Bergen maakt gebruik van professionele apparatuur, zoals de Canon EOS D1 Mark IV met verschillende lenzen. "Ik wil vanavond vooral veel beeld met het orkest erop. Daarom kies ik deze lens. Waarschijnlijk gebruik ik straks ook nog mijn 8-15mm fisheye. Ik wil benadrukken dat het een bijzondere avond is zo’n Night of The Proms. Anders kan ik net zo goed in Paradiso hebben gestaan. Eigenlijk ben ik op zoek naar één foto die de hele avond samenvat." Hij let nauwkeurig op de technische aspecten van de fotografie. "Afhankelijk van het licht schroef ik mijn ISO-waarde omhoog of omlaag. Het liefst heb ik een minimale sluitertijd van 1/250ste seconde. Dat is veilig, daarmee heb je weinig beweging van je onderwerp en geen beweging van je camera. Om scherp te stellen gebruik ik alleen het middelste scherpstelpunt. Daarmee focus ik op het hoofdonderwerp. Daarna verander ik de compositie in de zoeker, zodat het onderwerp niet in het midden staat. Anders is het saai."
De selectie: oog voor detail en compositie
Na het fotograferen selecteert Bergen snel de beste beelden. "Ik kies de twee beste uit. Die ga ik als eerste bewerken in Lightroom en daarna Photoshop. Als ik die eerste beelden gestuurd heb, dan heb ik wat meer tijd om de rest uit te zoeken. Zodra ik ga selecteren, weet ik al welk beeld ik heb geschoten. De beste foto’s krijgen een sterretje." Hij is kritisch op zijn eigen werk. "Kijk, dit is een rare houding. Die foto valt af. Maar het kan ook zijn dat de compositie niet goed is, er te veel ruimte zit tussen twee personen, microfoonstandaards door het hoofd steken, enzovoorts. Bij een pianist wil ik bij voorkeur de toetsen van de piano zien. Stelregel is: als het een kiekje is, laat ik het zitten."
Bewerking: journalistieke aanpak
Bergen hanteert een journalistieke aanpak bij de beeldbewerking. "Dat betekent grof gezegd: alles wat in de doka kan, mag ook digitaal. Dus niet twee mensen dichter bij elkaar zetten omdat dat mooier is voor de foto. Ik wil wat ik gezien heb door de lens terugzien in de foto. Wat ik wel bijvoorbeeld doe, is de helderheid opentrekken. Zo wordt het publiek in een zaal zichtbaar. Zo zie je het ook met het blote oog. Ook de witbalans pas ik aan. Met je ogen zie je het soms toch anders dan de camera het leest. En de basisdokatechnieken gebruik ik. Dus doordrukken en tegenhouden."
Archivering: een geordend geheugen
Omdat Bergen veel werkt voor opdrachtgevers die alles snel willen hebben, houdt hij zijn MacBook helemaal leeg. "Ik gebruik deze echt alleen voor de klus waar ik op dat moment mee bezig ben. Na elke opdracht zet ik alles thuis over op een NAS en maak ik mijn MacBook weer helemaal leeg voor de volgende opdracht. Alle foto’s die ik ooit gemaakt heb, staan ook in een Excel-sheet. Zo’n zevenduizend concerten staan daar in. Ook negatieven die nog niet zijn ingescand. Maar zo weet ik in elk geval of ik een foto van een bepaald concert heb."
Lees ook: Homoseksualiteit en korfbal
Een klassieke foto: Editors op Pinkpop
Soms maakt Bergen een foto waarvan hij weet dat hij die niet snel zal overtreffen. "Soms heb je een foto gemaakt van een artiest en dan weet je: mooier dan deze wordt het niet. Dat heb ik bijvoorbeeld met een foto van de Editors op Pinkpop." Hij laat de foto zien op zijn MacBook. Een prachtig beeld van zanger Tom Smith die gitaarspelend op één been op zijn piano staat, terwijl zijn andere been de lucht in wijst. In silhouet, met op de achtergrond een zee van mensen. "Ik fotografeer ze gewoon weer een volgende keer, maar ik weet van te voren dat ik deze foto niet ga overtreffen. Nee, dat frustreert niet hoor. Het is gewoon het bewijs dat het een klassieke foto is."
De liefde voor het vak: een fotograaf gaat nooit met pensioen
Waar veel van Bergens generatiegenoten zijn gestopt, hoopt hij zelf nog lang voor het podium te staan met een camera voor zijn oog. "Ik ben, denk ik, de oudste in de fotopit met mijn zestig jaar. Zo voel ik het niet hoor. Artiesten, crew en security worden ook ouder. Zodra ik niet meer leuk vind, stop ik ermee. Maar dat is niet aan de orde. Het is een mooi vak. Wat er mooi aan is? De vrijheid, de hectiek van het moment, iedere keer weer die uitdaging om een goeie foto te maken. Het is een soort verliefdheid op het vak. Dat is moeilijk uit te leggen. Die liefde gaat niet over. Die eindigt als je tussen zes planken ligt. Een fotograaf gaat nooit met pensioen."
Tips voor concertfotografie met je smartphone
Hoewel Bergen zelf met professionele apparatuur werkt, geeft hij ook tips voor het maken van concertfoto's met je smartphone. "Door het steeds veranderende (vaak gebrekkige) licht, is het niet makkelijk om een geslaagde foto te maken bij een concert. Maar met een goeie foto-app, aangepaste instellingen, veel ‘trial and error’ en onderstaande tips, heb je de meeste kans op een mooie foto." Hij adviseert om met mate te fotograferen en vooral te genieten van de muziek.