De Olympische Winterspelen van 1980 in Lake Placid, New York, staan synoniem voor een van de meest iconische momenten in de sportgeschiedenis: het "Miracle on Ice". Echter, de ijshockeygeschiedenis van Lake Placid reikt verder dan deze ene wedstrijd en omvat verrassende Nederlandse betrokkenheid en een veranderend speelveld in de internationale ijshockeywereld.
Lake Placid als gastheer
Lake Placid mocht in 1980 voor de tweede keer de Olympische Winterspelen organiseren. Al eerder, in 1932, was de stad gastheer van dit evenement. Voordat Lake Placid opnieuw de Winterspelen mocht organiseren, moest het de concurrerende stad Vancouver (Canada) achter zich laten. Vancouver trok zich vlak voor de eindstemming terug, waardoor Lake Placid in 1974 zonder al te veel moeite de Winterspelen van 1980 toegewezen kreeg.
De veranderende opzet van het ijshockeytoernooi
De opzet van het ijshockeytoernooi was gewijzigd ten opzichte van de voorgaande edities. De twaalf deelnemende landen werden ingedeeld in twee voorrondegroepen van zes teams. De beste twee teams van elke groep plaatsten zich voor de finaleronde, waarbij de uitslag van de onderlinge wedstrijd uit de voorronde meeging in de stand. De beide nummers drie speelden in één wedstrijd om de vijfde en zesde plaats. Zowel Tsjechoslowakije als Canada wisten de finaleronde niet te bereiken en werden respectievelijk 5e en 6e.
Vier landen uit de B-groep mochten deelnemen. Omdat Oost-Duitsland (B groep nummer 2) en Zwitserland (B groep nummer 5) afzagen van deelname aan de Spelen, mocht Japan (B groep nummer 6) meedoen. Omdat in 1980 voor de eerste keer geen Wereldkampioenschappen werden gehouden, werd voor de niet gekwalificeerde landen het toernooi om de Thayer Tutt Trophy geïntroduceerd. De eerste editie van dit toernooi werd van 8 tot en met 16 maart 1980 gehouden in Ljubljana, Joegoslavië en werd gewonnen door Zwitserland.
De dominantie van de Sovjet-Unie
Vanaf 1964 was het olympisch ijshockeytoernooi een prooi voor de Sovjet-Unie. Het team domineerde de sport en won goud in 1964, 1968, 1972 en 1976. Van de 29 wedstrijden wonnen ze er 27, vaak met grote cijfers. Het doelsaldo van 175-44 spreekt boekdelen. Voor de Spelen van 1980 in Lake Placid leek er weinig hoop voor de andere teams.
Lees ook: Alles over de sensationele overwinning van de VS op de Sovjet-Unie in 1980
De Sovjet-Unie had een team dat bol stond van legendarische hockeyspelers, waaronder aanvoerder Boris Mikhailov, Valeri Kharlamov, Vladislav Tretiak, Viacheslav Fetisov en Sergei Makarov. De laatste vier kregen uiteindelijk ook een plekje op de Hockey Hall of Fame. De spelers van de Sovjet-Unie hadden vaak, in tegenstelling tot de Amerikaanse spelers, een lange geschiedenis in het internationale ijshockey. Het team van de Sovjet-Unie staat bekend als één van de beste hockeyteams uit de sportgeschiedenis, maar het kreeg destijds ook de nodige kritiek vanuit de westerse landen.
Volgens het beleid van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) mochten er alleen amateursporters uitkomen in de Spelen. Veel westerse landen waren daardoor beperkt tot studenten met groot sporttalent, maar de Sovjet-Unie pakte het anders aan. Veel sporters deden mee aan de Spelen als amateurs en ´soldaten van het leger van de Sovjet-Unie´, maar waren ondertussen gewoon professionele atleten. De coach Viktor Tychonov controleerde, geheel in lijn met de Sovjetdoctrine, zijn ploeg totaal, tot in het privéleven.
De rol van Nederland en coach Westberg
Nederland speelde verrassend genoeg een rol van betekenis in de aanloop naar het toernooi. Voor het eerst in de geschiedenis hadden de Nederlandse ijshockeyers zich gekwalificeerd voor de Spelen, na het winnen van het EK voor B-landen in 1979 in Roemenië. Behalve promotie naar de A-groep en de titel Sportploeg van het jaar, leverde dit Nederland ook een deelnamebewijs op voor de Olympische Winterspelen, een jaar later in Lake Placid. Het team werd zelfs uitgeroepen tot Nederlands sportteam van het jaar 1979. Rob de Nijs zong het team toe, hoewel de medailles in Lake Placid achteraf gezien wat optimistisch bleken. Van de vijf wedstrijden werd er slechts één gewonnen, tegen Polen.
De Zweedse bondscoach van Nederland, Hans Westberg, was bezeten van ijshockey en had al jaren een plan om de Sovjet-Unie te verslaan. "In mijn tijd was dat team ieder jaar onverslaanbaar. Dus bedacht ik een plan hoe je ze kon verslaan, want dat zou pas echt iets speciaals zijn," aldus Westberg. Twee jaar voor de Spelen was de onoverwinnelijke ploeg in Nederland voor een trainingsstage en een reeks oefenduels. De Sovjets wonnen iedere keer ruim, maar Westberg zag dat zijn tactiek kans van slagen had. Hij geloofde dat je de Russen vroeg moest storen in hun opbouw. De Amerikanen en Canadezen waren geïnteresseerd in zijn tactiek en in een speciaal belegde bijeenkomst in Montreal ontvouwde Westberg zijn plannen. In '79 kwam de Amerikaanse ploeg naar Nederland om te sparren.
Nederland zelf ondervond echter ook de kracht van de Sovjets tijdens het olympisch toernooi. "Zullen we het daar even niet over hebben?" zei Ron Berteling, recordinternational met 213 caps, over de wedstrijd tegen de Sovjet-Unie. De Sovjets wonnen met liefst 17-4. "Ze waren écht goed, een geoliede machine. Onze coach liet in de voorbereiding statistieken zien. Wij kwamen op jaarbasis aan 250 trainingsuren, de Finnen aan 600 en de Russen aan 1000. Ik dacht: dat kan helemaal niet. Maar zij trainden elf maanden per jaar, een uur of drie, vier per dag. Ze zaten ook intern en mochten niet weg.
Lees ook: Bekerfinale Den Haag - Heerenveen
Het "Miracle on Ice"
De grote verrassing van het toernooi was het Amerikaanse team, dat in eigen huis de oppermachtige Sovjets de baas wist te blijven met 4-3 en zodoende Olympisch kampioen werd. Het was voor Amerika na Squaw Valley de tweede gouden medaille in de historie. De sensationele overwinning kreeg de naam 'Miracle on Ice'. "Elke Amerikaan heeft drie dingen in zijn geheugen gegrift staan: de moord op John F. Kennedy, de eerste man op de maan én The Miracle on Ice," aldus de Amerikaanse ijshockeyer Mike Eruzione in 2015, exact 35 jaar na het mirakel.
De samenstelling van het ijshockeyteam van de Verenigde Staten was beduidend anders dan die van de Sovjet-Unie. Van de twintig spelers die uiteindelijk meegingen naar de Winterspelen van 1980, was er maar één prof en terugkerend Olympiër, namelijk Buzz Schneider. De rest waren allemaal amateurs, veelal studenten die namens hun universiteiten actief waren. Het team stond onder leiding van coach Herb Brooks, die de spelers selecteerde op basis van een psychologische test van meer dan driehonderd vragen die hij zelf had voorbereid. Het belangrijkste doel van de test was om uit te zoeken welke sporters het best tegen stress en prestatiedruk konden. Brooks was op zoek naar jonge, goed opgeleide sporters die niet vastzaten in oude methoden en tactieken. Hij wilde sporters die openstonden voor nieuwe methodes. Zoals hij het zelf zei: ´The ignorant people, the self-centered people, the people who don't want to expand their thoughts, they're not going to be the real good athletes´.
De Koude Oorlog was in volle gang en in het licht van die Koude Oorlog was de druk op het team torenhoog. Men mocht eigenlijk niet verliezen van de Sovjet-Unie. Daar kwam bij dat de Amerikaanse president Jimmy Carter de Olympische Zomerspelen van 1980 in Moskou wilde boycotten, door het Amerikaanse Olympisch team ervan te weerhouden om te gaan. Dit gebeurde naar aanleiding van de inval door de Sovjet-Unie in Afghanistan in december 1979.
Niemand had in aanloop naar de Winterspelen hoge verwachtingen van het jonge Amerikaanse team. De gouden medaille voor het team van de Sovjet-Unie stond als het ware voor de Spelen van start gingen al vast. De lage verwachtingen hingen natuurlijk samen met de samenstelling van het team, maar ook aan een eerdere ontmoeting tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Drie dagen voordat de Spelen in Lake Placid van start gingen, troffen de twee ijshockeyteams elkaar al tijdens een oefenwedstrijd in Madison Square Garden. De Sovjet-Unie won overtuigend met 10-3.
Maar toen de Spelen eenmaal van start gingen, snoerde het jonge Amerikaanse ijshockeyteam de criticasters al snel de mond. Het team kwam ongeslagen uit de groepsfase met één gelijkspel en vier overwinningen, het won onder andere ook van Nederland. Uiteindelijk troffen de teams van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie elkaar op 22 februari 1980 in de eerste wedstrijd van de knock-out fase. De nummers 1 en 2 van de medailleronde plaatsten zich voor de finale, de nummers 3 en 4 voor de strijd om de bronzen medaille. Het stadion was volledig uitverkocht en de druk die op de schouders van de jonge Amerikaanse spelers lag, was torenhoog.
Lees ook: Alles over ijshockeyschaatsen maat 39 voor dames
Voor de wedstrijd probeerde Brooks zijn jonge, onervaren spelers in de kleedkamer moed in te praten. Terwijl het publiek op de tribunes uit volle borst ´God Bless America´ zong, zei Brooks tegen zijn spelers: ´You were born to be a player. You were meant to be here.´
De Amerikaanse spelers begonnen niet goed aan de wedstrijd en kwamen al snel op achterstand, maar wisten die tot twee keer toe goed te maken. Het eerste deel van de wedstrijd eindigde in 2-2. In het tweede deel maakte de coach van de Sovjets, Viktor Tikhonov, een besluit dat beide teams verraste. Hij besloot doelman Tretiak, destijds de beste ter wereld, te vervangen voor de tweede doelman Vladimir Myshkin. Later noemde Tikhonov dit de grootste fout uit zijn carrière. Het derde en laatste deel van de wedstrijd was aangebroken. De Amerikanen hadden nog twintig minuten de tijd om hun achterstand om te zetten in een voorsprong. Ze lieten zich niet ontmoedigen door de achterstand en bleven hun spel spelen. Na negen minuten wisten de Amerikanen 3-3 te maken en kort daarna liet Myshkin ook de 4-3 door. Uit het niets stond het jonge Amerikaanse team voor tegen het sterrenteam van de Sovjet-Unie.
Met nog een paar seconden te gaan begon het publiek af te tellen. De commentatoren wisten niet wat ze meemaakten, commentator Al Michaels riep in de laatste seconden: ´Do you believe in miracles? YES!´ Het laatste fluitsignaal klonk en de Amerikanen hadden gewonnen.
De nasleep en erfenis
Alle Amerikaanse spelers renden euforisch het ijs op en de Sovjets bleven ontdaan achter. De gouden medaille hadden de Amerikanen echter nog niet, die wonnen ze later pas tijdens de kampioenswedstrijd tegen Finland. De Sovjets wonnen zilver, maar ze baalden zo erg van hun verlies tegen de Amerikanen dat ze hun namen niet in de medaille lieten zetten, wat wel gebruikelijk was.
Het jonge Amerikaanse team wist van de Sovjets te winnen door een passtechniek toe te passen die door de Sovjet-Unie zelf was ontwikkeld. Het doel was om de Sovjets zo veel mogelijk van hun stuk te brengen, en dat was gelukt. Het was een fantastische sportieve overwinning, maar de Amerikanen zagen het ook als een ideologische winst ten tijde van de Koude Oorlog. Het was voor hen destijds van net zo´n grote waarde als de eerste maanlanding en de ´Berlin Airlift´. De Amerikanen werden geconfronteerd met een grote recessie en de gijzelingcrisis in Iran en hadden een grote behoefte aan een overwinning en iets dat ze konden vieren. Het ijshockeyteam van Brooks had ze dit gegeven.
Het Miracle on Ice wordt gezien als één van de meest iconische momenten in de geschiedenis van de Olympische Spelen en de Amerikaanse sport. Het werd in 1999 door Sports Illustrated zelfs uitgeroepen tot het beste sportmoment van de 20e eeuw. In 2004 werd het Miracle on Ice verfilmd door Walt Disney.
De prestaties van Nederland
Nederland kwam terecht in Division Red, met de Sovjet Unie, Canada, Polen, Japan en Finland. De eerste opponent was Canada, voor velen uit het Nederlands team het moederland. Corky de Graauw bracht Nederland zelfs op voorsprong, maar daarna werd de ploeg volledig overklast en mocht na de 10-1 nederlaag nog van geluk spreken dat de tegenstanders niet beter op schot waren. Het herstel kwam - wonderlijk genoeg - tegen de Russen. Niet dat de Nederlanders wat hadden in te brengen, daarvoor was het klassenverschil (17-4) te groot. Maar de inzet waarmee de ploeg de Sovjets tegemoet trad was zo hartverwarmend, dat de Russen na afloop de Nederlanders complimenteerden met hun spel. In de volgende wedstrijd werd met 3-3 werd gelijkgespeeld tegen Japan. Het eerste Nederlandse punt ooit op de Olympische Winterspelen werd beschouwd als een teleurstelling, want de Aziaten waren een jaar eerder op het WK voor B-landen slechts als zesde geëindigd en mochten in Lake Placid alleen meedoen omdat Oost-Duitsland zich had teruggetrokken en ook vervanger Zwitserland besloot geen team af te vaardigen. Maar ook deze tegenvaller werd gevolgd door een goede wedstrijd. Polen werd met 5-3 verslagen. In de laatste wedstrijd tegen Finland kon Oranje in het geheel niet imponeren. Met hard spel probeerde Westbergs equipe de tegenstanders te intimideren, maar het liep uit op een kansloze 10-3 nederlaag.
Lake Tragic' en andere feiten over de spelen van 1980
Ten gevolge van het chaotische verloop van deze Winterspelen kreeg Lake Placid destijds de bijnaam ‘Lake Tragic’. Voordat de Winterspelen aanvingen riep president Jimmy Carter de deelnemende landen op om de Zomerspelen van 1980, later dat jaar in Moskou, te boycotten. Dit leidde tot spanningen op de Winterspelen.
Het succes van Eric Heiden
De prestaties van de Amerikaanse schaatser Eric Heiden worden gezien als het hoogtepunt van de Winterspelen van 1980. Heiden wist op alle vijf de afstanden (500 meter, 1.000 meter, 1.500 meter, 5.000 meter en 10.000 meter) goud te behalen en liet daarbij de andere schaatsers ver achter zich. De Amerikanen zelf hadden echter niet zoveel op met de schaatssport en zagen de prestaties van het ijshockeyteam als het hoogtepunt.
Nieuwigheden tijdens de Spelen
Op de Spelen van 1980 werd voor het eerst gebruik gemaakt van kunstsneeuw. De ‘sneeuw’ werd gebruikt om de skipistes te prepareren. Andere ‘eerste keren’ op deze spelen waren de deelname van Volksrepubliek China, die zonder medailles weer huiswaarts keerde, en de deelname van Cyprus en Costa Rica. Verder was het voor het eerst dat een atleet (Heiden) vijf individuele gouden medailles behaalde.
Mascottes en themalied
De Spelen van 1980 had twee mascottes: de wasberen Roni en Ronny. Het gezicht van een wasbeer zou lijken op de gezichtsuitrusting van een atleet die een wintersport beoefent. De donkere vlekken van de wasbeer doen denken aan een sportbril (goggles) en de witte rand boven hun ogen aan een muts. De Winterspelen hadden ook een eigen themalied. Het nummer ‘Give It All You Got’ van de Amerikaanse bugelspeler Chuck Mangione was tijdens de Spelen regelmatig te horen en werd tijdens de slotceremonie live uitgevoerd door Mangione en het Hamilton Philharmonic Orchestra uit Canada.
Nederlandse medailles
Nederland nam in 1980 voor de elfde keer deel aan de Winterspelen. Een groep van 29 atleten, waarvan negen schaatsers en twintig ijshockeyers, vertrok begin februari onder leiding van Chef de mission Bram Leeuwenhoek naar de Verenigde Staten. Samen wisten zij vier medailles binnen te halen. Schaatsster Annie Borckink behaalde een gouden medaille op de 1.500 meter en schaatsster Ria Visser was goed voor de zilveren medaille op dit onderdeel. Schaatsers Piet Kleine en Lieuwe de Boer mochten ook een plak mee terugnemen naar Nederland. Voor Kleine was dit een zilveren, behaald op de 10.000 meter, en voor De Boer een bronzen, behaald op de 500 meter. De gouden medaille van Annie Borckink was een totaal onverwachte. Borckink behoorde destijds tot de middenmoot en had nog nooit een internationale wedstrijd gewonnen. Op de dag van de wedstrijd bleek ze echter tot iets geweldigs in staat en won ze met een tijd van 2.10.95 gemakkelijk van haar concurrenten. Borckink zou later verklaren dat ze bij het zien van het scorebord, waar haar tijd op weergegeven stond, dacht dat het bord kapot was.
tags: #Lake #Placid #ijshockey #geschiedenis