Het koppen van de bal is al decennialang een integraal onderdeel van het voetbalspel. Echter, de toenemende bezorgdheid over de mogelijke gevolgen van herhaaldelijk koppen op de hersengezondheid van voetballers, zowel professioneel als amateur, heeft geleid tot een heroverweging van deze praktijk. Recent onderzoek en adviezen van instanties zoals de Gezondheidsraad en de Nederlandse Sportraad benadrukken de noodzaak om de blootstelling aan herhaald hoofdcontact te beperken, vooral bij jonge sporters.
Bewijs voor een verband tussen koppen en dementie
De Gezondheidsraad (GR) heeft geconcludeerd dat er voldoende bewijs is om aan te nemen dat frequent koppen de kans op dementie vergroot. Dit standpunt is gebaseerd op een meta-analyse van vier cohortonderzoeken, waarbij ruim 20.000 mannelijke oud-voetballers (Schots, Frans, Zweeds en Fins) werden vergeleken met de algemene bevolking. Uit deze analyse bleek dat de voetballers een verhoogd relatief risico van 2,40 (betrouwbaarheidsinterval 1,48-3,90) op dementie hadden. Hoewel het moeilijk is om dit risico direct toe te schrijven aan herhaald hoofdcontact, aangezien dit niet specifiek werd geregistreerd bij de sporters, ziet de raad voldoende aanwijzingen. Onderzoek toonde bijvoorbeeld aan dat professionele keepers, die minder koppen, een lager risico op dementie hebben dan veldspelers.
Risico's voor amateurvoetballers
Er is weinig onderzoek gedaan naar de risico's voor amateurvoetballers. De GR stelt echter dat degenen die frequent koppen vrijwel zeker een verhoogd risico lopen. Zelfs als het relatief risico slechts met 1,1 is verhoogd, schat de raad dat dit nog steeds kan leiden tot vijf van de duizend gevallen van dementie in Nederland die worden veroorzaakt door recreatief voetbal. Dit komt voornamelijk doordat de sport zo populair is, met ruim 970.000 Nederlanders die regelmatig een voetbalveld betreden.
Kanttekeningen bij het onderzoek
Het is belangrijk op te merken dat het meeste onderzoek is gedaan bij mannelijke sporters. Bovendien stelt de KNVB dat de onderzochte voetballers uit een ander tijdperk van het profvoetbal komen en niet te vergelijken zijn met de huidige amateur- en profvoetballers, die met lichtere ballen spelen en een beter beleid hebben bij hersenschuddingen. De Gezondheidsraad verwerpt dit argument echter en sluit niet uit dat het risico juist hoger is voor de huidige generatie voetballers, vanwege de toegenomen intensiteit van het spel en de drukkere speelkalenders.
Preventie en mogelijke maatregelen
Om het koppen in het voetbal te verminderen, heeft de Gezondheidsraad verschillende maatregelen voorgesteld, waaronder voorlichting, spelregelwijzigingen, lichtere ballen en zelfs een verbod op koppen voor kinderen. Neuroloog Marcel Ariës (Maastricht UMC+) is een groot voorstander van een verbod, te beginnen bij de jeugd, omdat kinderbreinen het meest kwetsbaar zijn. Hij verwijst naar landen als Engeland, België en de Verenigde Staten, waar koppen in het jeugdvoetbal al verboden is.
Lees ook: Analyse van de spelregels
Standpunt van de KNVB
De KNVB lijkt vooralsnog geen voorstander van een kopverbod bij de jeugd. De bond stelt dat dit averechts kan werken en dat spelers in landen met een verbod meer hersenschuddingen lijken te hebben. Bovendien wijst de KNVB erop dat het koppen bij de jeugd al behoorlijk is teruggedrongen en dat de bond wil inzetten op het aanleren van de juiste koptechniek. Ariës vindt dit een bijzondere redenering, omdat er geen bewijs is dat het aanleren van een goede koptechniek de kans op dementie vermindert.
De KNVB geeft aan het rapport van de GR en de Sportraad zorgvuldig te bestuderen en nieuwe inzichten mee te nemen in het beleid. De bond heeft al verschillende maatregelen genomen om de veiligheid te vergroten en de kopbelasting te beperken, zoals het spelen met kleinere velden en lichtere ballen voor jeugdteams tot en met Onder 12 jaar.
De rol van artsen en de Hersenstichting
Ariës heeft de lokale voetbalvereniging van zijn zoon al om een gesprek verzocht met de jeugdtrainers naar aanleiding van het rapport. Hij is benieuwd of de trainers openstaan voor het verminderen van het koppen bij de oudere kinderen. Ariës is ook benieuwd naar de concrete adviezen van de Sportraad en hoopt dat artsen op de bres zullen springen als het rapport niet serieus wordt genomen.
De Hersenstichting is blij met de toenemende aandacht voor de risico's van hersenletsel door herhaalde klappen tegen het hoofd, zoals door koppen in voetbal. De stichting benadrukt dat er overtuigend bewijs is dat herhaaldelijke klappen tegen het hoofd kunnen leiden tot blijvende hersenschade, waaronder cognitieve achteruitgang en een verhoogde kans op dementie. De Hersenstichting vindt het belangrijk dat het advies van de Gezondheidsraad wordt benut en dat er concrete maatregelen, wetenschappelijk onderzoek en publieke bewustwording komen.
Voorbeelden van oud-voetballers met dementie
De zorgen over de gevolgen van koppen in het voetbal worden versterkt door de verhalen van oud-voetballers die op jonge leeftijd zijn overleden aan de gevolgen van dementie of Alzheimer. Een voorbeeld is Jeff Astle, ex-international van West Brom, die op 59-jarige leeftijd overleed aan hersenbeschadiging vergelijkbaar met die van boksers. Ook Henk van Rooy, ex-spits van KV Mechelen en Willem II, verblijft op 72-jarige leeftijd in een zorgtehuis vanwege Alzheimer. Daarnaast is Peter Houtman, voormalige spits van Feyenoord, gediagnosticeerd met de ziekte van Alzheimer. Wout Holverda, een kopsterke spits van Sparta in de jaren tachtig, overleed in 2021 aan de gevolgen van CTE, ook wel 'boksersdementie' genoemd.
Lees ook: Passie en Kritiek NAC Breda Ultras
Alternatieve visies en argumenten
Ondanks de groeiende bezorgdheid zijn er ook tegengeluiden. Sommigen stellen dat een verbod op koppen averechts kan werken en dat het belangrijk is om kinderen de juiste koptechniek aan te leren. Anderen benadrukken dat het risico vooral aanwezig is in het professionele voetbal en minder in het amateurvoetbal. Er wordt ook gewezen op het feit dat moderne voetballen lichter zijn dan de oude leren ballen en dat de protocollen voor hersenschuddingen zijn verbeterd.
Evgeniy Levchenko, voorzitter van spelersvakbond VVCS, pleit voor een verbod op koppen in het voetbal. Hij stelt dat een kopbal net zo hard kan zijn als de stoot van een bokser en dat herhaalde blootstelling aan deze impact slecht is voor de hersenen. Hij vindt dat de regelgeving herzien moet worden op FIFA-, UEFA- en KNVB-niveau.
Nieuwe richtlijnen vanaf seizoen 2025/’26
De KNVB voert vanaf seizoen 2025/’26 aanvullende richtlijnen in op basis van recente bevindingen en internationale ontwikkelingen:
- Koppen blijft onderdeel van het voetbalspel, maar wordt verantwoord, technisch goed en veilig aangeleerd.
- Het advies is om koptechniek één keer per maand te trainen, maar zeker niet meer dan één keer per week.
- Er komen leeftijdsspecifieke adviezen voor het aantal kopballen per training.
- Er worden aangepaste spelregels binnen trainingsvormen ingevoerd, zoals minder lange ballen tijdens trainingen en meer het spel hervatten vanaf de grond.
- Via het Rinus-trainersplatform ontvangen trainers spel- en wedstrijdvormen en tips om koppen spelenderwijs en veilig aan te leren.
- De KNVB werkt met UEFA, FIFA en andere bonden verder aan wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen die wereldwijd kunnen worden toegepast.
Lees ook: Kleding en benodigdheden Uganda
tags: #koppen #voetbal #hersenschade