De Russische inval in Oekraïne heeft een golf van verontwaardiging en actie door de internationale gemeenschap doen rollen, inclusief de sportwereld. Sportbonden over de hele wereld reageerden met sancties, het verbreken van contracten, uitsluiting van sporters en het annuleren van evenementen in Rusland. De KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond) nam aanvankelijk ook een duidelijk standpunt in, maar heeft dit in de loop der tijd bijgesteld, wat vragen oproept over de complexiteit van de verhouding tussen sport, politiek en pragmatisme.
Sport en Politiek: Een Onlosmakelijke Verbinding
Het idee dat sport en politiek gescheiden zouden moeten zijn, is een idealistisch concept dat in de praktijk moeilijk te handhaven is. De geschiedenis leert ons dat politiek en sport al lang met elkaar verweven zijn. De Olympische Spelen van 1936 in Berlijn zijn een treffend voorbeeld van hoe een regime sport kan gebruiken om zijn ideologie te propageren en zijn internationale positie te versterken. Hitler gebruikte de Spelen om het nazistische gedachtegoed te promoten en Duitsland als een legitieme wereldmacht neer te zetten.
Ook vandaag de dag zien we dat landen met een discutabele reputatie sportevenementen inzetten om hun imago te verbeteren, een fenomeen dat bekend staat als "sportwashing". Denk aan de Olympische Spelen in Beijing, het WK Voetbal in Qatar en Formule 1-races in Saoedi-Arabië en Bahrein. Het weghalen van grote evenementen uit Rusland, zoals de Champions League-finale in Sint-Petersburg en de GP van Sotsji, kan worden gezien als een poging om Poetin te beletten Rusland op een positieve manier te presenteren.
Een woordvoerder van de KNVB benadrukte de voorbeeldfunctie van een gastland en de noodzaak om mensenrechten een cruciale rol te laten spelen bij de toewijzing van toernooien en evenementen. In dat licht was het voor de bond onwenselijk om de Champions League-finale in Rusland te laten plaatsvinden.
De Initiële Reactie van de KNVB: Boycot van Rusland en Wit-Rusland
Na de Russische inval in Oekraïne besloot de KNVB om tot nader order niet tegen Rusland en Wit-Rusland te spelen, gezien de betrokkenheid van laatstgenoemde bij de oorlog. De Oranje Leeuwinnen weigerden de kwalificatiewedstrijd tegen Wit-Rusland van 12 april te spelen om de boodschap te onderstrepen dat de oorlog moest stoppen. Deze beslissing werd genomen vanuit de overtuiging dat sportbonden een signaal moesten afgeven en dat internationale organisaties geconfronteerd werden met interne en externe druk om maatregelen te nemen.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
De KNVB wilde met de boycot een duidelijk signaal afgeven tegen de agressie van Rusland en de steun van Wit-Rusland. Het was een principiële beslissing, ingegeven door de ernst van de situatie en de wens om een moreel standpunt in te nemen.
De Herziening van het Standpunt: Pragmatisme versus Principe
Echter, de KNVB kwam later tot de conclusie dat een langdurige boycot geen effect sorteerde, omdat andere landen wel tegen Wit-Rusland bleven spelen. Dit had tot gevolg dat de Oranje Leeuwinnen, door de boycot, hun kwalificatie voor het WK in 2023 bemoeilijkten, terwijl hun concurrenten wel punten konden scoren tegen Wit-Rusland. Deelname aan een WK heeft immers een brede impact op het gehele Nederlandse vrouwenvoetbal.
Na overleg met de speelsters werd besloten de boycot tegen Wit-Rusland te beëindigen. Op 28 juni zou er daarom gespeeld worden tegen de bondgenoot van Rusland. Het duel zou zonder publiek en zonder volksliederen worden afgewerkt.
Deze beslissing toont een verschuiving van een principieel standpunt naar een meer pragmatische benadering. De KNVB erkende dat de boycot niet het gewenste effect had en dat het de eigen sportieve belangen schaadde. Door de boycot op te heffen, wilde de KNVB voorkomen dat de Oranje Leeuwinnen de kwalificatie voor het WK mis zouden lopen.
De Afwegingen en Kritiek
De beslissing van de KNVB om de boycot op te heffen, is niet zonder kritiek gebleven. Sommigen vinden dat de bond zijn principes heeft verloochend en dat het belang van sportieve prestaties boven morele overwegingen heeft gesteld. Anderen zijn van mening dat de KNVB een realistische afweging heeft gemaakt en dat het belang van deelname aan een WK zwaarder weegt dan het vasthouden aan een boycot die geen effect heeft.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
De KNVB bevindt zich in een complexe situatie. Aan de ene kant wil de bond een duidelijk signaal afgeven tegen de agressie van Rusland en de steun van Wit-Rusland. Aan de andere kant wil de bond de sportieve belangen van het Nederlandse voetbal behartigen en voorkomen dat de Oranje Leeuwinnen de kwalificatie voor het WK mislopen. Het vinden van een evenwicht tussen deze twee belangen is een moeilijke opgave.
De Rol van de UEFA en Internationale Organisaties
De KNVB is niet de enige organisatie die worstelt met de vraag hoe om te gaan met Rusland en Wit-Rusland. Ook de UEFA en andere internationale sportbonden staan voor deze uitdaging. Het kabinet heeft aangegeven dat het niet aan de overheid is om te bepalen of het wenselijk is in een land als Wit-Rusland te voetballen, maar dat dit aan de UEFA en de aangesloten bonden zelf is.
De vraag is welke verantwoordelijkheid een internationaal opererende en invloedrijke organisatie als de UEFA heeft met betrekking tot mensenrechtenschendingen. Het is duidelijk dat sportbonden een rol kunnen spelen bij het afkeuren van onacceptabel gedrag en het bevorderen van positieve waarden. Echter, de effectiviteit van sancties en boycotacties is vaak beperkt, en de impact op de sport zelf kan aanzienlijk zijn.
Implicaties voor de Toekomst
De situatie in Oekraïne en de reactie van de sportwereld daarop hebben een aantal belangrijke vragen aan het licht gebracht over de verhouding tussen sport, politiek en moraal. Het is duidelijk dat sport en politiek niet los van elkaar kunnen worden gezien en dat sportbonden een verantwoordelijkheid hebben om een standpunt in te nemen tegen onrecht en mensenrechtenschendingen.
Tegelijkertijd moeten sportbonden ook rekening houden met de sportieve belangen van hun leden en de impact van sancties en boycotacties op de sport zelf. Het vinden van een evenwicht tussen principe en pragmatisme is een voortdurende uitdaging.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
De KNVB heeft met zijn beslissing om de boycot van Wit-Rusland op te heffen laten zien dat het bereid is om zijn standpunt te herzien in het licht van veranderende omstandigheden. Of dit de juiste beslissing is, zal de toekomst uitwijzen. Het is in ieder geval belangrijk dat sportbonden open en transparant zijn over hun afwegingen en dat ze zich blijven inzetten voor een eerlijke en rechtvaardige sportwereld.