De KNVB Beker, officieel bekend als de KNVB Beker, is hét bekertoernooi voor Nederlandse voetbalclubs. Dit knock-outsysteem toernooi wordt al sinds 1898 gehouden en kent een rijke historie met vele memorabele momenten en opmerkelijke winnaars.
Oorsprong en Naamswijzigingen
Aanvankelijk stond het toernooi bekend als de Holdertbeker, vernoemd naar initiatiefnemer P.W. Holdert. In 1921 werd de naam gewijzigd in NVB-beker, verwijzend naar de Nederlandse Voetbalbond. Na 1930 keerde de naam Holdertbeker terug. In 1946 werd het toernooi omgedoopt tot de KNVB Beker, een titel die bijna een halve eeuw standhield. Vanaf 1995 kreeg de competitie commerciële namen, te beginnen met de Amstel Cup. Na een korte periode als Gatorade Cup in 2005, keerde de naam KNVB Beker terug in 2006.
De KNVB zelf heeft ook een rijke historie, waarin er meerdere naamswijzigingen zijn geweest. Op 8 december 1889 werd de Nederlandschen Voetbal- en Athletischen Bond (NVAB) opgericht door Pim Mulier. In 1895 veranderde de naam in Nederlandse Voetbalbond (NVB), nadat de atleten zich hadden afgescheiden. Enkele decennia later volgde wederom een naamswijziging. Ter ere van het veertigjarig jubileum kende koningin Wilhelmina de NVB in 1929 het predicaat 'koninklijk' toe. Daarmee was de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond een feit.
Hak Holdert en het Begin van het Toernooi
Dagbladuitgever en ondernemer Hak Holdert (1870-1944) stond aan de basis van het voetbaltoernooi. Naar voorbeeld van de Engelse FA Cup organiseerde hij in 1894 een eerste bekertoernooi. De animo was echter niet groot. Veel clubs meldden zich af en uiteindelijk werkten alleen de Haarlemsche Football Club en HFC Haarlem een wedstrijd af. Van een echt toernooi was dus geen sprake, maar deze Haarlemse derby wordt soms wel beschouwd als het allereerste bekerduel in de Nederlandse voetbalgeschiedenis. In het seizoen 1898/1899 waagde men een nieuwe poging. Op initiatief van Nederlandsche Voetbalbond (NVB), de voorganger van de huidige KNVB, werd een bekertoernooi voor voetbalteams georganiseerd. Hak Holdert was ook bij de organisatie betrokken. Hij stelde een beker beschikbaar: de Holdertbeker.
In de eerste jaren werd het bekertoernooi nog niet erg serieus genomen. Dat bleek bijvoorbeeld heel duidelijk in 1910 toen finalisten Quick en H.V.V. besloten de eindstrijd te laten afwerken door hun tweede elftallen. Het toernooi werd in de eerste decennia ook niet jaarlijks afgewerkt.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
De 'Dennenappel' en de Groeiende Populariteit
De Holdertbeker wordt tegenwoordig niet meer uitgereikt. Deze beker raakte kwijt. Ter vervanging bood de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen in 1946 een nieuwe trofee aan. Deze cup wordt vaak liefkozend de ‘dennenappel’ genoemd, naar zijn bijzondere vorm. Tijdens de eerste na-oorlogse editie van het bekertoernooi, in 1948, werd de ‘dennenappel’ voor het eerst overhandigd aan een winnaar. In de jaren hierna werd het toernooi vaak niet gespeeld.
Nadat de UEFA in 1960 een toernooi voor bekerwinnaars in het leven riep, de Europa Cup II, nam de animo voor de Nederlandse beker snel toe. Aanvankelijk werden de finales op wisselende locaties afgewerkt. Tussen 1972 en 1976 was de Kuip in Rotterdam steeds gastheer voor de finale. Dit beviel velen, maar toch werd de finale hierna nog verschillende keren in andere stadions afgewerkt. In 1989 besloot men de bekerfinale voortaan altijd te spelen in De Kuip. Dat jaar werd ook officieel vastgelegd dat amateurclubs mogen deelnemen aan het knock-outsysteem. Tegenwoordig komen alleen amateurclubs uit de Tweede en de Derde divisie en clubs die in het seizoen daarvoor de halve finales van de regionale districtbekers hebben bereikt, in aanmerking voor deelname aan het toernooi. Sinds het seizoen 1980/81 heeft het toernooi ook een editie voor vrouwen.
Misverstanden rond de Naamswijziging
Er bestaat een misverstand dat de KNVB in 1946 koos voor een andere naam van de bekercompetitie vanwege het oorlogsgedrag van Hak Holdert als eigenaar van de Telegraaf. Dat is niet waar. Sterker nog: Holdert zélf stelde in 1915 voor om zijn naam niet meer te gebruiken, zo schreef het Nieuws van den Dag. ‘We doen het dus voor de laatste maal,’ aldus de krant, die - óók eigendom was van Holdert. Het Nieuws van der Dag citeerde hier dus zijn eigen baas.
En dan was er volgens het gezaghebbende tijdschrift Sport in Beeld / De revue der sporten in 1943 nog een probleem met de verwijzing naar Holdert, sinds 1902 één van de belangrijkste mediapersoonlijkheden van ons land als eigenaar van de Telegraaf. Vanwege die link tussen het dagblad en het toernooi oordeelde de voetbalbond dat er zo reclame werd gemaakt voor een commercieel bedrijf. Helaas meldt deze bron niet wanneer dit besluit werd genomen, maar dat moet ergens in de Eerste Wereldoorlog zijn gebeurd. Dat dit aannemelijk is, blijkt uit het boek Hup Holland van A.J. Bronkhorst uit 1926, waarin staat dat het bondsbestuur (BB) begin vorige eeuw principieel tegenstander was van zulke commerciële banden: ‘Bekers en andere prijzen werden aangeboden, waartegen het Nederlandsch elftal de reclame tot stand zou moeten brengen, die de betreffende firma’s begeerden. Het spreekt vanzelf, dat, hoe aanlokkelijk dikwijls deze aanbiedingen ook waren, het B.B.
Een simpele naamsverwarring lijkt een belangrijke reden voor het misverstand dat de naamswijziging van de Holdertbeker te maken heeft met het oorlogsgedrag van de Telegraaf. De voetbalbeker was vernoemd naar de oude Hak Holdert, overleden in 1944. Zijn zoon Hakkie (of kleine Hak) was fanatiek lid van de SS en NSB en nam na de dood van zijn vader het bedrijf over. Ook oude Hak was altijd een zeer onaangenaam persoon geweest, vooral in de ogen van zijn ontelbare vijanden, over wiens gedrag na de oorlog daarom een fel postuum debat werd gevoerd over zijn samenwerking met de Duitsers. Het is wel belangrijk om deze twee personen uit elkaar te houden, zeker als het gaat om de Holdertbeker.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
Het beste bewijs dat er géén verband is tussen de naamswijziging van het bekertoernooi en de houding van de Telegraaf in de oorlog is een artikel in het communistische dagblad De Waarheid op 9 december 1946 over de geschiedenis van het bekervoetbal. Ook daarin werd opgemerkt dat de naam Holdertbeker al lange tijd was verdwenen, waarbij er verder geen enkel woord werd besteed aan de oorlogstijd. De Waarheid zou dit als verzetskrant zeker hebben gedaan als het gedrag van Holdert inderdaad had geleid tot die naamswijziging.
Voetbal in Oorlogstijd en een Nieuwe Beker
De bekerfinale van 1939 was de laatste in vier jaar, want pas in 1943 werd deze traditie hervat. De laatste winnaar in vredestijd was zo WVV Wageningen, die de trofee ontving, zoals die sinds 1899 bestond. In 1941 stelde de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen een nieuwe beker beschikbaar, zo schreef het Parool in 1946, nu bekend als de dennenappel. Deze vereniging was geen normale club, maar stelde zich ten doel ‘het Nederlandse voetbalspel te bevorderen door veredeling van zijn hoedanigheid’.
Er wordt nu wel eens met verbazing teruggekeken op het handhaven van het voetbal in de oorlogsjaren, maar dat gebeurde vooral om het dagelijks leven zoveel mogelijk in stand te houden. De Telegraaf schreef dat in 1943 heel mooi op: ‘Op het zonnige sportveld vergeet men de dagelijksche zorgen. Meer zelfs - men put er wat levensvreugde voor de komende week. Dat is het groote voordeel dat de sport in dezen tijd biedt, zelfs aan hen - helaas nog het grootste deel - die slechts toekijken. Niet iedereen beschikt over de innerlijke rust of bezit de belangstelling een boek ter hand te nemen, niet iedereen voelt er voor naar een mooi radioconcert te luisteren, waarop de distributie ons vergast. Hoeveel aanlokkelijker is het voor diegenen naar het sportveld te stappen en er te genieten van dat kleurige, levendige schouwspel, dat een voetbalwedstrijd zoo dikwijls biedt.
Vereniging De Zwaluwen stelde dus een nieuwe beker beschikbaar, de opvolger van de variant tot 1948. Een zeer waarschijnlijke reden voor een andere opzet van het bekervoetbal met een nieuwe trofee is de fusie van alle verzuilde voetbalbonden in 1940 tot de huidige KNVB (in de oorlog trouwens nog als NVB). Vooral het katholieke voetbal was heel groot in de jaren 30, waardoor er opeens heel veel nieuwe clubs zich mochten inschrijven voor dit toernooi. Een nieuwe opzet ligt dan voor de hand, maar door de groeiende chaos in de oorlog kon dat voornemen niet worden uitgevoerd.
Op 7 december 1946 was er bij een zitting van het Voetbalparlement van de KNVB de officiële overdracht van de nieuwe KNVB-beker. Namens de Zwaluwen overhandigde de heer Mundt ‘een enormen fraaien beker’. Tijdschrift Sportkroniek schreef in 1947: ‘De Zwaluwen kreeg (..) een aardig kassaldo, waarvan het onder meer dezer dagen een flink bedrag heeft besteed voor het aanschaffen van een prachtigen zilveren beker, dien men aan den K.N.V.B. De oude KNVB-beker vóór 1948 is nooit meer gevonden en dat is de reden waarom er nu replica’s worden gemaakt.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
Memorabele Momenten in de KNVB Geschiedenis
Andere memorabele momenten uit de KNVB geschiedenis zijn onder meer de eerste interland van het Nederlands elftal in 1905 en de Europese titel in 1988 in West-Duitsland. Het Nederlands vrouwenelftal kroonde zich in 2017 in eigen land eveneens tot het beste team van Europa. Ook 1971 is een historisch jaartal. In dat jaar werd vrouwenvoetbal een officieel onderdeel van de KNVB.
Ledengroei door de Jaren Heen
Opmerkelijk is verder de enorme ledengroei door de jaren heen. In 1889 telde de net opgerichte voetbalbond 250 leden. Veertig jaar later - in 1929 - was dit aantal gegroeid tot ruim 65.000. In 1978, bijna een halve eeuw later, passeerden we als eerste sportbond van Nederland de legendarische grens van één miljoen leden. In 2016 stond de teller op 1.231.561 leden. Met dit aantal is de KNVB groter dan ooit. Het aantal vrouwelijke leden passeerde in 2016 voor het eerst de grens van 150.000.
Onbekende Clubs die de KNVB Beker Wonnen
Van 1965 tot nu wonnen bekende clubs de KNVB-beker. Hoewel het soms wat kleinere clubs waren - zoals Sparta of ADO, zijn het wel bekende clubs. De kans is groot dat je van onderstaande clubs nooit eerder hebt gehoord óf niet wist dat ze een KNVB-beker in de vitrine hebben staan:
- Fortuna ’54 (1957 en 1964)
Fortuna ’54 bestaat nu niet meer, maar was een voetbalclub uit Geelen in Limburg. De club werd in 1954 opgericht en won drie jaar later direct de KNVB Beker. Ook eindigden ze in 1957 op de tweede plaats in de competitie, vier punten achter Ajax. Het scheelde dus niet veel of deze club won ook het landskampioenschap. In 1968 fuseerde de club met Sittardia en werd Fortuna Sittard.
- Quick Nijmegen (1949)
Amateurclub Quick Nijmegen won in 1949 de KNVB Beker. Tot voor kort zat de club wat dwars over deze prijs. Normaal krijgen clubs namelijk een wisselbeker en dus geen échte beker voor altijd. In 2017 werd een inzameling gedaan om een replica aan te kopen. Er werd genoeg geld opgehaald en dus kon er een exemplaar gemaakt worden. In september van dat jaar werd de beker overhandigd door niemand minder dan UEFA-medewerker Michael van Praag.
- WVV Wageningen (1939 en 1948)
De profafdeling van deze club bestaat niet meer, maar Wageningen speelde in 1974 nog in de Eredivisie. Ze behaalden toen ook de halve finale van de KNVB-beker. We moeten een stuk verder terug in de tijd om naar de twee bekerwinsten te gaan. Dat was in 1939 en 1948. Ondanks het winnen van deze prijzen, zit een andere overwinning verser in het geheugen: de 6-1 winst tegen PSV in 1977. Dit was overigens ook een wedstrijd voor de KNVB-beker. De amateurtak van de club speelt in de tweede klasse.
- VSV Velsen (1938)
Een andere vergeten club is VSV uit Velsen, ook wel De Rode Leeuwen genoemd. De club bestaat nog steeds, maar komt uit op amateurniveau. Hun grootste ‘triomf’ is het winnen van de KNVB Beker in 1938. Er werd met 4-1 van AGOVV gewonnen. De club uit Velsen kwam die periode uit in de Eerste Divisie. De KNVB Beker heette destijds nog de ‘Holdertbeker’.
- RFC Roermond (1936)
RFC Roermond won in 1936 als eerste Limburgse club de KNVB Beker. Destijds was de club een aardig bekende club. Er speelden ook Oranje-internationals zoals Petrus Hubertus Massy. Hij was volgens oude krantenberichten een publiekslieveling van zowel Roermond als Oranje. De aanvaller bezorgde Roermond de beker in dat jaar. Opmerkelijk: voor sommige wedstrijden kon hij geen vrij krijgen van zijn werk in een meelfabriek.
- Velocitas 1897 (1934)
Amateurclub Velocitas uit Groningen won in 1934 de KNVB Beker door van Feyenoord te winnen. Als je daar door de kantine loopt, zie je nog altijd dat ze trots zijn op deze prestatie. Er hangen foto’s, krantberichten. Opmerkelijk is dat de beker in de oorlog is kwijtgeraakt. Om die reden kregen de Groningers in 2022 een nieuwe beker (replica) uitgereikt van Jan Dirk van der Zee. Nu is deze te bewonderen in de kantine.
- VUC Den Haag (1927)
De Haagse amateurclub won in 1927 de KNVB-beker door in de finale van Vitesse te winnen. In totaal bereikten ze drie keer de finale van de KNVB-beker. Daarnaast eindigden ze op plek twee om de strijd voor het landskampioenschap in 1944. Vanaf 2012/13 speelt het eerste elftal in de tweede klasse op zondag.
- TSV Longa (1926)
De club uit Tilburg bestaat niet meer, maar heeft ruim tien jaar betaald voetbal gespeeld. In 2017 fuseerde de club met een aantal andere clubs uit de buurt en werd het FC Tilburg. In 1936 wonnen ze de KNVB Beker, wat toen nog de NVB-beker heette. Een seizoen later promoveerde de club naar de eerste klasse van dezelfde ‘Nederlandsche voetbalbond’.
- ZFC Zaandam (1925)
Het is nu moeilijk voor te stellen, maar in de jaren twintig was voetbal nog lang niet zo populair als nu. Sterker nog: bij de finale van 1925 waren er slechts een paar honderd mensen aanwezig. Ongeveer net zoveel als bij een gemiddelde amateurwedstrijd in de eerste klasse. ZFC Zaandam won die dag van Xerxes uit Rotterdam en sleepte daarmee de beker binnen. In 1990 is de club opgeheven.
- VV Schoten (1921)
Het Haarlemse VV Schoten won in 1921 de KNVB-beker. Ze versloegen op 29 mei van dat jaar RFC met 2-1. Opmerkelijk: de club bestaat nog steeds en speelt tegenwoordig in de derde klasse op zondag. In de omgeving Haarlem en Amsterdam is het nog steeds een bekende naam, terwijl de rest van Nederland de club hoogstwaarschijnlijk niet kent.
Winnaars tot 1920
In 1899 werd voor de eerste keer een toernooi georganiseerd, wat nu de KNVB Beker is. Dit is dus nog vóór de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Het voetbal van toen - tot 1920 - is te vergelijken met de ‘kelderklasse’ van nu. Daarnaast is er weinig over bekend. Dit zijn de winnaars van toen:
- CVV Mercurius (1920)
- RC Haarlem (1918, 1912)
- AFC Ajax (1917)
- Quick (1916, 1911, 1910, 1909)
- Koninklijke HFC (1915, 1913, 1904)
- Dordrechtsche FC (1914)
- HFC Haarlem (1912, 1902)
- HBS (1908, 1901)
- VOC Rotterdam (1907, 1905)
- Concordia Delft (1906)
- Velocitas Breda (1900)
- RAP Amsterdam (1899)
Sommige clubs die tussen 1899 en 1920 wonnen, zijn voorlopers van clubs uit het hedendaagse betaald voetbal of bestaan nog steeds, zoals Dordrechtse FC en AFC Ajax. Ook Koninklijke HFC bestaat nog steeds.
Feyenoord's Beker Successen
Feyenoord is een van de meest succesvolle clubs in de KNVB Beker, met een indrukwekkend aantal overwinningen. Feyenoord heeft in totaal 20 keer de finale van de KNVB Beker bereikt. De eerste finale was in 1930, toen de Rotterdammers met 1-0 wonnen van Excelsior. De meest recente finale was in 2024, waarin Feyenoord met 1-0 won van NEC.
Niet elke bekerfinale eindigde in een overwinning voor Feyenoord. Vier keer moest de club de beker aan de tegenstander laten.
- 1934: Velocitas - Feyenoord 3-2
- 1957: Fortuna '54 - Feyenoord 4-2
- 2003: FC Utrecht - Feyenoord 4-1
- 2010: Ajax - Feyenoord (over twee wedstrijden)
Feyenoord heeft in de clubhistorie liefst 14 keer de KNVB Beker gewonnen. Hieronder een overzicht van alle gewonnen finales:
- 1930: Feyenoord - Excelsior 1-0
- 1935: Feyenoord - HVV Helmond 5-2
- 1965: Feyenoord - Go Ahead Eagles 1-0
- 1969: Feyenoord - PSV 2-0 (replay na 1-1)
- 1980: Feyenoord - Ajax 3-1
- 1984: Feyenoord - Fortuna Sittard 1-0
- 1991: Feyenoord - FC Den Bosch 1-0
- 1992: Feyenoord - Roda JC 3-0
- 1994: Feyenoord - NEC 2-1
- 1995: Feyenoord - FC Volendam 2-1
- 2008: Feyenoord - Roda JC 2-0
- 2016: Feyenoord - FC Utrecht 2-1
- 2018: Feyenoord - AZ 3-0
- 2024: Feyenoord - NEC 1-0
Geen Kampioen in 2020
Vanwege de uitbraak van de coronapandemie - en het daaraan vanuit de overheid gekoppelde verbod op vergunningsplichtige evenementen - is de Eredivisie in het seizoen 2019/'20 niet uitgespeeld. De competitie is afgesloten zonder kampioen. In 2020 stond de KNVB-bekerfinale tussen FC Utrecht en Feyenoord op het programma, maar deze werd vanwege de coronapandemie afgelast. Het is voor het eerst in de historie dat er een jaar werd overgeslagen.
tags: #knvb #beker #geschiedenis