De KNVB Beker, ook wel bekend als de TOTO KNVB Beker of de Eurojackpot KNVB Beker, is het nationale bekertoernooi voor Nederlandse voetbalclubs. Het toernooi kent een lange en rijke historie, vol verrassingen, tradities en memorabele momenten. Van de eerste initiatieven in de late 19e eeuw tot de moderne voetbalfeesten in de Kuip, de KNVB Beker is een integraal onderdeel van de Nederlandse voetbalcultuur.
Het Begin: Hak Holdert en de Eerste Beker
Het idee voor een nationaal bekertoernooi ontstond in 1893, naar het voorbeeld van de FA Cup in Engeland. Ondernemer Hak Holdert loofde een beker uit voor een wedstrijdenreeks volgens het beker- of afvalsysteem. De Nederlandsche Voetbal- en Athletiekbond (NVAB, de toenmalige KNVB) zag hier wel wat in, maar de animo bij de clubs was gering.
In februari 1894 speelden HFC Haarlem en HFC de eerste bekerwedstrijd (3-1 voor HFC), maar dit duel kreeg weinig navolging. Holdert waagde in 1898 een nieuwe poging, die relatief succesvol was. Achttien clubs schreven zich in voor deelname aan het bekertoernooi 1898/’99. Voor een inschrijvingsgeld van f 1,- streden onder andere Ajax, Haarlem, Hercules, Vitesse, H.V.V. en R.A.P. om de Holdert-Beker.
De eerste ronde van de bekercompetitie werd gespeeld via een poulesysteem en kende een moeizaam verloop: meerdere clubs trokken zich terug, waardoor het reglementaire nederlagen regende. Uiteindelijk bereikten R.A.P. en H.V.V. de finale, die na een dubbele verlenging werd gewonnen door H.V.V. uit Den Haag. RAP Amsterdam versloeg het Haagse H.V.V. na verlenging met 1-0 en mocht zich de eerste bekerwinnaar van Nederland noemen.
Vroege Jaren: Desinteresse en Wisselende Formules
Ondanks de succesvolle start werd het bekertoernooi in de beginjaren niet altijd serieus genomen. In de bekerfinale van 16 mei 1910 stonden de tweede elftallen van Quick (H) en H.V.V. tegenover elkaar. Tussen 1899 en 1960 ontbrak de bekerfinale maar liefst twintig keer op de agenda, soms vanwege uitzonderlijke omstandigheden (zoals de Tweede Wereldoorlog), maar vaker gewoon vanwege desinteresse.
Lees ook: Maatschappelijke betrokkenheid in het amateurvoetbal: een onderzoek.
Het toernooi werd in de eerste decennia ook niet jaarlijks afgewerkt. De clubs stonden in 1893 niet bepaald te springen om dit nieuwe initiatief: er schreven zich zo weinig deelnemers in dat de competitie niet van de grond kwam.
De Dennenappel: Een Nieuwe Beker en Meer Aanzien
De Holdert-beker raakte na verloop van tijd kwijt. In 1946 bood de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen een nieuwe trofee aan. Deze zilveren beker, met zijn karakteristieke vorm, kreeg al snel de bijnaam 'De dennenappel'. Het Parool schreef op 6 maart 1946 dat de beker al in 1941 is aangekocht. Het Algemeen Handelsblad meldde dat de zilveren trofee bijna door de Duitse bezetter was geconfisqueerd. De beker was ondergebracht bij een meneer De Haan, die de trofee verscheidene malen moest verplaatsen.
Tijdens de eerste naoorlogse editie van het bekertoernooi, in 1948, werd de ‘dennenappel’ voor het eerst overhandigd aan een winnaar. WVV Wageningen versloeg DWV uit Amsterdam na strafschoppen met 2-1 en mocht de zilveren dennenappel voor het eerst mee naar huis nemen.
Belangrijker voor het bekertoernooi was dat de UEFA in 1960 voor het eerst een toernooi uitschreef voor nationale bekerwinnaars, de Europa Cup II. De animo voor deelname aan het vaderlandse bekertoernooi nam daarna toe en vanaf 1960 kende ieder voetbalseizoen een apotheose in de vorm van de bekerfinale.
Traditie in Ontwikkeling: Formules en Locaties
Zowel de vorm van het bekertoernooi als de locatie voor de finale bezorgden de KNVB in de jaren zeventig en tachtig veel hoofdbrekens. Het ene jaar deden amateurclubs wel mee aan het bekertoernooi en het andere jaar weer niet, verder wist men geen keuze te maken tussen een knock-outsysteem en een poulesysteem. De KNVB Beker is hét bekertoernooi voor Nederlandse voetbalclubs. Het toernooi, dat een knock-outsysteem heeft, wordt al sinds 1898 gehouden.
Lees ook: KNVB-overschrijvingen: Een complete gids
De locatie was eveneens een pijnpunt. Nadat De Kuip tussen 1972 en 1976 tot ieders tevredenheid gastheer was geweest voor de bekerfinale, werd op aandringen van de finalisten FC Twente en PEC Zwolle in 1977 uitgeweken naar Nijmegen. In de jaren daarna volgden ook andere plaatsen en gedurende enkele seizoenen werd de bekerfinale zelfs uitgesmeerd over een uit- en thuiswedstrijd.
Uiteindelijk viel in 1989 de beslissing om de bekerfinale exclusief te spelen in De Kuip, een besluit waar niet meer van werd afgeweken. Samen met de - tegenwoordig - vaste deelname van de amateurclubs en het knock-outsysteem, kreeg het bekertoernooi allure. Tegenwoordig komen alleen amateurclubs uit de Tweede en de Derde divisie en clubs die in het seizoen daarvoor de halve finales van de regionale districtbekers hebben bereikt, in aanmerking voor deelname aan het toernooi.
Voetbalfeesten in de Kuip: Een Nieuwe Era
De (her)start in Rotterdam was uitstekend: Feyenoord kwalificeerde zich tussen 1991 en 1995 vier keer voor de bekerfinale, waarmee een uitverkocht stadion gegarandeerd was. In de seizoenen die volgden bleek De Kuip ook vol te lopen bij finales waar de Rotterdamse club niet aan deelnam.
De eerste memorabele eindstrijd was wat dat betreft het duel tussen Ajax en sc Heerenveen in 1993. De Friezen gingen met 6-2 ten onder, maar het beeld van de rijen bussen onderweg van Heerenveen naar Rotterdam en de fantastische sfeer in en om het stadion, markeerden het begin van de ‘bekerfeesten’. Inmiddels zijn dat bekende beelden. De Eurojackpot KNVB Bekerfinale is een jaarlijks hoogtepunt op de voetbalkalender.
Records en Memorabele Momenten
De KNVB Beker kent vele records en memorabele momenten. Met 20 gewonnen bekerfinales is Ajax recordhouder. Op gepaste afstand volgen Feyenoord met 14 zeges en PSV met 11 gewonnen bekerfinales. De Amsterdammers hebben ook de meeste finales gespeeld: 30. PSV en Feyenoord stonden 19 keer in de finale. De meest doelpuntrijke finale was die van 11 juni 1944: Willem II versloeg toen in Eindhoven tegenstander Groene Ster met 9-2.
Lees ook: Scheidsrechter niet aanwezig? Dit zijn de stappen
Het snelste doelpunt in de bekerfinale staat op naam van Romário de Souza Faria. De Braziliaan van PSV had op 25 mei 1989 tegen FC Groningen slechts twee minuten nodig om raak te schieten. Sinds de invoering van het betaalde voetbal is het slechts drie amateurclubs gelukt de halve finale te bereiken: IJsselmeervogels in het seizoen 1974/’75, VVSB in het seizoen 2015/’16 en Spakenburg in het seizoen 2022/'23.
De grootste zege in het bekertoernooi dateert uit het seizoen 1903/04. De KNVB Beker wordt lang niet altijd door een erkende topclub gewonnen. Vrij geregeld gaan ook clubs uit de subtop met de cup aan de haal. De traditionele top-3 voert echter wel de lijst met recordwinnaars aan: Ajax (20x), Feyenoord (14x) en PSV (11x).
Onbekende Bekerwinnaars: Verrassingen uit het Verleden
Hoewel de laatste jaren vooral topclubs de KNVB Beker winnen, kent de historie van het toernooi ook verrassende winnaars. Een blik op het verleden laat zien dat clubs die tegenwoordig minder bekend zijn, ooit de beker in handen hebben gehad.
Hier zijn enkele voorbeelden van onbekende clubs die de KNVB Beker hebben gewonnen:
- Fortuna ’54 (1957 en 1964): Een voormalige club uit Geleen die in 1968 fuseerde met Sittardia en Fortuna Sittard werd.
- Quick Nijmegen (1949): Een amateurclub die in 2017 een replica van de beker ontving na een succesvolle inzameling.
- WVV Wageningen (1939 en 1948): Een club waarvan de profafdeling niet meer bestaat, maar die in 1974 nog in de Eredivisie speelde.
- VSV Velsen (1938): Een amateurclub uit Velsen, ook wel De Rode Leeuwen genoemd.
- RFC Roermond (1936): De eerste Limburgse club die de KNVB Beker won.
- Velocitas 1897 (1934): Een amateurclub uit Groningen die in de oorlog de beker kwijtraakte, maar in 2022 een replica ontving.
- VUC Den Haag (1927): Een Haagse amateurclub die in totaal drie keer de finale van de KNVB-beker bereikte.
- TSV Longa (1926): Een voormalige club uit Tilburg die in 2017 fuseerde tot FC Tilburg.
- ZFC Zaandam (1925): Een club die in 1990 is opgeheven.
- VV Schoten (1921): Een Haarlemse club die nog steeds bestaat en in de derde klasse speelt.
Andere vroege winnaars, tot 1920, zijn onder meer CVV Mercurius (1920), RC Haarlem (1918, 1912), AFC Ajax (1917), Quick (1916, 1911, 1910, 1909), Koninklijke HFC (1915, 1913, 1904), Dordrechtsche FC (1914), HFC Haarlem (1912, 1902), HBS (1908, 1901), VOC Rotterdam (1907, 1905), Concordia Delft (1906), Velocitas Breda (1900) en RAP Amsterdam (1899).
De Gouden KNVB Beker: Een Jubileumeditie
Ter ere van de 100e bekerfinale liet de KNVB de dennenappel (47 cm hoog en 14 kilo zwaar) voorzien van een fraaie gouden laklaag. De gouden KNVB Beker werd uitgereikt aan de winnaar van deze speciale editie.