Jan Jongbloed, de legendarische doelman van Oranje, overleed op 82-jarige leeftijd. Hij was een gewone Amsterdamse jongen die liever viste dan voetbalde, maar tegen wil en dank een vedette werd en twee WK-finales keepte. Zijn carrière kenmerkte zich door een onconventionele stijl, een sterke persoonlijkheid en een reeks opmerkelijke records.
Jeugd en vroege carrière
Jongbloed groeide op in een communistisch nest met tien kinderen, waar geld schaars was. Hij voetbalde op straat in Amsterdam en later bij zijn eerste club VVA als tweebenige linksbuiten. Deze achtergrond legde waarschijnlijk de basis voor zijn latere kwaliteiten als meevoetballende 'vliegende kiep'.
Als doelman was Jongbloed actief voor DWS, FC Amsterdam, Roda JC en Go Ahead Eagles. Bij de Deventer club speelde hij op 44-jarige leeftijd zijn laatste officiële wedstrijd. Een min of meer gedwongen pensioen, daar hij in dat duel met HFC Haarlem getroffen werd door een hartinfarct.
In 1964 veroverde de Amsterdamse club DWS de landstitel, nota bene als net uit de eerste divisie gepromoveerde club. In 1974 schakelde Jongbloed met fusieclub FC Amsterdam in de tweede ronde van de UEFA Cup de Italiaanse grootmacht Internazionale uit.
Interlandcarrière en WK-finales
Jongbloed kwam tot 'slechts' 24 interlands bij het Nederlands elftal, maar daar zaten wel twee WK's bij, inclusief finales: in 1974 en 1978. Zijn interlandloopbaan was grillig. In 1960 was hij al eens reservedoelman achter Eddy Pieters Graafland bij een trip naar de Nederlandse Antillen. Zijn debuut maakte hij in 1962 bij een vriendschappelijke wedstrijd tegen Denemarken. Liefst twaalf jaar lang bleef Jongbloed vervolgens buiten beeld bij Oranje. Pas in 1974 was er weer interesse, van bondscoach Rinus Michels.
Lees ook: Jaap Vogelaar: een gedetailleerd overzicht van zijn carrière
Bondscoach Michels was voor zijn totaalvoetbal op zoek naar een doelman die kon voetballen. FC Amsterdam-keeper Jongbloed, en niet PSV-goalie Jan van Beveren, werd de eerste keus.
Tijdens het WK van 1974 viel Jongbloed op omdat hij zonder handschoenen keepte. Met blote handen had hij meer grip op de bal, legde hij uit. Uiteindelijk verloor Oranje de WK-finale van West-Duitsland. Bij het schot van Gerd Müller voor de 2-1 dook Jongbloed niet, wat hem de nodige kritiek opleverde. "Ik weet heus wel of ik een bal had kunnen tegenhouden of niet en deze was niet te stoppen'', zei Jongbloed daarover in 1998 tegen de Volkskrant.
Op het WK van 1978 begon Jongbloed als eerste doelman, maar na drie wedstrijden raakte hij zijn basisplaats kwijt aan Piet Schrijvers. Door de blessure die Schrijvers opliep tegen Italië in de laatste groepsduel van de tweede ronde, keerde Jongbloed terug onder de lat. In de finale verloor Nederland na verlenging met 3-1 van thuisland Argentinië.
Jongbloed zei later veel last te hebben gehad van het feit dat er eigenlijk twee bondscoaches waren. "Ernst Happel zat alleen maar te kaarten, Jan Zwartkruis riep van alles. En wie nou de eindverantwoordelijkheid had, is voor mij altijd onduidelijk gebleven", zei Jongbloed later.
Persoonlijkheid en stijl van keepen
Jongbloed stond bekend om zijn onconventionele stijl van keepen. Hij bleef als keeper niet op de doellijn staan, zoals in die tijd gebruikelijk was. Hij bestreek een kwart van het veld. Hij oogde niet spectaculair, de voetbalveteraan (33) met de grote bakkebaarden. En hij keepte bij droog en niet te koud weer, zoals die ene zondagmiddag in München, zonder handschoenen.
Lees ook: VEO en KCC/CK Kozijnen in de spotlight
Cruijff prees hem in zijn toptijd als de modernste doelman. Hij was een meevoetballende keeper, die regelmatig buiten zijn eigen strafschopgebied als laatste man fungeerde. Ook zijn timing en sprongkracht waren pluspunten.
Van Jongbloed was bekend dat hij niet hield van duiken. In zijn biografie Aparteling zegt hij daarover: "Duiken is gewoon een kwestie van staan. Een metertje naar links of een metertje naar rechts. En als ik een bal echt niet tegen kon houden, dook ik niet. Daar had ik een klerehekel aan. Moet je weer opstaan… Ik was er te lui voor."
Toch was voetbal voor hem niet het belangrijkste van de wereld. En ook niet het op één na belangrijkste, getuige zijn uitspraak: "Ik hield van vissen, vrouwen en voetbal. In die volgorde." In 1974 kon hij voor veel geld naar Ajax, als opvolger van Heinz Stuy. Hij bleef bij het bescheiden FC Amsterdam, want ja: die ene visdag in de week was heilig.
Het verhaal gaat dat Johan Cruijff de fanatieke Jongbloed eens wilde uitleggen hoe hij moest vissen. "Als je niet gauw opsodemietert, lazer ik je zo het water in", was het antwoord van Jongbloed.
Records en latere carrière
Bovendien kon Jongbloed aan het einde van zijn loopbaan een reeks indrukwekkende records presenteren. Hij speelde 717 wedstrijden in het betaalde voetbal, in 27 seizoenen, en dat is nu nog steeds een record. Hij speelde in september 1985 op zijn 44ste met Go Ahead Eagles bij HFC Haarlem zijn laatste wedstrijd in het betaald voetbal en was daarmee de oudste prof uit de geschiedenis. Als international bleef hij een recordaantal van 683 minuten zonder tegendoelpunt, tussen 1975 en 1978.
Lees ook: Inclusie en sportiviteit in het Amsterdamse ijshockey
Na zijn actieve loopbaan was de trouwe Jongbloed lang bij Vitesse werkzaam. Van 1988 tot 2010 bekleedde hij diverse functies in Arnhem: assistent-trainer, jeugdtrainer en interim-hoofdtrainer. Maar het liefst had Jongbloed tot zijn 65ste in het doel willen staan, zei hij in een interview met de Volkskrant: "Een mooier vak dan keepen bestaat niet. Ik kan me een wedstrijd herinneren met DWS tegen Rapid. Ik hield de meest onmogelijke ballen tegen, ik had het gevoel dat ik eeuwig door de lucht kon zweven.
Persoonlijk drama
Op 23 september 1984, tijdens zijn laatste periode onder de lat bij Go Ahead Eagles, kreeg Jongbloed te maken met het grootste drama uit zijn leven: zijn 21-jarige zoon Eric-Jan, keeper bij DWS, kwam om het leven toen hij tijdens een wedstrijd door de bliksem werd getroffen.
Controverses en vergelijkingen met Jan van Beveren
Volgens velen was Jan Jongbloed debet aan de verloren WK-finale in 1974. Hij stond als aan de grond genageld bij de twee West-Duitse tegentreffers. En in de finale van 1978 was hij weliswaar niet schuldig, wel kansloos bij de drie Argentijnse doelpunten.
De discussie over de beste keeper van Nederland in die tijd spitste zich toe op de rivaliteit tussen Jongbloed en Jan van Beveren. Van Beveren, de doelman van Sparta en later PSV, dook naar elke bal, stapte desnoods opzij naar de ene kant om de bal aan de andere kant uit de bovenhoek te plukken. ‘De Beef’, ook wel ‘De Zweef’ genoemd. Eerst met blote handen, later met wollen handschoenen. Een lange (show)keeper voor wie het publiek - opvallend veel vrouwen - naar het stadion ging. Een andere bijnaam: ‘Vlinder in de zestien’.
Van Beveren bleef in 1977 steken op het schamele aantal van 32 interlands, mede door blessures en vetes met Johan Cruijff. In zijn biografie Van Beveren: complexe wonderkeeper schetst Ruud Doevendans een beeld van het tragisch verlopen sportleven van Jan van Beveren. Het beeld van dader Cruijff en slachtoffer Van Beveren wordt door Doevendans genuanceerd. Hij was een nagelbijtende zenuwpees die ook als Cruijff niet in de buurt was allesbehalve foutloos keepte.
De rivaliteit tussen Cruijff en Van Beveren speelde ook een rol in de keuze voor Jongbloed als keeper van Oranje. Cruijff en Michels zetten de minder getalenteerde maar ‘meevoetballende’ Jan Jongbloed van FC Amsterdam in het doel. Die paste als veredelde libero beter bij Oranjes totaalvoetbal dan Van Beveren, die ten onrechte een lijnkeeper werd genoemd.
Een markante persoonlijkheid
Jan Jongbloed was een markante persoonlijkheid met een uitgesproken mening. Hij stond bekend om zijn eerlijkheid en directheid, en schuwde de controverse niet. Zijn liefde voor het vissen was even groot als zijn passie voor het voetbal.
Hij laat een dochter na uit zijn eerste huwelijk. Zijn zoon Erik kwam in 1984 om het leven toen hij als keeper van DWS door de bliksem werd getroffen.