"Elke Amerikaan heeft drie dingen in zijn geheugen gegrift staan: de moord op John F. Kennedy, de eerste man op de maan én The Miracle on Ice," aldus de Amerikaanse ijshockeyer Mike Eruzione in 2015, exact 35 jaar na het mirakel. De Olympische Winterspelen van 1980 in Lake Placid staan in de sportgeschiedenis gegrift als het toneel van een van de meest onwaarschijnlijke overwinningen ooit: de zege van het Amerikaanse ijshockeyteam op de oppermachtige Sovjet-Unie, beter bekend als het "Miracle on Ice". Deze historische gebeurtenis, die plaatsvond te midden van de Koude Oorlog, oversteeg het sportieve vlak en kreeg een diepere betekenis voor de Amerikaanse natie.
De Dominantie van de Sovjet-Unie
Vanaf 1964 was het olympisch ijshockeytoernooi een prooi voor de Sovjet-Unie. Het team domineerde de sport en won goud in 1964, 1968, 1972 en 1976. Van de 29 wedstrijden wonnen ze er 27, vaak met grote cijfers. Het doelsaldo van 175-44 spreekt boekdelen. Voor de Spelen van 1980 in Lake Placid leek er weinig hoop voor de andere teams.
De Rol van Nederland
Nederland speelde verrassend genoeg een rol van betekenis in de aanloop naar het toernooi. Voor het eerst in de geschiedenis hadden de Nederlandse ijshockeyers zich gekwalificeerd voor de Spelen, na het winnen van het EK voor B-landen. Het team werd zelfs uitgeroepen tot Nederlands sportteam van het jaar 1979. Rob de Nijs zong het team toe, hoewel de medailles in Lake Placid achteraf gezien wat optimistisch bleken. Van de vijf wedstrijden werd er slechts één gewonnen, tegen Polen.
De Zweedse bondscoach van Nederland, Hans Westberg, was bezeten van ijshockey en had al jaren een plan om de Sovjet-Unie te verslaan. "In mijn tijd was dat team ieder jaar onverslaanbaar. Dus bedacht ik een plan hoe je ze kon verslaan, want dat zou pas echt iets speciaals zijn," aldus Westberg. Twee jaar voor de Spelen was de onoverwinnelijke ploeg in Nederland voor een trainingsstage en een reeks oefenduels. De Sovjets wonnen iedere keer ruim, maar Westberg zag dat zijn tactiek kans van slagen had. Hij geloofde dat je de Russen vroeg moest storen in hun opbouw. De Amerikanen en Canadezen waren geïnteresseerd in zijn tactiek en in een speciaal belegde bijeenkomst in Montreal ontvouwde Westberg zijn plannen. In '79 kwam de Amerikaanse ploeg naar Nederland om te sparren.
Nederland zelf ondervond echter ook de kracht van de Sovjets tijdens het olympisch toernooi. "Zullen we het daar even niet over hebben?" zei Ron Berteling, recordinternational met 213 caps, over de wedstrijd tegen de Sovjet-Unie. De Sovjets wonnen met liefst 17-4. "Ze waren écht goed, een geoliede machine. Onze coach liet in de voorbereiding statistieken zien. Wij kwamen op jaarbasis aan 250 trainingsuren, de Finnen aan 600 en de Russen aan 1000. Ik dacht: dat kan helemaal niet. Maar zij trainden elf maanden per jaar, een uur of drie, vier per dag. Ze zaten ook intern en mochten niet weg. Ik geloof dat ze één keer per maand mochten bellen naar hun familie."
Lees ook: Bekerfinale Den Haag - Heerenveen
De Olympische Spelen van 1980
Lake Placid mocht in 1980 voor de tweede keer de Olympische Winterspelen organiseren. Vier landen uit de B-groep mochten deelnemen. Omdat Oost-Duitsland en Zwitserland afzagen van deelname, mocht Japan meedoen. De opzet van het ijshockeytoernooi was gewijzigd ten opzichte van eerdere edities. De twaalf landen waren ingedeeld in twee voorrondegroepen van zes teams. De beste twee teams van elke groep plaatsten zich voor de finaleronde, waarbij de uitslag van de onderlinge wedstrijd uit de voorronde meeging in de stand.
De grote verrassing van het toernooi was het Amerikaanse team, dat in eigen huis de oppermachtige Sovjets de baas wist te blijven met 4-3 en zodoende Olympisch kampioen werd. Het was voor Amerika na Squaw Valley de tweede gouden medaille in de historie. De sensationele overwinning kreeg de naam 'Miracle on Ice'.
Nederland kende een goede start van het toernooi tegen Canada, maar werd uiteindelijk in de derde periode overklast. Zoals verwacht had Nederland tegen de Sovjet-Unie niet veel in te brengen en verloor kansloos met 17-4.
De Samenstelling van de Teams
In aanloop naar de Winterspelen van 1980 was het ijshockeyteam van de Sovjet-Unie een torenhoge favoriet. Ze hadden een team dat bol stond van legendarische hockeyspelers, waaronder aanvoerder Boris Mikhailov, Valeri Kharlamov, Vladislav Tretiak, Viacheslav Fetisov en Sergei Makarov. De spelers van de Sovjet-Unie hadden vaak een lange geschiedenis in het internationale ijshockey. Het team van de Sovjet-Unie staat bekend als één van de beste hockeyteams uit de sportgeschiedenis, maar het kreeg destijds ook de nodige kritiek vanuit de westerse landen. Volgens het beleid van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) mochten er alleen amateursporters uitkomen in de Spelen. Veel westerse landen waren daardoor beperkt tot studenten met groot sporttalent, maar de Sovjet-Unie pakte het anders aan. Veel sporters deden mee aan de Spelen als amateurs en ´soldaten van het leger van de Sovjet-Unie´, maar waren ondertussen gewoon professionele atleten.
De samenstelling van het ijshockeyteam van de Verenigde Staten was beduidend anders dan die van de Sovjet-Unie. Van de twintig spelers die uiteindelijk meegingen naar de Winterspelen van 1980, was er maar één prof en terugkerend Olympiër, namelijk Buzz Schneider. De rest waren allemaal amateurs, veelal studenten die namens hun universiteiten actief waren. Het team stond onder leiding van coach Herb Brooks, die de spelers selecteerde op basis van een psychologische test van meer dan driehonderd vragen die hij zelf had voorbereid. Het belangrijkste doel van de test was om uit te zoeken welke sporters het best tegen stress en prestatiedruk konden. Brooks was op zoek naar jonge, goed opgeleide sporters die niet vastzaten in oude methoden en tactieken. Zoals hij het zelf zei: ´The ignorant people, the self-centered people, the people who don't want to expand their thoughts, they're not going to be the real good athletes´.
Lees ook: Alles over ijshockeyschaatsen maat 39 voor dames
De Koude Oorlog en de Spelen
De Koude Oorlog was in volle gang en in het licht van die Koude Oorlog was de druk op het team torenhoog. Men mocht eigenlijk niet verliezen van de Sovjet-Unie. Daar kwam bij dat de Amerikaanse president Jimmy Carter de Olympische Zomerspelen van 1980 in Moskou wilde boycotten, door het Amerikaanse Olympisch team ervan te weerhouden om te gaan. Dit gebeurde naar aanleiding van de inval door de Sovjet-Unie in Afghanistan in december 1979.
Niemand had in aanloop naar de Winterspelen hoge verwachtingen van het jonge Amerikaanse team. De gouden medaille voor het team van de Sovjet-Unie stond als het ware voor de Spelen van start gingen al vast. De lage verwachtingen hingen natuurlijk samen met de samenstelling van het team, maar ook aan een eerdere ontmoeting tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Drie dagen voordat de Spelen in Lake Placid van start gingen, troffen de twee ijshockeyteams elkaar al tijdens een oefenwedstrijd in Madison Square Garden. De Sovjet-Unie won overtuigend met 10-3.
De Weg naar het Wonder
Maar toen de Spelen eenmaal van start gingen, snoerde het jonge Amerikaanse ijshockeyteam de criticasters al snel de mond. Het team kwam ongeslagen uit de groepsfase met één gelijkspel en vier overwinningen, het won onder andere ook van Nederland. Uiteindelijk troffen de teams van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie elkaar op 22 februari 1980 in de eerste wedstrijd van de knock-out fase. De nummers 1 en 2 van de medailleronde plaatsten zich voor de finale, de nummers 3 en 4 voor de strijd om de bronzen medaille. Het stadion was volledig uitverkocht en de druk die op de schouders van de jonge Amerikaanse spelers lag, was torenhoog.
Voor de wedstrijd probeerde Brooks zijn jonge, onervaren spelers in de kleedkamer moed in te praten. Terwijl het publiek op de tribunes uit volle borst ´God Bless America´ zong, zei Brooks tegen zijn spelers: ´You were born to be a player. You were meant to be here.´
De Wedstrijd Zelf
De Amerikaanse spelers begonnen niet goed aan de wedstrijd en kwamen al snel op achterstand, maar wisten die tot twee keer toe goed te maken. Het eerste deel van de wedstrijd eindigde in 2-2. In het tweede deel maakte de coach van de Sovjets, Viktor Tikhonov, een besluit dat beide teams verraste. Hij besloot doelman Tretiak, destijds de beste ter wereld, te vervangen voor de tweede doelman Vladimir Myshkin. Later noemde Tikhonov dit de grootste fout uit zijn carrière.
Lees ook: Informatie over de Antwerpse IJshockey Clinic
Het derde en laatste deel van de wedstrijd was aangebroken. De Amerikanen hadden nog twintig minuten de tijd om hun achterstand om te zetten in een voorsprong. Ze lieten zich niet ontmoedigen door de achterstand en bleven hun spel spelen. Na negen minuten wisten de Amerikanen 3-3 te maken en kort daarna liet Myshkin ook de 4-3 door. Uit het niets stond het jonge Amerikaanse team voor tegen het sterrenteam van de Sovjet-Unie.
Met nog een paar seconden te gaan begon het publiek af te tellen. De commentatoren wisten niet wat ze meemaakten, commentator Al Michaels riep in de laatste seconden: ´Do you believe in miracles? YES!´ Het laatste fluitsignaal klonk en de Amerikanen hadden gewonnen.
De Nasleep
Alle Amerikaanse spelers renden euforisch het ijs op en de Sovjets bleven ontdaan achter. De gouden medaille hadden de Amerikanen echter nog niet, die wonnen ze later pas tijdens de kampioenswedstrijd tegen Finland. De Sovjets wonnen zilver, maar ze baalden zo erg van hun verlies tegen de Amerikanen dat ze hun namen niet in de medaille lieten zetten, wat wel gebruikelijk was.
Het jonge Amerikaanse team wist van de Sovjets te winnen door een passtechniek toe te passen die door de Sovjet-Unie zelf was ontwikkeld. Het doel was om de Sovjets zo veel mogelijk van hun stuk te brengen, en dat was gelukt. Het was een fantastische sportieve overwinning, maar de Amerikanen zagen het ook als een ideologische winst ten tijde van de Koude Oorlog. Het was voor hen destijds van net zo´n grote waarde als de eerste maanlanding en de ´Berlin Airlift´. De Amerikanen werden geconfronteerd met een grote recessie en de gijzelingcrisis in Iran en hadden een grote behoefte aan een overwinning en iets dat ze konden vieren. Het ijshockeyteam van Brooks had ze dit gegeven.
De Erfenis van het Wonder
Het Miracle on Ice wordt gezien als één van de meest iconische momenten in de geschiedenis van de Olympische Spelen en de Amerikaanse sport. Het werd in 1999 door Sports Illustrated zelfs uitgeroepen tot het beste sportmoment van de 20e eeuw. In 2004 werd het Miracle on Ice verfilmd door Walt Disney.
De overwinning van het Amerikaanse ijshockeyteam op de onverslaanbaar geachte Sovjet-Unie tijdens de Olympische Winterspelen van 1980 in Lake Placid blijft een inspirerend verhaal over doorzettingsvermogen, teamwork en het overwinnen van tegenslagen. Het "Miracle on Ice" is meer dan een sportieve triomf; het is een symbool van hoop en een herinnering aan de kracht van de menselijke geest.