Het dameshockey heeft een rijke en boeiende geschiedenis op de Olympische Spelen. Van de eerste stappen in de vroege 20e eeuw tot de recente triomfen van de Oranje Dames, dit artikel duikt in de belangrijke momenten en ontwikkelingen die de sport hebben gevormd tot wat het nu is.
Vroege Jaren en de Weg naar Internationale Erkenning
De beginjaren van het hockey in Nederland werden gekenmerkt door een zekere exclusiviteit en eigenzinnigheid. De sport was voornamelijk voor mannen, en de regels en materialen waren nog niet gestandaardiseerd. De aanpassing aan de internationale regels in 1928 was cruciaal voor de popularisering van hockey in Nederland.
- 1891: Introductie van hockey in Nederland door Pim Mulier.
- 1892: Oprichting van de eerste hockeyclub in Amsterdam.
- 1898: Oprichting van de Nederlandsche Hockey en Bandy Bond (NHBB).
- 1910: Vrouwen worden toegelaten tot hockeyclubs, maar met beperkte speelgelegenheid. Vrouwen moesten wachten tot 1910 voordat ze lid konden worden van een hockeyclub, en dan nog onder de strikte voorwaarde dat ze “alleen Dinsdag en Donderdag-middag en Zondag’s tot 12 uur spelgelegenheid kregen”.
- Begin 20e eeuw: De Nederlandse hockeyers waren nogal eigenzinnig in hun spel. Ze speelden met een zachte bal, de teams waren vaak gemengd en de stick had twee platte kanten.
- 1928: Deelname aan de Olympische Spelen in Amsterdam, aanpassing aan internationale regels en een zilveren medaille voor de mannen. Om mee te kunnen doen aan de Spelen in eigen land, werden de regels aangepast naar de internationale standaarden. Voor het oog van 35.000 toeschouwers werd Nederland tweede achter India, waardoor hockey in één klap populair werd in Nederland.
De Gemiste Kans van Moskou 1980
De Olympische Spelen van 1980 in Moskou, toen nog de hoofdstad van de communistische Sovjet-Unie, werden geboycot door een groot aantal Westerse landen. De Verenigde Staten waren hiervan de gangmaker geweest. In mei 1980 kwamen de 23 verantwoordelijke sportbonden bij elkaar onder de vlag van het Nederlands Olympisch Comité - nog zonder NSF - om te praten over het advies van het NOC om wél naar Moskou te gaan. Het besluit was voor de hockeyvrouwen extra moeilijk, omdat hun sport het officiële debuut maakte op de Spelen van Moskou. Voor de eerste keer mochten de vrouwen meedoen aan het hockeytoernooi.
Eind april tekende deze mini-boycot zich al af. Zo merkte Huib Timmermans op als bondscoach van de hockeyvrouwen: “We hebben ons geplaatst voor de Spelen, maar ik geloof dat het je goed recht is eventueel niet in te schrijven. Ik denk dat niemand je dat kwalijk zal nemen." En dat vond manager Nel van Kollenburg ook: “De gedachte om niet te gaan leeft sterk binnen de groep. Uitkomen op een dergelijk gedevalueerd toernooi heeft in onze ogen geen enkele zin."
Uiteindelijk waren er zes landen voor het vrouwenhockeytoernooi: de Sovjet-Unie, Oostenrijk, India, Polen, Tsjechoslowakije en Zimbabwe. Het Afrikaanse team werd op het allerlaatste moment gevonden met allemaal blanke speelsters, van wie er een aantal net waren overgestapt vanuit het Zuid-Afrikaanse team, nog in de tijd van de apartheid. Opmerkelijk, want Zuid-Afrika werd in die tijd internationaal van sporttoernooien weggehouden vanwege dat staatsracisme. De Sovjet-Unie zelf had het vliegtuig geregeld naar Moskou, want de hockeybond van Zimbabwe had hier geen geld voor. Het was dus een nationale affaire van de Sovjet-Unie om deze sporters mee te laten doen, ook al hadden ze niet getraind. Er werd ook nog eens op kunstgras gespeeld, wat deze hockeysters nooit hadden gedaan. Toch won dit land de eerste olympische titel in het vrouwenhockey! De zes landen speelden allemaal één keer tegen elkaar en degene met de meeste punten was kampioen, Zimbabwe dus. Tsjechoslowakije won zilver en de Sovjet-Unie brons in het gekste hockeytoernooi uit de olympische geschiedenis.
Lees ook: Een terugblik op de glorieuze Olympische geschiedenis van het Nederlandse dameshockey.
De Eerste Olympische Medaille: Los Angeles 1984
Na de teleurstelling van 1980, kregen de Nederlandse hockeyvrouwen vier jaar later alsnog de kans om te schitteren op de Olympische Spelen in Los Angeles. Het team, onder leiding van coach Gijs van Heumen, wist de gouden medaille te veroveren. Het laatste duel tegen Australië had de betekenis van een finale. De voorgaande vier wedstrijden was eigenlijk alleen overtuigend gespeeld tegen het als tweede eindigende West-Duitsland: 6-2. In het Weingart-stadion, waar de wedstrijden 's ochtends om acht uur begonnen, leken de Oranjevrouwen enigszins overbelast door de zware voorbereiding. Door het teleurstellende gelijkspel in de voorlaatste wedstrijd tegen Canada kreeg de afsluitende wedstrijd tegen Australië werkelijk het karakter van een finale. Australië moest met twee doelpunten verschil winnen om in het bezit van de gouden medaille te komen. Dat uitgangspunt leidde aanvankelijk tot een gespannen wedstrijd, waarin de risico's veel mogelijk werden gemeden.
Na de ruststand van 0-0 richtte de favoriete ploeg zich echter op. Drie minuten na de pauze vond Sophie von Weiler via een strafcorner het eerste succes. Voor aanvoerster Lisette Sevens betekende het succes in haar 125ste interland tevens het afscheid van een imponerende loopbaan. Australië resteerde de teleurstelling van een vierde plaats.
De Nederlandse ploeg in Los Angeles bestond uit: Carina Benninga, Det de Beus, Fieke Boekhorst, Marjolein Eijsvogel, Marieke van Doorn, Irene Hendriks, Elsemiek Hillen, Aletta van Manen, Anneloes Nieuwenhuizen, Martine Ohr, Sandra Le Poole, Alette Pos, Lisette Sevens, Sophie von Weiler, Laurien Willemse en Margriet Zegers.
Wereldkampioenschappen: Een Vergeten Geschiedenis
De geschiedenis van het WK vrouwenhockey is complex en niet zonder controverse. De vrouwelijke hockeyers werden lange tijd geweerd van internationale toernooien. Het eerste officiële wereldkampioenschap was pas in 1974, en op de Olympische Spelen worden vrouwen sinds 1980 toegelaten.
Op 9 mei 1948 was in het Wagener Stadion de start van het eerste wereldkampioenschap hockey voor vrouwen. Twaalf landen hadden zich ingeschreven, maar op het laatste moment bleef Tsjechoslowakije weg vanwege de communistische machtsovername. Voordat de sportvrouwen in actie kwamen, was er eerst nog een openingsceremonie. ‘Een kostelijk, intiem sportfestijn,’ volgens Sportief, begunstigd door fantastisch lenteweer. De Nederlandse vrouwenploeg haalde zelfs de finale, maar verloor die met 1-0 van Engeland. ‘Nederland heeft zich kranig geweerd en onze dames komt de tweede plaats zeer zeker toe,’ aldus Algemeen Handelsblad in zijn verslag over het zeer succesvolle evenement.
Lees ook: Geschiedenis van het Olympische Dameshockeytoernooi
Dat dit wereldkampioenschap volkomen is vergeten, is vooral de schuld van de bestuurders van de All England Women’s Hockey Association. ‘Zij wensen geen scherp tournooi om de erepalm,’ schreef de Volkskrant in 1953. Deze hockeybestuurders weigerden daarom om de zege van hun land in 1948 te erkennen. De speelsters moesten hun medailles zelfs verstoppen in hun bagage, om te voorkomen dat die werden afgepakt! In het verslag in het eigen blad Hockey Field werd het toernooi geen wereldkampioenschap genoemd, maar een festival. Zo verdween dit unieke wereldkampioenschap uit 1948 onder een dikke laag stof om pas in de afgelopen jaren te worden herontdekt door sporthistorici in zowel Engeland als Nederland. In Engeland dook opeens zo’n verstopte medaille op en in Nederland bleken er nog filmbeelden te zijn, naast een groot aantal foto’s en krantenartikelen.
De Jaren Na Beijing 2008: Een Nieuwe Uitdaging
Na de gouden medaille bij de Olympische Spelen in Beijing 2008 raakten de Nederlandse hockeysters hun onaantastbare positie langzaam kwijt. De Argentijnse vrouwen bleken steeds vaker de bovenliggende partij en namen de macht over, door de winst van de wereldtitel in 2010 in Rosario. Onder leiding van bondscoach Max Caldas, die de ontslagen Herman Kruis na het WK opvolgde, vond Oranje langzaamaan de weg omhoog. Voor 16.000 toeschouwers in de Riverbank Arena was het Nederlandse team met 2-0 te sterk voor Argentinië. Na een tegenvallende eerste helft, waarin beide landen weinig risico's namen, maakte Oranje na rust het verschil. Carlien Dirkse van den Heuvel opende de score. Haar levenspartner Maartje Paumen besliste het duel door de bal uit een strafcorner hoog en hard in het doel te slaan. "Zij hebben fenomenaal gespeeld'', zei Caldas over de speelsters van Oranje. "Ik heb nooit getwijfeld. We speelden degelijk in het toernooi, maar het was wachten tot individuen zouden opstaan om het niveau omhoog te krikken.
Caldas begon begin 2011 bij de hockeybond. Hij maakte een speciaal trainingsprogramma en bracht met zijn hockeysters veel tijd door op sportcentrum Papendal. Bij de naburige Arnhemse hockeyvereniging Upward werd een kopie van het Londense veld aangelegd, in opvallend blauw, met roze stroken aan de zijkanten. "De speelsters en ik hebben elkaar recht in de ogen gekeken. We hebben afgesproken wat we wilden bereiken en wat we ervoor wilden doen. Nederland trof de Argentijnse vrouwen na de verloren WK-finale van 2010 nog een paar keer. Bij de Champions Trophy in 2011 was het team van Caldas de sterkste, maar de tijdens de laatste editie van dat toernooi moest Oranje de zege toch weer aan de Zuid-Amerikaansen laten. "Mooier kan toch niet?'' zei aanvalster Kim Lammers, die zowel in 2004 als 2008 buiten de selectie van Oranje werd gelaten en op 31-jarige leeftijd alsnog de olympische titel pakte. "Er zat best wat spanning op. En we moesten geduldig blijven, dat was erg belangrijk. We hebben onze momenten afgewacht en echt als een team gespeeld. Hier heb ik acht jaar lang voor geknokt.
Olympische Spelen Parijs 2024: Gouden Triomf
De Oranje Dames hebben op de Spelen van Parijs Nederlandse hockeygeschiedenis geschreven: voor de eerste maal ooit staan beide Oranje-teams op dezelfde Spelen op het hoogste ereschavot. De Nederlandse hockeyvrouwen konden de tweede gouden plak in successie omhangen, nadat in de finale na een 1-1 eindstand via shoot-outs was gewonnen van het China van coach Alyson Annan.
De zege kwam tot stand na een bloedstollende shoot-outserie, waarin Oranje-keeper Anne Veenendaal een hoofdrol opeiste. Net zoals Pirmin Blaak dat 24 uur daarvoor bij de Oranjemannen tegen Duitsland had gedaan. Veenendaal maakte drie shoot-outs van China onschadelijk. Voor Oranje scoorden Pien Sanders, Maria Verschoor en Marijn Veen. Een orkaan van gejuich kwam van de tribunes nadat Veenendaal de beslissende shoot-out van Ning Ma pakte. Veenendaal stormde naar de hoek van het Stade Yves-du-Manoir en schreeuwde het uit. In haar kielzog de feestende Oranje-speelsters. Ze schreeuwden, ze juichten en huilden. Alle spanning van twee zware weken kwam eruit. Anne Veenendaal keert de shoot-out van Jiangxin He. En hoe mooi was het sprookje voor Veenendaal. Jarenlang was ze op toernooien de nummer 2 achter Josine Koning. Van Ass sprak echter het vertrouwen in haar uit. Veenendaal kon wat extra’s brengen, was zijn redenatie. Dat deed ze op het moment dat het moest. Op het moment dat Nederland haar het hardst nodig had.
Lees ook: Overzicht Olympische Spelen Hockey Dames
In de finale tegen China begon Oranje prima aan het duel. De Aziatische tegenstander werd direct onder druk gezet en Nederland controleerde de wedstrijd. Maar het spel van Oranje werd al snel slordiger. En de Chinese speelsters verdedigden ijzersterk en zaten er vaak met een stick tussen. Via de achterlijn kon een Wen Dan ongestoord ontsnappen, ze legde de bal bij de eerste paal waar Yi Chen attenter reageerde dan verdediger Renée van Laarhoven en de bal in de lange hoek tikte.
Voor de tweede keer dit toernooi moest de regerend olympisch kampioen in de achtervolging. Nederland moest even bijkomen van die tegenslag, maar leek binnen vijf minuten op gelijke hoogte te komen. Xan de Waard omspeelde geweldig drie, vier tegenstanders, maar zag haar doelpoging stranden op de uitstekende goalie Jiao Ye. Oranje was uit een strafcorner van Frédérique Matla nog dichter bij de gelijkmaker.
Ondanks de 0-1 achterstand was Van Ass in de rust nog vol vertrouwen. In de 51ste minuut was het Yibbi Jansen die de gelijkmaker scoorde uit een strafcorner. Shoot-outs moesten de beslissing brengen. Met Anne Veenendaal in de hoofdrol won Nederland de gouden medaille.
Een Dominante Kracht in de Hockeywereld
De gouden medaille in Parijs is een nieuwe kroon op een machtsvertoon van de Oranje Dames dat in het internationale hockey, maar zelfs in de mondiale sport, zijn weerga niet kent. Sinds de gewonnen WK-finale van 2014 zijn de Nederlandse hockeyvrouwen nagenoeg onverslaanbaar. Sindsdien werden alle grote titeltoernooien gewonnen door de vrouwen in de oranje tanktops. De enige smet op het gouden blazoen is de zilveren medaille op de Spelen van Rio de Janeiro, toen Groot-Brittannië Oranje versloeg na shoot-outs.
Onder leiding van verschillende coaches, waaronder Alyson Annan en Paul van Ass, bleef het team consistent presteren op het hoogste niveau. Er was op deze Spelen geen ploeg die zo sterk en zo fit was als Oranje. Gemakzucht is een woord dat in het vocabulaire bij Nederland niet voorkomt. Zeker als je ziet onder welke druk ze moeten presteren. Hier in Parijs werd de gouden medaille al vooraf ingetekend als zekerheidje.
Spelers die Geschiedenis Schreven
Het Nederlandse hockeyteam heeft talloze opmerkelijke spelers voortgebracht die een cruciale rol hebben gespeeld in het succes van het team. Een van die spelers is Marijn van Veen, die haar hockeycarrière op jonge leeftijd begon en nu een essentieel onderdeel is van TeamNL. Ze haalt het beste uit zichzelf en haar team, wat leidt tot succes.
tags: #hockey #olympische #spelen #dames #geschiedenis