Een hersenschudding is een blessure die zich op verschillende manieren kan manifesteren, met diverse klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, gevoeligheid voor licht, slecht slapen, nekpijn, een verstoorde balans, verminderde motorische controle, concentratie- en geheugenproblemen, en vermoeidheid. Om de behandeling en begeleiding van sporters met een hersenschudding te verbeteren, is er sinds maart bij de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) in Zeist een speciale polikliniek geopend. Deze polikliniek richt zich op alle sporters met een hersenschudding, niet alleen professionele en amateurvoetballers. Een verwijzing van de huisarts is wel noodzakelijk.
Achtergrond en Aanleiding
De aanleiding voor de oprichting van de polikliniek komt mede voort uit incidenten waarbij de aanpak van hersenschuddingen in de sport ter discussie werd gesteld. Een voorbeeld hiervan is de WK-wedstrijd Marokko-Iran, waarbij Nordin Amrabat na een hoofdblessure toch doorspeelde, wat leidde tot kritiek en een berisping van de FIFA voor de teamarts van Marokko. Dergelijke situaties benadrukken de noodzaak van een gestandaardiseerde en verbeterde aanpak van hersenschuddingen in de sport.
De KNVB Polikliniek voor Sportgerelateerde Hersenschuddingen (SGH-poli)
De KNVB heeft de komst van de poli mogelijk gemaakt op de campus in Zeist, omdat het hersenschuddingen binnen het voetbal serieus neemt. De polikliniek, genaamd SGH-poli (Sport gerelateerde Hersenschuddingen), is beschikbaar voor top- en amateursporters ouder dan zes jaar die korter dan zes maanden geleden een hersenschudding hebben opgelopen. De begeleiding en behandeling vallen onder de dekking van het basispakket van de zorgverzekering.
Doelstellingen van de Polikliniek
Het primaire doel van de polikliniek is om sporters op een verantwoorde wijze terug te laten keren op het veld of in hun baan. Dit omvat een zorgvuldige diagnose, behandeling en begeleiding tijdens het herstelproces. De polikliniek streeft ernaar om de risico's van een te snelle terugkeer te minimaliseren en langdurige klachten te voorkomen.
Onderzoek naar Subtypes van Hersenschuddingen
Neurowetenschapper Marsh Königs van Amsterdam UMC, werkzaam binnen de Neuroscience Group van het Emmakinderziekenhuis, speelt een belangrijke rol bij de polikliniek. Königs schat dat jaarlijks 19.000 kinderen en jongeren een hersenschudding oplopen, waarbij 80 tot 90 procent binnen tien dagen herstelt, maar 10 tot 15 procent een langere herstelperiode nodig heeft.
Lees ook: Sportgerelateerde hersenschuddingen begeleiding
Königs benadrukt dat hersenletsel in allerlei soorten en maten kan optreden, en dat het niet altijd eenvoudig is om de ernst van het letsel of de duur van de klachten te bepalen. De diversiteit van de klachten suggereert dat er mogelijk subtypes van hersenschuddingen bestaan, die elk een eigen aanpak vereisen. Promovenda Shari Langdon verricht wetenschappelijk onderzoek op de polikliniek om meer kennis over deze subtypes te vergaren. Het doel is om gemakkelijker te kunnen bepalen welk type hersenschudding een sporter heeft en welke behandeling het meest geschikt is.
Neurocognitieve Tests en Voormetingen
Königs en Langdon gaan in kaart brengen hoe gezonde sporters reageren op neurocognitieve testen vóór een hersenschudding, en hoe ze presteren na de blessure. Langdon legt uit dat een klap tegen het hoofd enorme druk op de hersenen kan uitoefenen, waardoor de "bedrading" beschadigd raakt. Deze schade is niet zichtbaar op een CT-scan, maar manifesteert zich in diverse klachten. Door middel van vragenlijsten en neurocognitieve testen hopen Langdon en Königs voldoende kennis te vergaren om behandeling en begeleiding op maat mogelijk te maken.
Achterhaalde Adviezen en Nieuwe Erkenntnisse
Het advies om na een hersenschudding op bed te blijven liggen met de gordijnen dicht is inmiddels achterhaald. Dit zou de klachten eerder verergeren of in stand houden. Enige activiteit van het lichaam en de hersenen is nodig, maar er moet wel rekening worden gehouden met de afgenomen belastbaarheid na een hersenschudding.
Persoonlijke Ervaringen en Motivatie
Langdon heeft een persoonlijke motivatie om dit onderzoek op te pakken, omdat ze ziet dat de KNVB veel aandacht heeft voor blessures, maar dat de hersenen achterbleven. Ze heeft stage gelopen bij de KNVB en is blij dat ze haar promotieonderzoek hier kan voortzetten.
Edwin Goedhart, medisch manager bij de KNVB, teamarts van het Nederlands voetbalelftal en eindverantwoordelijke voor de polikliniek, is een groot voorstander van gedegen onderzoek naar hersenschuddingen en een goede behandeling daarvan. Hij herinnert zich het geval van Rafael van der Vaart, die in 2003 na een hoofdblessure tijdens een wedstrijd tegen Roda JC in de rust een paar keer vroeg wat de stand was. Goedharts gevoel zei hem dat Van der Vaart niet zou moeten spelen in een belangrijke wedstrijd tegen AC Milan, maar hij had weinig om op terug te vallen om een speelverbod op te leggen.
Lees ook: Wie strijden om de KNVB Beker?
Goedhart heeft ook een voorbeeld waarbij het niet goed afliep: Rianne Schorel, speelster van ADO Den Haag, kreeg een schot vol op haar hoofd en speelde door. Sindsdien was niets meer als daarvoor, en binnen een half jaar stopte ze met voetbal. Haar sociale leven lag op zijn gat, en ze vond uiteindelijk in Amerika de weg terug, waar ze een boek schreef over haar ervaringen.
Richtlijnen en Zorgstandaarden
Er zijn een aantal richtlijnen van toepassing bij een hersenschudding. Richtlijnen zijn vakinhoudelijke aanbevelingen voor optimale zorg. De richtlijn ‘Licht traumatisch hoofdhersenletsel in de acute fase’ biedt zorgprofessionals richtlijnen voor de opvang, diagnostiek en nazorg van patiënten met licht traumatisch hersenletsel (THL), zowel bij volwassenen als kinderen. De richtlijn is op 14 maart 2025 geactualiseerd en bevat 17 modules die zijn opgesteld door een multidisciplinaire commissie onder leiding van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN). De richtlijn is bedoeld voor zorgverleners die betrokken zijn bij de acute zorg voor patiënten met licht THL.
De Hersenstichting ontwikkelde de Zorgstandaard, die beschrijft wat iemand redelijkerwijs als zorg mag verwachten in Nederland bij licht traumatisch hersenletsel. Deze zorgstandaard omvat onder andere:
- Opvang op de SEH en opnamecriteria: Patiënten met licht THL worden op de spoedeisende hulp (SEH) beoordeeld. Opname in het ziekenhuis is geïndiceerd bij specifieke criteria, zoals afwijkingen op de CT-scan, een EMV-score (Glasgow Coma Scale) lager dan 15 na 2 uur, of verontrustende symptomen zoals persisterend braken of ernstige hoofdpijn.
- CT-scan indicaties: De richtlijn specificeert wanneer een CT-scan van de hersenen noodzakelijk is voor volwassenen en kinderen op basis van klinische bevindingen en risicofactoren.
- MRI-scan bij poliklinische diagnostiek: Er zijn richtlijnen voor het aanvragen van een MRI-scan bij aanhoudende klachten na ontslag, afhankelijk van de klinische situatie.
Preventie en Herkenning van Hersenschuddingen
Het is van groot belang je goed te laten begeleiden tijdens het herstel van een hersenschudding. Door de klap kunnen verschillende functies in de hersenen verstoord raken en ontstaan diverse soorten klachten. Deze klachten kunnen direct merkbaar zijn, maar ook later optreden in de eerste uren of zelfs dagen na de hersenschudding.
Factoren die een Rol Spelen
Er is nog veel onbekend over het ontstaan van een hersenschudding. Niet elke klap tegen het hoofd levert een hersenschudding op. Vrouwen hebben een 2-3 keer grotere kans een hersenschudding op te lopen dan mannen. Dat kan te maken hebben met de ruimere beweeglijkheid van de nek, of met de minder aanwezige spierkracht om de nek te stabiliseren, maar zeker is dat niet.
Lees ook: Thuis Voetbal Challenges
Verder neemt de kans op herhaling toe als je weer begint met voetballen voordat je hersteld bent. Kinderen hebben meer hersteltijd nodig dan volwassenen. Het brein is nog volop in ontwikkeling en dat maakt het ook kwetsbaarder. Dit geldt tot rond de leeftijd van 18 jaar.
Wat te Doen bij een Hersenschudding?
De ernst van een hersenschudding verschilt. De Hoofdletsel App is te gebruiken om een inschatting te maken van de ernst. Lees deze app wel vooraf door. Bij twijfel direct contact opnemen met de huisarts of bel 112. Bij onzekerheid of een speler een hersenschudding heeft, moet de speler altijd worden gewisseld. Als een speler nog in dezelfde wedstrijd of training een nieuwe hersenschudding oploopt, dan bestaat er een verhoogd risico op zeer ernstige en langdurige klachten en zelfs op een levensbedreigende situatie. Daarom moeten jeugdspelers bij de geringste verdenking op een hersenschudding altijd direct stoppen tijdens een voetbalwedstrijd.
Hervat het sporten niet zolang er nog klachten aanwezig zijn. Laat een speler nooit zelf beslissen of doorspelen mogelijk is; kenmerk van een hersenschudding is juist dat je de eigen situatie niet goed in kunt schatten.
Wanneer kan de Speler Weer Gaan Trainen en Voetballen?
Voor volwassenen is het advies om tenminste een week klachtenvrij te zijn, voordat er weer gevoetbald wordt. Voor kinderen is dat tenminste twee weken.
Hervat het sporten niet zolang er nog klachten aanwezig zijn (niet alleen lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, maar ook moeite met concentreren of iets onthouden).
Zodra de klachten verdwenen zijn, kan het voetbal weer worden opgebouwd. Kijk eerst hoe de reactie is op lichte inspanning, bijvoorbeeld rustig hardlopen of fietsen. Gaat dit goed, dan is de volgende stap meedoen met oefeningen zonder lichaamscontact, die moeilijker zijn en meer van de hersenen vragen, zoals een pass- en trapvorm. Soms komen klachten zoals duizeligheid en concentratieproblemen dan terug. Als dat zo is, doe dan een stapje terug en wacht een week om het opnieuw te proberen. Kop-oefeningen, partijvormen en wedstrijden pas weer invoeren, als zonder problemen alle andere trainingsvormen mogelijk zijn, zonder dat er klachten ontstaan.
Na het oplopen van een hersenschudding is het altijd aan te raden het herstel te bespreken met de huisarts. Laat bij jeugdspelers de beoordeling altijd aan een arts over.
Preventieve Maatregelen
Om een hersenschudding te voorkomen, zijn er verschillende maatregelen die genomen kunnen worden:
- Neem geen onnodige risico’s in wedstrijden en trainingen.
- Fair Play: toon respect voor uw tegenstander en speel volgens de bedoelingen van het spel en de spelregels.
- Zorg dat u de techniek van het koppen goed beheerst.
- Zorg dat u goed getraind bent: vermoeidheid vergroot de kans op een hersenschudding.
De Rol van de Sportarts en Teamgenoten
Het is niet zo makkelijk om in volle koers te checken op een hersenschudding. Artsen moeten volgens een protocol letten op tekenen van een hersenschudding, de zogenaamde red flags: nekpijn, dubbel zien, hoofdpijn, tintelingen, overgeven, verminderde alertheid.
Ook schrijft het protocol voor om de renner goed te observeren. Heeft hij problemen met balans, motoriek, een holle blik, desoriëntatie of een gezichtswond? Allemaal redenen om een renner uit de wedstrijd te nemen.
Als een arts het vermoeden heeft van een hersenschudding kan hij een aantal snelle tests uitvoeren en vragen stellen. Daarom is er ook een grote rol weggelegd voor teamgenoten. "Die kennen de sporter ook. Als zij denken: hé, hij zegt wel heel andere dingen, dan is dat een signaal en zouden ze de teamleiding moeten informeren."
Veelgestelde Vragen over Hersenschuddingen
- Hoe vaak komt een hersenschudding voor? Hersenschuddingen komen veel voor tijdens sportdeelname, met name in contactsporten zoals voetbal. In Nederland lopen naar schatting 4000 voetballers per jaar een hersenschudding op, waarvan 500 voetballers de spoedeisende hulp van een ziekenhuis bezoeken voor behandeling.
- Wat is een hersenschudding? Een hersenschudding ontstaat door een klap of stoot tegen het hoofd, waardoor de hersenen letterlijk voor korte tijd door elkaar worden geschud. Hierdoor kunnen verschillende netwerken in de hersenen verstoord raken, die bij sporters kunnen leiden tot verschillende klachten.
- Hoe kan een hersenschudding vastgesteld worden? Het is moeilijk om een hersenschudding vast te stellen en het is belangrijk om te weten dat je een hersenschudding ook kunt hebben zonder dat je het bewustzijn hebt verloren. Mogelijke symptomen van een hersenschudding zijn: Verwardheid, Langzaam antwoorden, Hoofdpijn, Slaperigheid, Evenwichtsproblemen of duizeligheid, Dubbel of wazig zien, Gevoeligheid voor licht en/of geluid, Misselijkheid, Verstoorde concentratie, Geheugenproblemen.
- Wanneer moet ik hulp inschakelen? De ernst van een hersenschudding verschilt. U kunt de Hoofdletsel App gebruiken om een inschatting te maken van de ernst. Twijfelt u over de ernst, neem dan direct contact op met de huisarts of bel 112.
- Wanneer mag u weer sporten na een hersenschudding? Bij een (zeer) lichte hersenschudding kunt u meestal na één of twee weken weer sporten. Hervat het sporten niet zolang u nog klachten heeft (niet alleen lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, maar ook moeite met concentreren of iets onthouden). Laat bij jeugdspelers de beoordeling aan een arts over.
- Hoe kunt u een hersenschudding voorkomen? Neem geen onnodige risico’s in wedstrijden en trainingen; Fair Play: toon respect voor uw tegenstander en speel volgens de bedoelingen van het spel en de spelregels; Zorg dat u de techniek van het koppen goed beheerst; Zorg dat u goed getraind bent: vermoeidheid vergroot de kans op een hersenschudding.
Sportmedisch Centrum KNVB
De (sport)fysiotherapeuten van het Sportmedisch Centrum (SMC) van de KNVB zijn gespecialiseerd in de behandeling van hersenschuddingen. Zij kunnen je op weg helpen door de juiste diagnose te stellen en oefen-/revalidatieprogramma op te stellen. Ook kunnen zij je begeleiden in de terugkeer naar het voetbalveld. Het VMC KNVB is telefonisch bereikbaar op werkdagen van 9.00 uur tot 17.00 uur.
tags: #hersenschudding #protocol #knvb