Handbal is een dynamische en intensieve teamsport die in populariteit toeneemt, niet alleen in Nederland, maar ook in landen als Zweden, Denemarken en Noorwegen. De sport, die zijn oorsprong vindt in Duitsland dankzij Max Heiser, combineert snelheid, kracht, techniek en fysiek contact, wat het aantrekkelijk maakt voor een breed publiek. In Nederland beoefenen ruim 57.000 mensen handbal. Echter, deze combinatie van factoren maakt handbal ook een blessuregevoelige sport. Dit artikel bespreekt de meest voorkomende handbalblessures, hun oorzaken, preventie- en behandelingsmethoden, en het belang van een goede revalidatie.
Oorsprong en Kenmerken van Handbal
Handbal is ontstaan in Duitsland, waar Max Heiser de eerste spelregels opstelde. Aanvankelijk werd de sport vooral door meisjes beoefend, later werd het ook opgenomen door de Berlijnse Turnraad om gymnastiek te verbreden met een balsport. Voetbal werd destijds als een mannensport beschouwd, tennis was voor de elite, waardoor handbal geschikt was voor meisjes. De Duitse speelwijze vormde de basis voor de internationale handbalsport. De roots van het Nederlandse handbal liggen in Groningen.
Handbal is een intensieve conditionele contactsport met veel lichamelijke duels. Een goede techniek en oog-handcoördinatie zijn essentieel. Spelers moeten snel kunnen reageren en beschikken over vaardigheden zoals wenden en keren (schijnbewegingen), rennen, gooien, springen, afzetten, landen, vangen en dribbelen. Deze dynamische bewegingen belasten de spieren en gewrichten, zoals schouders, knieën en enkels, aanzienlijk. Veel blessures ontstaan in één-op-één situaties, bij het blokken of voorkomen van een doelpoging, en bij landingen na een handbalactie.
Veelvoorkomende Handbalblessures
Door de dynamische aard van handbal en de combinatie van snelheid, fysiek contact en de harde ondergrond, komen acute knie- en enkelblessures frequent voor. Naast blessures aan de benen, komen ook blessures aan pols, duim, elleboog en schouders voor.
Hieronder volgt een overzicht van de meest voorkomende blessures:
Lees ook: Alles over het WK Handbal voor Vrouwen
Enkelverstuiking (Distorsie, Verzwikking, Verdraaiing): Dit is de meest voorkomende blessure bij handbal. Het ontstaat meestal bij een landing op de buitenzijde van de voet, waarbij de voetzool te ver binnenwaarts draait. Dit kan leiden tot beschadiging van kapsel, banden en zenuwweefsel aan de buitenkant van de voet.
Knieblessures: Verdraaiingen kunnen leiden tot beschadiging van kruisbanden en meniscusweefsel. Ernstig letsel aan de kruisbanden veroorzaakt vaak een inwendige bloeding of vochtvorming. Meniscusletsel kan zwelling veroorzaken en de bewegingsvrijheid van de knie beperken. Andere veelvoorkomende knieblessures zijn meniscusletsels en patellofemorale pijnsyndromen.
Polsblessures: Acute polsblessures ontstaan meestal als gevolg van een verkeerde landing na een val of valworp. Overbelasting door herhaaldelijk landen op de pols kan leiden tot chronische blessures.
Elleboogblessures: Deze blessures zijn vaak acuut en ontstaan door overstrekking, bijvoorbeeld bij het blokken van een bal.
Schouderblessures: Acute schouderblessures kunnen ontstaan doordat de werparm door een tegenstander geblokt wordt, wat kan leiden tot een schouderluxatie. Overbelasting door herhaaldelijke werpbewegingen is een veelvoorkomende oorzaak van schouderblessures.
Duimblessures: Acute duimblessures ontstaan meestal door een val of botsing met een persoon of de bal, wat kan leiden tot verrekking of het ‘naar achteren klappen’ van de duim.
Vingerblessures: Vingerfracturen, verstuikingen en dislocaties komen vaak voor door direct contact met de bal of andere spelers.
Achillespeesblessures: Achillespeesontstekingen en -scheuren zijn ernstige blessures die een langdurig herstel vergen, veroorzaakt door de vele sprinten en sprongen in handbal.
Spierblessures: Hamstring- of bovenbeenverrekkingen of -scheuren kunnen optreden door overbelasting of plotselinge bewegingen.
Hoofd- en Nekblessures: Hoofdletsels zoals hersenschuddingen of gebroken neuzen, en nekblessures als gevolg van spanning of valpartijen kunnen voorkomen.
Lees ook: Hemelvaart Handbal: Programma en Meer
Rugblessures: Rugblessures kunnen ontstaan door de impact van harde vloeren.
Liesblessures: Liesblessures kunnen optreden door overbelasting of uitglijden.
Oorzaken van Handbalblessures
Handbalblessures ontstaan vaak door een combinatie van factoren:
- Intensief Fysiek Contact: Handbal is een contactsport, wat betekent dat spelers regelmatig in fysieke duels verwikkeld raken. Dit kan leiden tot directe trauma's, zoals botsingen en valpartijen.
- Snelle en Explosieve Bewegingen: De sport vereist snelle wendingen, sprongen, landingen en werpbewegingen, wat de spieren en gewrichten zwaar belast.
- Overbelasting: Herhaalde bewegingen, zoals werpen, kunnen leiden tot overbelasting van bepaalde spiergroepen en gewrichten, met name in de schouder en elleboog.
- Slechte Techniek: Een incorrecte techniek bij het landen, werpen of blokken kan de kans op blessures vergroten.
- Onvoldoende Warming-up: Een inadequate warming-up bereidt de spieren en gewrichten niet voldoende voor op de inspanning, waardoor ze kwetsbaarder worden voor blessures.
- Vermoeidheid: Vermoeidheid kan leiden tot verminderde coördinatie en controle, wat de kans op blessures vergroot.
- Ondergrond: Het spelen op een harde ondergrond kan de impact op de gewrichten verhogen, vooral bij landingen.
- Eerdere Blessures: Spelers die eerder een blessure hebben gehad, lopen een hoger risico op herhaling, vooral als de revalidatie niet volledig is afgerond.
Preventie van Handbalblessures
Preventie is cruciaal om handbalblessures te minimaliseren. Een effectief preventieprogramma omvat verschillende componenten:
- Goede Warming-up: Een dynamische warming-up bereidt de spieren en gewrichten voor op de inspanning. Statisch rekken wordt afgeraden voorafgaand aan de training of wedstrijd, omdat dit de explosiviteit kan verminderen. Een goede warming-up bestaat uit bewegingen die je tijdens de wedstrijd maakt, maar dan op een lagere intensiteit. Het is belangrijk dynamisch te rekken en niet statisch. Statisch rekken zorgt namelijk voor ontspanning. Ontspanning maakt het zenuwstelsel minder goed in staat om de gewrichten adequaat te stabiliseren tijdens (onverwachte) bewegingen tijdens de training of wedstrijd. Daarnaast kan statisch rekken leiden tot prestatieverlies, doordat de explosiviteit afneemt (met ongeveer 1-3%).
- Kracht- en Flexibiliteitstraining: Krachttraining versterkt de spieren rond de gewrichten, waardoor ze beter bestand zijn tegen de belasting. Flexibiliteitstraining vergroot de bewegingsuitslag en vermindert de kans op spierverrekkingen.
- Technische Training: Het aanleren en onderhouden van de juiste technieken bij het werpen, landen en bewegen is essentieel om overbelasting en verkeerde bewegingen te voorkomen.
- Core Stability Training: Een sterke core zorgt voor een betere stabiliteit en controle over het lichaam, wat de kans op blessures vermindert.
- Proprioceptieve Training: Proprioceptie is het vermogen om de positie van het lichaam in de ruimte te voelen. Training van de proprioceptie, bijvoorbeeld door balansoefeningen, verbetert de coördinatie en reactiesnelheid, waardoor de kans op enkelverstuikingen vermindert.
- Juiste Uitrusting: Het dragen van de juiste schoenen en eventueel enkelbraces of andere beschermende materialen kan blessures helpen voorkomen.
- Geleidelijke Opbouw van Training: Overbelasting kan worden voorkomen door de trainingsintensiteit en -duur geleidelijk op te bouwen.
- Voldoende Herstel: Voldoende rust en herstel zijn essentieel voor het lichaam om te herstellen van de inspanning en blessures te voorkomen.
- Blessurepreventieprogramma's: Er zijn diverse blessurepreventieprogramma's beschikbaar die specifiek zijn ontworpen voor handbal. Deze programma's bevatten oefeningen en richtlijnen om de kans op blessures te verminderen.
Behandeling van Handbalblessures
De behandeling van handbalblessures is afhankelijk van de aard en ernst van de blessure. Over het algemeen omvat de behandeling de volgende aspecten:
Eerste Hulp (PRICE-principe): Direct na het ontstaan van de blessure is het belangrijk om de volgende stappen te volgen:
- Protect: Bescherm het geblesseerde gebied om verdere schade te voorkomen.
- Rest: Vermijd belasting van het geblesseerde gebied.
- Ice: Koel het geblesseerde gebied met ijs om de zwelling en pijn te verminderen.
- Compression: Breng een compressieverband aan om de zwelling te beperken.
- Elevation: Houd het geblesseerde gebied omhoog om de zwelling te verminderen.
Pijnmanagement: Pijnstillers kunnen worden gebruikt om de pijn te verlichten. In sommige gevallen kan een injectie met corticosteroïden worden overwogen.
Fysiotherapie: Fysiotherapie speelt een cruciale rol bij de behandeling van handbalblessures. Een fysiotherapeut kan de spierfuncties herstellen, de stabiliteit verbeteren en de speler begeleiden bij het herstel. Behandelmethoden kunnen bestaan uit:
- Manipulatie (kraken) van de betrokken gewrichten.
- Mobilisaties van de gewrichten.
- Rekken of masseren van spieren om spierpijn te verminderen en het herstel te bevorderen.
- Tapen of bandageren om steun en stabiliteit te bieden.
- Gebruik van medische apparatuur zoals Game Ready (koelen en compressie) en Normatec (compressie voor herstel).
- Oefentherapie om de spierfuncties te herstellen en de stabiliteit te verbeteren.
- Adviseren over hoe de speelster het weefsel optimaal kan belasten.
- Begeleiding bij herstel - advies over ontspanning, slaap en ademhaling, en vertrouwen geven in het herstel en het lichaam.
Podotherapie: Sportpodotherapeuten behandelen verschillende blessures die ontstaan tijdens het spelen van handbal. Ze kunnen steunzolen gebruiken als behandelmethode en analyseren afwijkende bewegingspatronen die de klachten in stand houden.
Chirurgie: In sommige gevallen, zoals bij een gescheurde kruisband, kan een operatie noodzakelijk zijn.
Braces: In sommige gevallen kan het dragen van een brace, zoals een enkelbrace of duimbrace, helpen om het geblesseerde gebied te beschermen en te stabiliseren. De Push Sports Duimbrace is bijvoorbeeld geschikt om te blijven dragen wanneer het handballen hervat wordt.
Revalidatie
Revalidatie is een essentieel onderdeel van het herstelproces na een handbalblessure. Het doel van de revalidatie is om de speler terug te brengen naar het oude niveau, of zelfs beter, en de kans op herhaling van de blessure te minimaliseren. Een goed revalidatieprogramma omvat de volgende fasen:
- Acute Fase: In deze fase ligt de nadruk op het verminderen van pijn en zwelling en het beschermen van het geblesseerde gebied.
- Herstelfase: In deze fase wordt de bewegingsvrijheid hersteld en de spierkracht opgebouwd.
- Functionele Fase: In deze fase worden sportspecifieke oefeningen gedaan om de speler voor te bereiden op de terugkeer naar het handbalveld.
- Terugkeer naar Sport: In deze fase wordt de speler geleidelijk aan teruggebracht naar de trainingen en wedstrijden. Het is belangrijk om de belasting langzaam op te bouwen en goed te luisteren naar het lichaam.
De Rol van de Medische Staf
Een goede medische staf is essentieel voor de preventie en behandeling van handbalblessures. De medische staf kan bestaan uit een teamarts, fysiotherapeut, masseur, strength & conditioning trainer en performance nutritionist. Samen zorgen zij ervoor dat de spelers op een zo gezond mogelijk niveau een topprestatie kunnen neerzetten.
Tijdens grote toernooien, zoals het Europees Kampioenschap Handbal, is het de uitdaging om een goede inschatting te maken van de ernst en het mogelijke beloop van een blessure. De medische staf moet een gedegen advies kunnen geven aan de coach over de inzetbaarheid van de speler, rekening houdend met de belangen van de speler, de coach, de club en de bond.