Met meer dan 265 miljoen geregistreerde spelers is voetbal verreweg de populairste sport op aarde. Meer dan een bal en een willekeurig stukje straat of veld is er niet voor nodig. Maar waar komt deze geliefde sport eigenlijk vandaan? Laten we de klok terugdraaien en de wereldbol een flinke draai geven om de vroege voorlopers van al dat geren, getrap en samenspel te ontdekken.
Vroege Voorlopers in China en Meso-Amerika
Van de Chinezen weten we dat ze in de derde eeuw v.C. al graag een balletje in het net schoten. In militaire geschriften uit China in de derde eeuw v.Chr. werd al gesproken over een spel waarin men probeerde een leren bal, gevuld met haar en veren, in het bamboenet van de tegenstander te krijgen. Het moderne spelletje zoals we dat vandaag de dag kennen, komt formeel gezien uit Engeland. Op 26 oktober 1863 werd hier de eerste voetbalbond ter wereld opgericht.
De echte voorloper van de meeste moderne balsporten brengt ons echter naar een heel ander continent: het Amerikaanse. ‘Het idee van een teamsport is uitgevonden in Meso-Amerika,’ stelt Mary Miller, kunsthistoricus aan Yale University in de VS. Ze deed onderzoek naar het ontstaan van de eerst bekende balsporten. Tot de komst van Columbus, eind vijftiende eeuw, ging het de beschavingen hier voor de wind. Een spel waarbij men trapte tegen een zware bal gemaakt uit boomhars, was toen al populair.
Balgekke Maya’s en Azteken
Van de Maya’s en Azteken is bewezen dat ze het spelletje zo’n drieduizend jaar geleden al speelden. Beide Meso-Amerikaanse culturen gaven deze sport een eigen naam: pok-ta-pok of pitz in Maya en ullamaliztli in Azteeks. Ook de spelregels verschilden per cultuur: waar de bal bij de een enkel werd gespeeld met het lichaam, waren bij de ander rackets of bats geoorloofd.
Archeologen vonden talloze exemplaren van de ‘voetbal’ waarmee dergelijke spellen gespeeld werden: een rubberachtige, holle bal van zeker zeven kilo. Ander bewijs voor deze vroege teamsport is afkomstig van afbeeldingen op keramisch servieswerk en van meer dan de dertienhonderd in de regio gevonden speelvelden. Dit spel werd op dagelijkse basis gespeeld, maar was eveneens een belangrijk onderdeel van de religie en oorlogvoering binnen Meso-Amerikaanse culturen. Azteekse koningen verkozen het spel soms zelfs als alternatief voor oorlog. Conflicten werden zo dus niet beslecht met wapens, maar met ballen.
Lees ook: Zaalvoetbalvereniging lidmaatschap
De Ontwikkeling in Engeland
Het moderne voetbal, zoals we dat vandaag de dag kennen, is ontstaan op Britse scholen, waar scholieren al eeuwen het net weten te vinden. Vanaf 1840 bedachten verschillende Britse scholen een gezamenlijke set aan spelregels, waardoor het mogelijk werd om wedstrijden en toernooien te organiseren.
In de zestiende eeuw schreef de Eton College-student Richard Mulcaster over het spel waarbij er twee teams en een scheidsrechter en een keeper aanwezig waren. In het in 1660 uitgegeven Book of Games van Francis Willughby wordt het doel voor het eerste goal genoemd en worden er een aantal tactieken besproken. Op de Britse privéscholen werd het spel steeds meer gespeeld en zo ontstond de behoefte aan regelgeving tijdens wedstrijden. De eerste vaste regels werden in 1815 in Eton en in 1825 in Aldenham bedacht, zoals de buitenspelregel. In 1848 werden in Cambridge regels over uittrappen, rechten van de keeper en ingooien vastgelegd. Deze regels zijn tot op de dag van vandaag hetzelfde. De scholen zagen de sport als een manier om hun studenten fit en competitief te houden.
Na verloop van tijd ontstonden twee dominante voetbalreglementen. De Sheffield Football Club stond teams toe een vrije trap te nemen als de tegenstander de regels aan zijn laars lapte. Cambridge University verbood spelers de bal met de hand te spelen. Naarmate de sport populairder werd, verenigden spelers zich in de Londen Football Association. In 1877 nam Sheffield officieel de zogeheten London Rules over.
De Football Association en Professionalisering
De officiële voetbalgeschiedenis begint in 1863 toen de Football Association werd opgericht in Engeland. Die maakte gebruik van de in 1848 vastgelegde Cambridge regels. De grote privéscholen sloten zich bij de organisatie aan. Met de komst van de Football Association begon de professionalisering van het voetbal toe te nemen. Clubs werden opgericht en vaste spelers werden in dienst genomen. Betaald voetbal werd in 1885 door de Football Association geaccepteerd. Met de komst van de eerste echte competitie voor de Football Association Challenge Cup in 1871 en de vorming van een Football League waarin de topclubs tegen elkaar streden in 1888 maakte de voetballerij compleet.
De Groei van Voetbal en de FIFA
Inmiddels waren sommige teams volop aan het scouten en werden de eerste voetballers al betaald. In 1885 werden de eerste profvoetballers aangesteld, en door het groeiende succes ging de sport internationaal. In 1904 werd daarom de Fédération Internationale de Football Association opgericht, de FIFA.
Lees ook: Een diepgaande blik op de prestaties van het Moldavisch voetbalelftal door de jaren heen.
Daarna nam de populariteit van voetbal een ongekende vlucht: in 1908 werd de sport een officieel onderdeel van de Olympische Spelen en in 1930 organiseerde FIFA het eerste wereldkampioenschap. En om het grote succes in geld uit te drukken: de wereldvoetbalbond zag in 2021 alleen al zeker zevenhonderd miljoen euro aan inkomsten binnenstromen.
De Opkomst van Voetbal in Nederland
Het is niet duidelijk wanneer voor het eerst voetbal in Nederland is gespeeld. In 1862 zouden Engelse textielarbeiders in Enschede het spel beoefend hebben. Ook wordt beweerd dat er rond 1870 een wedstrijd op de Maliebaan in Den Haag zou zijn geweest tussen Engelse textielarbeiders en leden van de Britse ambassade. Het lijkt erop dat voetbal voor het eerst gespeeld werd door cricketverenigingen als nevenactiviteit buiten het zomerseizoen.
Op 1 september 1879 werd H.F.C. (thans Koninklijke HFC) opgericht in Haarlem door toedoen van W.J.H. Mulier (1865-1954), ook bekend als Pim Mulier. Deze vereniging geldt tegenwoordig als de oudste voetbalclub, maar de oprichtingsdatum is onzeker. Bovendien speelden de leden aanvankelijk rugby, totdat zij in 1883 overgingen op het minder ruwe voetbal, met name om bezorgde ouders tegemoet te komen.
De Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond
Omdat voetbal serieus wil worden genomen, wordt in december 1889 een Voetbalbond opgericht. De eerste activiteit van de bond is het organiseren van een competitie. De competitie van 1889-1890 is nog niet officieel, omdat de zeven clubs zelf mogen uitmaken tegen wie ze spelen en hoe vaak. De eerste echte landstitel gaat in het voetbaljaar 1897-1898 naar RAP uit Amsterdam.
In juli 1888 publiceerden D.C. Noppen en M. Weinthal, respectievelijk captains (aanvoerders) van de V.V. 1. De bond zal genoemd worden de “Nederlandsche Voetbal-Bond”. 2. Alle Nederlandsche Clubs, die volgens de regels van den Bond spelen, kunnen er lid van worden, door goedkeuring van het Bestuur. 3. De contributie van iedere club zal bedragen f 15.- per jaar, te betalen de eerste week in december. Zij deden bij deze publicatie de oproep om hen nadere berichten en amendementen toe te zenden.
Lees ook: KNVB e-mail bekijken: Hoe doe je dat?
Op zondag 8 december 1889 werd de Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond definitief opgericht in het Café Central te Den Haag. Aanwezig waren afgevaardigden van Haarlemsche F.C., Delftsche F.C., Rotterdamsche C. en F.C. Concordia, V.V. Rotterdam, Haarlemsche F.C. Excelsior, Haagsche Voetbal Vereeniging, R.C. en F.C. Olympia, Amsterdamsche F.C. R.A.P. en V.V. Amsterdam.
Voetbal Vandaag de Dag
Maar het hart van de balsport heeft altijd gelegen óp het veld, waar iedereen - van kleine kinderen tot doorgewinterde atleten - van het spelletje kan genieten. En, stelt Miller, de essentie van het voetbal is uiteindelijk de kunst van het samenspelen. Als een team. Duizenden jaren geleden al, en vandaag de dag nog steeds.
Voetbal is in rap tempo uitgegroeid tot bekendste sport ter wereld. De belangen zijn enorm, er gaat meer geld in om dan ooit en het is onderdeel geworden van veel culturen. Versierde straten, kleding, tattoos, taarten, huisinrichtingen; je kunt het zo gek niet bedenken of het staat in het teken van voetbal. Het is een sport die mensen samenbrengt, ongeacht afkomst of sociale status. En precies dat laagdrempelige karakter maakte voetbal een wereldwijd fenomeen.