De voetbalclub Alkmaar, tegenwoordig bekend als AZ, heeft een rijke en bewogen geschiedenis. Van de pioniersdagen van het betaald voetbal in Nederland tot de successen in de Eredivisie en Europa, de club heeft vele hoogte- en dieptepunten gekend. De wortels van de club liggen in 1954, toen Alkmaar '54 werd opgericht. De club is in 1967 gefuseerd met FC Zaanstreek tot AZ '67.
De Beginjaren: Alkmaar '54 en de Opkomst van het Betaald Voetbal
De eerste profwedstrijd in Nederland vond plaats op 14 augustus 1954 in Alkmaar, op het Gemeentelijk Sportpark. Dit sportpark, ook wel bekend als de drafbaan, was afgeladen met 13.000 toeschouwers die betaalden om getuige te zijn van deze historische gebeurtenis. De wedstrijd, die om zes uur 's avonds begon, was tussen Alkmaar en Venlo. Henk van der Sluis gaf de bal een tikje op linksbinnen Klaas Smit. Klaas Smit scoorde kort na rust het eerste doelpunt in het betaald voetbal, waardoor hij direct beroemd werd en zijn treffer voor altijd in de geschiedenisboeken staat. Andere doelpunten werden gemaakt door Henk van der Sluis en nogmaals Klaas Smit.
Een belangrijke speler in die tijd was Alkmaar-doelman Gerard Snabilie, bijgenaamd "de Zwarte Panter". Hij kwam laat en toevallig in het voetbal terecht. Snabilie dreef in Amsterdam een aantal textielwinkels toen het profvoetbal opkwam.
Na de wedstrijd bleef het nog lang onrustig in Alkmaar, terwijl de selectie van Venlo pas de volgende ochtend terugkeerde naar Limburg. Op 11 september 1954 speelde Alkmaar haar eerste profcompetitiewedstrijd uit tegen Den Haag en won deze met 2-3.
De NBVB (Nederlandse Beroeps Voetbal Bond) was de initiatiefnemer van het betaald voetbal, als tegenpool van de KNVB, die niets van professionalisme wilde weten. De KNVB dreigde spelers en clubs met uitsluiting, en profspelers zouden niet meer voor het Nederlands elftal mogen uitkomen. Echter, het tij was niet meer te keren. De toeschouwers stroomden toe en waren over het algemeen voorstander van de nieuwe ontwikkelingen. Er waren al veel goede spelers naar het buitenland vertrokken voor het geld, en nu was er hoop dat zij zouden terugkeren.
Lees ook: Passie en Kritiek NAC Breda Ultras
De tien clubs die spontaan ontstonden, werden gesteund door gefortuneerde geldschieters, want er was veel kapitaal nodig om mee te kunnen doen aan de competitie. Amateurclubs vreesden dat hun beste spelers zouden worden weggekaapt. De NBVB startte de competitie, maar brak deze na tien wedstrijddagen weer af. De KNVB, die haar monopoliepositie dreigde te verliezen, bereikte in het najaar van 1954 een overeenkomst met de NBVB. Op 28 november 1954 ging de nieuwe competitie van start onder de vlag van de KNVB. De kranten waren kritisch en beschuldigden de KNVB van opportunistisch gedrag. Uitstaande schorsingen werden ongedaan gemaakt en Nederlandse profs die in het buitenland speelden, waren weer welkom.
Het Gemeentelijk Sportcomplex werd gebruikt voor meerdere sporten: drafsport, voetbal, wielrennen en speedway. Na de samenvoeging van de NBVB met de KNVB werden de profwedstrijden op de Alkmaarderhout gespeeld.
Anders dan bij veel andere betaald voetbalclubs, was Alkmaar '54 niet voortgekomen uit een amateurvereniging. Er was eerst de stichting Alkmaar met een eigen vermogen. Vervolgens werd er gezocht naar samenwerking met amateurs. Alcmaria Victrix en Alkmaarsche Boys werden uitgenodigd voor overleg, maar de Stichting Alkmaar liet niets meer van zich horen en ronselde intussen spelers, wat veel kwaad bloed zette. De eerste contracten werden in het diepste geheim gesloten. Talentvolle spelers uit de omgeving werden met aantrekkelijke bonussen overgehaald.
Doelman Gerard Snabilie vertelde dat de club één dag voor de eerste wedstrijd nog maar tien spelers had, en in paniek werd een 39-jarige Oostenrijkse international, Franz Fuchs, aangetrokken om het elftal te completeren. De Stichting gaf aandelen uit om aan het benodigde kapitaal te komen. De gemeente Alkmaar zorgde voor voetbalvelden en een lichtinstallatie, en een aantal gemeenteraadsleden hielden toezicht op de voorzieningen. Op 13 april 1954 was de oprichting van Alkmaar een feit en de naam veranderde in Alkmaar '54.
De spelers van Alkmaar '54 verdienden 40 gulden per overwinning en eindigden het seizoen 1954/1955 op een vijfde plaats, wat voldoende was voor promotie naar de hoofdklasse. In het seizoen 1955/1956 eindigde Alkmaar in de hoofdklasse in de onderste regionen, vier punten tekort voor promotie naar de nieuw te vormen Eredivisie. Een jaar later, in het seizoen 1956/1957, finishte Alkmaar op een tweede plaats achter kampioen ADO. Topscorer werd Piet Kaas met 27 doelpunten. Het seizoen 1957-1958 was middelmatig en de resultaten vielen tegen, maar er was hoop op betere tijden.
Lees ook: Kleding en benodigdheden Uganda
De Jaren '60: Kampioenschap en Eredivisie
De competitie van 1959/1960 bleef spannend tot het laatste speelweekend. Alkmaar moest op de laatste wedstrijddag op bezoek bij directe concurrent DFC. Bij winst was het eerste kampioenschap in het bestaan een feit. De kampioentitel in de Eerste Divisie werd behaald en Alkmaar ging voor de eerste keer in de Eredivisie spelen. Succestrainer Karl Ludwig Veg verliet de club na twee seizoenen.
Het seizoen 1960/1961 was wederom spannend tot het laatste weekend, maar nu moest Alkmaar spelen voor lijfsbehoud in de Eredivisie. Concurrenten waren Fortuna '54, Rapid JC en Elinkwijk. Met nog twee duels te gaan stond de selectie boven de rode streep, maar het elftal had het niet meer in eigen hand. Uiteindelijk debuteerden de Alkmaarders verdienstelijk op het hoogste niveau, maar degradeerden het jaar erop in het seizoen 1961/1962. Dit was deels te wijten aan de herindeling van het betaald voetbal.
Alkmaar '54 eindigde op een twaalfde plaats in de Eerste Divisie. Verenigingen met een eindklassering tussen de achtste en zeventiende plek werden terugverwezen naar de Tweede Divisie. Met herwonnen energie werd Alkmaar in het seizoen 1963/1964 kampioen in de Tweede Divisie A.
Clubiconen: Henk Peggeman, Klaas Smit en Piet Buis
Henk 'Bas' Peggeman, geboren op 29 december 1931, speelde sinds de oprichting voor Alkmaar '54 en bleef negen jaar in dienst van de ploeg. Met 268 wedstrijden in het Alkmaarse rood-wit is hij een van de trouwste spelers uit de clubhistorie. De kantine onder de hoofdtribune in het Victorie Stadion is naar hem vernoemd. Peggeman was verdediger en werd omschreven als: "Zo wit als een berkenboom, lenig als een tijger, snel als een hinde en berekenend als een boekhouder." De promotie naar de Eredivisie in 1960 was voor Peggeman het hoogtepunt uit zijn carrière.
Klaas Smit, geboren op 11 november 1930 in Volendam, was de jongste van vier voetballende broers. Hij stond linksbinnen en kon geweldig hard koppen. Hij maakte het eerste doelpunt in het betaald voetbal. Na Alkmaar ging Klaas Smit in het seizoen 1957 bij BVC Amsterdam spelen. In 1961 keerde Klaas terug bij Volendam. Op 17 september 1961 sloeg het noodlot toe tijdens de wedstrijd Volendam - Blauw-Wit. Smit kwam in botsing met tegenstander Barry Hughes en scheurde de kruisbanden van beide knieën. Hij speelde 210 profwedstrijden, waarin hij 57 keer scoorde. Op 20 februari 2008 overleed Klaas Smit te Edam.
Lees ook: Steun het Nederlands Elftal met stijl
Piet Buis, geboren in Egmond aan Zee op 5 november 1937, tekende op zestienjarige leeftijd een profcontract bij Alkmaar. Hij is daarmee de jongste prof in het betaald voetbal. Hij kwam over van Egmondia. Buis blikte terug: "Verraders waren wij, de mannen die zich wilden laten betalen om tegen een balletje te trappen. Zo werd er tegen ons aangekeken." De onderhandelingen om spelers over te halen voor een bestaan als semiprof gingen in het geniep achter gesloten deuren.
De Fusie en de Jaren '70: AZ '67 en de Broers Molenaar
Omdat Alkmaar '54 en FC Zaanstreek in 1967 gezamenlijk meer toekomst zagen in het betaalde voetbal, fuseerden de twee profclubs dat jaar tot AZ '67. In 1972 zorgden de broers Klaas en Cees Molenaar voor de redding van de club. De miljonairs speelden ooit zelf voor KFC (voorloper van FC Zaanstreek) en hadden een florerend bedrijf in huishoudelijke artikelen uit de grond gestampt: Wastora.
De Succesvolle Jaren '80: Beker, Landstitel en UEFA Cup-finale
De financiële injecties van de Molenaars waren de aanzet tot een succesvolle periode. Spelers als Kees Kist, Kristen Nygaard, Ronald Spelbos, Hugo Hovenkamp, Peter Arntz, Johnny Metgod, Jan Peters, Pier Tol, Eddy Treijtel, Bert van Marwijk, Willem van Hanegem en Kurt Welzl kwamen naar Alkmaar. Na de bekerwinst van 1978 veroverde AZ in 1981 de dubbel en een jaar later opnieuw de KNVB beker.
Het seizoen 1980-1981 was het meest succesvolle. Nadat AZ in de jaargang 1977-1978 Europees had gedebuteerd en in de tweede ronde van het UEFA Cup-toernooi was uitgeschakeld door Barcelona, bereikte de club in 1981 de finale. In de eindstrijd was Ipswich Town te sterk. In Engeland verloor AZ met 3-0, zodat de 4-2 zege in het Olympisch Stadion niet genoeg was.
De Magere Jaren en de Opkomst onder Scheringa en Adriaanse
Na de successen volgden magere jaren. Cees Molenaar overleed in 1979 en zes jaar later trok ook Klaas zich terug. Ook in de Eerste Divisie speelde de club geen voorname rol, totdat zakenman Dirk Scheringa voorzitter werd.
Vanaf het jaar 2002 zat de Alkmaarse club weer in de lift. De welbespraakte Co Adriaanse kwam in november 2002 naar AZ, nadat Henk van Stee de club had verlaten. Adriaanse smeedde een hecht collectief dat hoge ogen gooide in de Eredivisie.
Halve Finale UEFA Cup en Landskampioenschap onder Van Gaal
Een seizoen later reikte AZ tot de halve finale in de UEFA Cup. Onder meer AJ Auxerre, Glasgow Rangers, Sjachtar Donetsk en Villarreal werden verslagen, voordat Sporting Lissabon in de halve finale te sterk was. In de competitie behaalde AZ een derde plaats.
Adriaanse vertrok in de zomer van 2005 naar FC Porto. Louis van Gaal volgde hem op. In het seizoen 2006-2007 verkaste AZ naar het huidige AFAS Stadion aan de rand van Alkmaar. In het eerste seizoen in het nieuwe onderkomen bereikte AZ de kwartfinale van het UEFA Cup-toernooi, de finale van de KNVB beker en miste het op een haar na de landstitel.
Na de landstitel in 1981 werd AZ in 2009 opnieuw de beste club van Nederland. In het bekertoernooi bereikte de ploeg van Louis van Gaal de kwartfinale. AZ-spits Mounir El Hamdaoui werd met 23 doelpunten topscorer van Nederland. Van Gaal vertrok na de behaalde landstitel naar Bayern München.
Recente Jaren: Koeman, Advocaat en Europees Voetbal
In zijn eerste officiële wedstrijd als trainer van AZ won Ronald Koeman direct de Johan Cruijff Schaal. Dick Advocaat werd in december 2009 ontslagen. Eind oktober 2009 trad voorzitter Dirk Scheringa af.
Nadat in de zomer van 2010 Directeur Voetbalzaken Marcel Brands naar PSV vertrok en Dick Advocaat bondscoach van Rusland werd, kwamen Earnest Stewart en trainer Gertjan Verbeek naar Alkmaar. Op 12 augustus 2010 presenteerde AZ het Leusdense AFAS Software als nieuwe hoofdsponsor.
Met een uitgedunde selectie eindigde AZ in het eerste jaar met hoofdtrainer Gertjan Verbeek knap op de vierde plaats in de Eredivisie, waardoor de club zich wederom kwalificeerde voor Europees voetbal. In de zomer van 2011 nam AZ afscheid van de succesvolle vrouwenafdeling, die na vier jaar ophield te bestaan.
Het tweede seizoen met hoofdtrainer Gertjan Verbeek begon voor AZ opnieuw met een leegloop van spelers. Het weerhield AZ er niet van om zestien weken op de eerste plaats in de Eredivisie te staan, hoewel het seizoen uiteindelijk als vierde werd afgesloten. In de Europa League reikte de club tot de kwartfinale. In de KNVB beker reikte AZ tot de halve finale. In april 2012 werd het contract met hoofdsponsor AFAS Software opengebroken en verlengd tot 2017.
KNVB Bekerwinst en UEFA Youth League
Het seizoen 2012-2013 begon voor AZ opnieuw met het verlies van enkele sterkhouders. In de voorronde van de Europa League werd AZ uitgeschakeld door het Russische Anzhi Makachkala.
In het seizoen 2022-2023 wist AZ als eerste Nederlandse club ooit de UEFA Youth League te winnen. In de finale op 24 april 2023 werd Hajduk Split met 5-0 verslagen. Op weg naar de finale werd onder andere Eintracht Frankfurt met 5-0 verslagen en FC Barcelona met 0-3.
Alkmaarsche Boys en Alcmaria Victrix
In de Alkmaarse voetbalwereld was er in 1931 opschudding toen enkele ouders en jongeren de vereniging "v.v. Alkmaarsche Boys" oprichtten. De mensen van het eerste uur volgden enkele ontevreden jeugdleden die Alcmaria Victrix hadden verlaten na een conflict met het bestuur. Aan het eind van het eerste voetbaljaar, in 1932, verhuisden de teams al uit de Overdie. Er werd een voetbalveld aangelegd vlak bij de spoorlijn aan de Westerweg, in het Heiloeërbos. Alkmaarsche Boys had toen drie seniorenteams, een juniorenteam en een aspirantenteam. Zij werden, op de aspiranten na, allemaal kampioen.
Op 1 januari 1898 is Alcmaria Victrix opgericht. Tot 1902 heeft Alcmaria alleen vriendschappelijke wedstrijden gespeeld. In het najaar van 1902 kwamen drie clubs bijeen om de Noord -Hollandsche Voetbal Bond op te richten: Alcmaria Victrix, ZVV uit Zaandam en Sport uit Hoorn. In 1912 werd besloten de vereniging, ondanks een tekort aan leden, te laten voortbestaan. Na de Eerste Wereldoorlog was de groei spectaculair. Op 6 juli 1931 werd de voetbalvereniging Alkmaarsche Boys opgericht door ex-Alcmaria-spelers.
tags: #voetbal #club #alkmaar #geschiedenis