Het woord 'toernooi' roept beelden op van ridders te paard, schaakwedstrijden, tennispartijen en sportieve competitie. Maar wat is de oorsprong van dit woord en hoe heeft de betekenis zich door de tijd heen ontwikkeld? Dit artikel duikt in de etymologie van 'toernooi' en verkent de verschillende contexten waarin het woord wordt gebruikt.
Oorsprong en Etymologie
De oorsprong van het woord 'toernooi' is verrassend genoeg te vinden in het Latijn. Marlies Philippa beschrijft in de Taalkalender Onze Taal 1999 dat het woord teruggaat op het Latijnse "tornus," wat draaischijf of draaibank betekent. Het bijbehorende werkwoord was "tornare."
J. de Vries en F. De Tollenaere vermelden in hun Etymologisch Woordenboek dat het woord "turnen" (1865) afkomstig is van het Nieuwhoogduits "turnen," een woord gekozen door Turnvater F.L. Jahn (1778-1852). Jahn introduceerde dit woord in 1811 ter vervanging van "gymnastiek," in de veronderstelling dat hij een oeroud Duits woord in ere herstelde. Hij wist echter niet dat het zelf ontleend was aan het Latijnse "tornare," wat "ronddraaien" betekent. Hij knoopte tevens aan bij het Hoogduitse Turnier ‘toernooi’.
Nicoline van der Sijs schrijft in Leenwoordenboek over de invloed van het Duits, waarbij ze turnen als voorbeeld geeft. Van Dale verwijst bij "turnen" ook naar het Hoogduits en de Pruisische gymnastiekleraar Jahn.
De Betekenis van Toernooi in de Geschiedenis
De term "toernooi" is historisch nauw verbonden met de riddertijd. Tijdens de hoge Middeleeuwen (1000-1250) begonnen ridders te vechten in steekspelen, ook wel joutes genoemd. Het doel was om elkaar met een lans van het paard te stoten, niet per se om te verwonden, maar meer als een eervolle activiteit. Vanaf ongeveer 1250 werden de risico's van het steekspel ingeperkt en werd het steeds meer een feestelijk spel, uitgevochten door heren van adel. De meest eervolle actie was om je lans te breken, precies in het midden van het schild van de tegenstander.
Lees ook: Informatie over het Regio Voetbal Toernooi
Haarlem speelde een rol in de organisatie van riddertoernooien in de veertiende eeuw. Willem III (1287-1337), graaf van Holland en Zeeland, organiseerde steekspelen bij Haarlem. Hij stond bekend als een geducht toernooiheld.
Het Moderne Toernooi: Meer dan Alleen Ridders
Hoewel de associatie met ridders en steekspelen nog steeds aanwezig is, heeft het woord "toernooi" in de moderne tijd een bredere betekenis gekregen. Het verwijst nu naar elke georganiseerde competitie waarbij meerdere deelnemers strijden om een prijs of eer.
Voorbeelden van moderne toernooien:
- Sporttoernooien: Tennistoernooien, schaaktoernooien, voetbaltoernooien, etc.
- Speltoernooien: Kaarttoernooien, gametoernooien
- Academische toernooien: Debattoernooien, rekentoernooien
Een tennistoernooi bijvoorbeeld, zoals het Open Toernooi, is een competitie waarin spelers in poules spelen en minimaal twee wedstrijden spelen.
Turnen: Een Afgeleide van Toernooi?
Interessant is de relatie tussen "toernooi" en "turnen." Zoals eerder vermeld, introduceerde Friedrich Ludwig Jahn het woord "turnen" als een verduitsing van "gymnastiek." Hij gebruikte het woord "Turner" voor gymnasten en "turnen" als werkwoord.
Maarten van Nierop vat de evolutie samen: België en Nederland leerden gymnastiek van Duitse gymnastiekonderwijzers, die de toestellen en de methode van Turnvater Jahn meebrachten. Lange tijd was de gymnasdekbeweging in Noord en Zuid echt Duits Turnen, met veel toestellenwerk en statische oefeningen. Later, na 1910, kwamen andere richtingen dan de Duitse (Zweedse, Deense en andere gymnastiek) op, en werd het woord gymnastiek weer meer gebruikt. Turnen werd een enger begrip, verwijzend naar het in sportverband uitvoeren van oefeningen aan toestellen.
Lees ook: Informatie over het Volleybal Jeugd Toernooi in Vaassen
Misvattingen en Correct Gebruik
Het is belangrijk om het woord "toernooi" correct te gebruiken en clichés te vermijden. Een veelvoorkomende verwarring is het gebruik van "op vakantie" versus "met vakantie." Hoewel beide varianten correct zijn, werd "op vakantie" vroeger beschouwd als een contaminatie van "op reis" en "met vakantie."
Het Toernooi in de Taal
Taal is dynamisch. Woorden veranderen van betekenis, er komen nieuwe woorden bij en we lenen woorden uit andere talen. Het woord "toernooi" is hier een goed voorbeeld van. Het heeft een lange reis afgelegd van het Latijnse "tornus" naar de moderne betekenis van een competitieve wedstrijd.
Pyrrusoverwinning
Een ander interessant concept dat vaak in verband wordt gebracht met toernooien en wedstrijden is de "pyrrusoverwinning." Dit is een overwinning die zo veel moeite kost dat het twijfelachtig is of de overwinning enig voordeel biedt. De term is afkomstig van koning Pyrrhus van Epirus, die in de oudheid overwinningen behaalde op de Romeinen, maar daarbij zulke grote verliezen leed dat hij zich uiteindelijk moest terugtrekken. Ook in de sport en politiek komen pyrusoverwinningen voor.
Lees ook: Padelclubs en toernooien Rijswijk
tags: #toernooi #betekenis #etymologie