De geschiedenis van het voetbal in Nederland is rijk en divers, doordrenkt van maatschappelijke invloeden, politieke spanningen en de ontembare passie van spelers en supporters. Van de eerste voorzichtige stappen in de late 19e eeuw tot de georganiseerde competities van de 20e eeuw, voetbal heeft een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse samenleving. Een van de vroege voorbeelden van voetbalclubs is Pro Patria, een club met een unieke achtergrond en een bijzondere plaats in de Nederlandse sportgeschiedenis. Dit artikel duikt diep in de geschiedenis van Pro Patria en plaatst deze in de context van de bredere ontwikkelingen binnen het Nederlandse voetbal.
De Vroege Jaren van het Voetbal in Nederland
Het is niet precies bekend wanneer voetbal voor het eerst in Nederland werd gespeeld. Er zijn aanwijzingen dat Engelse textielarbeiders in Enschede al in 1862 het spel beoefenden. Ook wordt gesuggereerd dat er rond 1870 een wedstrijd op de Maliebaan in Den Haag plaatsvond tussen Engelse textielarbeiders en leden van de Britse ambassade. Wat wel duidelijk is, is dat voetbal in eerste instantie vooral door cricketverenigingen werd gespeeld als een nevenactiviteit buiten het zomerseizoen. Cricket was in de jaren zeventig van de 19e eeuw al een populaire sport in Nederland.
Op 1 september 1879 werd H.F.C. (het huidige Koninklijke HFC) opgericht in Haarlem door W.J.H. Mulier, beter bekend als Pim Mulier. Deze vereniging wordt vaak beschouwd als de oudste voetbalclub van Nederland, hoewel de oprichtingsdatum niet helemaal zeker is. In de beginjaren speelden de leden vooral rugby, maar in 1883 schakelden ze over op voetbal, mede om tegemoet te komen aan bezorgde ouders die rugby te ruw vonden.
Andere vroege voetbalclubs waren onder meer de Utrechtsche Cricket en Voetbal Vereeniging Hercules (1882), Leeuwarder Athletische Club Frisia (1883), Dordrechtsche Cricket en Football Club (1883), Haagsche Voetbal Vereeniging (1883), Enschedesche Football Club Wilhelmina (1885), Delftsche Cricket en Voetbalclub Concordia (1885), Groninger Cricket en Voetbalclub Be Quick (1887) en de Wageningsche Cricket en Football Club Go Ahead (1886).
In de jaren tachtig van de negentiende eeuw was voetbal nog zo nieuw dat het tijdschrift De Nederlandsche Sport in 1887 uitleg gaf over Engelse termen als "goal", "goal keeper", "goal post", "kick" en "free kick" om de verslagen van V.V. Amsterdam begrijpelijk te maken.
Lees ook: Passie en Kritiek NAC Breda Ultras
De Oprichting van de Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond (N.V.A.B.)
De behoefte aan een nationale voetbalbond ontstond al snel. In 1888 publiceerden D.C. Noppen en M. Weinthal, respectievelijk de aanvoerders van V.V. Amsterdam en de Haagsche F.C., een ontwerp voor een Nederlandse Voetbal Bond. Ze riepen clubs op om nadere berichten en amendementen toe te zenden.
Pim Mulier nam het initiatief over en nodigde verschillende verenigingen uit voor een vergadering op 17 november 1889 in café Neuf te Haarlem. Op deze bijeenkomst werd een ontwerp-reglement opgesteld voor de Nederlandsche Voetbal- en Athletische Bond (N.V.A.B.) en de regels van het voetbalspel. Op 8 december 1889 werd de N.V.A.B. definitief opgericht in het Café Central te Den Haag.
Deelnemende clubs waren onder meer Haarlemsche F.C., Delftsche F.C., Rotterdamsche C. en F.C. Concordia, V.V. Rotterdam, Haarlemsche F.C. Excelsior, Haagsche Voetbal Vereeniging, R.C. en F.C. Olympia, Amsterdamsche F.C. R.A.P. en V.V. Amsterdam. De combinatie van voetbal en atletiek bleek in de praktijk geen succes.
Pro Patria: Een Vroege Voetbalclub met een Controversieel Verleden
Te midden van deze ontwikkelingen ontstond ook de Rotterdamse atletiek- en voetbalclub Pro Patria. In 1922 kwam Pro Patria in opspraak toen de club verklaarde dat maximaal tien procent van de leden joods mocht zijn. Dit incident is een van de oudste voorbeelden van antisemitisme in de Nederlandse sport.
Het uitsluiten van Joodse sporters was helaas geen geïsoleerd incident in de Nederlandse sportgeschiedenis. Al voor de Tweede Wereldoorlog was er sprake van geweld tegen Joodse spelers in het voetbal, en dit ging ook na de bevrijding door.
Lees ook: Kleding en benodigdheden Uganda
De Rol van Sport in de Maatschappij
De Nederlandse sport heeft altijd oog gehad voor maatschappelijke problemen. Sinds het einde van de negentiende eeuw worden enorme bedragen opgehaald tijdens benefietwedstrijden, liefdadigheidsbijeenkomsten en collectes op de tribunes. In onze tijd zijn mensen als Johan Cruijff, Richard Krajicek, Esther Vergeer en Dirk Kuyt erg druk met maatschappelijke projecten, ieder met een eigen stichting waarmee ze zowel geld als aandacht verzamelen, vooral voor kinderen met een achterstand.
Sport kan ook een rol spelen bij herdenkingen en nationale evenementen. Op Koninginnedag 1945 was in het Olympisch Stadion de eerste nationale herdenking voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. In dit stadion werd een openluchtspel gehouden waarmee gebeurtenissen uit de periode van de Tweede Wereldoorlog werden gesymboliseerd. Soms was het wel heel realistisch, bijvoorbeeld toen gewapende soldaten in het stadion landverraders arresteerden, wat sommige toeschouwers erg emotioneel maakte.
Lees ook: Steun het Nederlands Elftal met stijl
tags: #pro #patria #voetbal #geschiedenis