Seksueel misbruik is een ingrijpende gebeurtenis die diepe wonden kan achterlaten. De gevolgen kunnen verstrekkend zijn, niet alleen voor het slachtoffer zelf, maar ook voor hun partners, families en naasten. Het is van cruciaal belang om de complexiteit van seksueel misbruik en de impact ervan op alle betrokkenen te begrijpen, evenals de beschikbare wegen naar herstel.
De Realiteit van Seksueel Misbruik
Je hoop het nooit mee te maken, maar seksueel misbruik komt overal voor. Op school, op de voetbal of hockey, binnen de familie… Onderzoek wijst uit dat ongeveer negen procent van de vrouwen en drie procent van de mannen voor hun achttiende te maken krijgt met ongewenste aanrakingen of andere vormen van gedwongen seks. Die getallen zijn bijna zeker een serieuze onderschatting. Al was het maar omdat zo’n onderzoek vaak wordt gedaan per telefoon. Nu is het voor niemand echt makkelijk om naar buiten te komen met dat soort van pijnlijke verhalen, maar voor mannen is het nog een stuk lastiger dan voor vrouwen. Ze vinden het moeilijker om voor zichzelf toe te geven dat ze slachtoffer zijn geweest. Ze vertellen het minder vaak aan hun omgeving. Ze stappen ook minder naar de politie of naar een hulpverlener. En als ze het doen, dan zijn ze veel minder tevreden over het resultaat. Dat is ook logisch als je weet dat ze, nog meer dan vrouwelijke slachtoffers, te maken krijgen met ongeloof en kritiek. Als de dader een vrouw is, worden ze niet zelden uitgelachen.
Volgens Harriet Hofstede is het voor misbruikers essentieel dat hun slachtoffer(s) het geheim houden; zo kunnen ze hun gang blijven gaan.
De Impact op Slachtoffers
Veel mensen maken in hun leven ooit een traumatische ervaring mee: een overval, verkeersongeluk, oorlogsgeweld, mishandeling, het plotseling overlijden van een dierbare of een verkrachting. Het meemaken van zo’n schokkende gebeurtenis leidt gelukkig lang niet altijd tot psychische klachten, maar in veel gevallen gebeurt het tóch: 7 procent van alle volwassen Nederlanders ontwikkelt een posttraumatische stress-stoornis, oftewel PTSS. Dat heeft vaak niet alleen grote gevolgen voor henzelf, maar ook voor familie en naasten.
De gevolgen van seksueel misbruik kunnen zich op verschillende manieren manifesteren:
Lees ook: Een diepgaande blik op de historische prestaties van het Duitse Dames Hockeyteam.
- Psychische problemen: PTSS, angst, depressie, schuldgevoelens, schaamte, eetstoornissen, slaapproblemen, dissociatie.
- Emotionele problemen: Moeite met vertrouwen, gevoelens van leegte, moeite met het reguleren van emoties, een negatief zelfbeeld.
- Relationele problemen: Moeite met intimiteit, bindingsangst, moeite met het aangaan en onderhouden van relaties.
- Seksuele problemen: Verminderd libido, pijn bij het vrijen, angst voor seks, walging van seks.
- Fysieke problemen: Chronische pijn, vermoeidheid, maag- en darmklachten.
Nogal een traumatiserende ervaring dus. Dit was de eerste keer dat ik toegaf inderdaad een keer seksueel misbruikt te zijn geweest. Zodra ze weg was kwamen alle emoties weer naar boven. Mijn gedachten gingen terug naar toen ik zeventien was en verkracht werd. Al die tijd had ik het uit mijn geheugen verbannen. In de weken die daarop volgden, merkte ik dat ik banger werd en zelfs flashbacks begon te krijgen. Ik begon me ongemakkelijk te voelen over mijn eigen lichaam, alsof het besmet was.
De Impact op Partners en Naasten
Patiënten met nachtmerries, herbelevingen, zelfmoordneigingen; psychiater Joop de Jong en klinisch psycholoog Ingrid Wigard, beiden specialismeleider van PsyQ psychotrauma, horen vaak heftige verhalen in hun spreekkamers. “Vaak behandelen wij patiënten die langdurig zijn blootgesteld aan traumatische gebeurtenissen en daardoor PTSS hebben ontwikkeld,” vertelt De Jong. “Deze mensen zijn vaak radeloos. Niet alleen zitten ze met zichzelf in de knoop; de gevolgen voor hun gezin zijn vaak enorm.”
De impact van seksueel misbruik reikt verder dan het slachtoffer zelf. Partners en naasten kunnen zich machteloos, verdrietig, boos en gefrustreerd voelen. Ze kunnen moeite hebben om het gedrag van het slachtoffer te begrijpen en ermee om te gaan.
Typische klachten die bij een posttraumatische stress-stoornis horen zijn onder meer prikkelbaarheid en boosheid. Wigard: “Je kunt je voorstellen dat iemand een ander persoon wordt als hij PTSS heeft en misschien snel(ler) geneigd is uit te vallen dan voorheen, iets wat het contact met de gezinsleden niet ten goede komt. Dat zorgt voor conflicten en wrijving met de partner én met de kinderen. Vaak denken (jonge) kinderen zelfs dat zij de oorzaak zijn van de problemen omdat hun ouders veranderen óf merken zij dat er minder aandacht voor hen is. Op termijn kan PTSS binnen een familie tot relatie-, opvoed- en geldproblemen leiden.
Het is belangrijk dat partners en naasten hun eigen grenzen bewaken en professionele hulp zoeken als ze het moeilijk hebben.
Lees ook: De evolutie van hockey: een gedetailleerde analyse
Het Belang van Open Communicatie
Vaak denken patiënten dat wat hen overkomen is, hun eigen schuld is en dat weerhoudt ze ervan erover te willen praten met anderen zoals hun partner. Daardoor ontstaat uiteindelijk verwijdering en onbegrip. “Door bijvoorbeeld de partner bij de behandeling te betrekken proberen we dat laatste te voorkomen,” legt De Jong uit. “Als therapeut kunnen wij zowel de partner als de patiënt, nog vóór de behandeling start, voorlichting geven over de behandeling die iemand krijgt.
Zowel verbale als non-verbale communicatie is erg belangrijk. Luisteren, maar ook het uiten van je eigen gedachten en gevoelens. Het is ook belangrijk dat de persoon die misbruikt is, jou benadert, en erover praat zoals hij of zij dat zelf graag wil. Probeer niet te veel naar details te hengelen, zelfs als je denkt dat je het daardoor beter begrijpt. Iemand die misbruikt is, kan het een uitdaging vinden om anderen te vertrouwen. Dit is misschien niet het leukste gesprek dat je zult hebben, maar het zal wel moeten.
Het is essentieel dat slachtoffers zich veilig voelen om over hun ervaringen te praten, zonder angst voor oordeel of kritiek. Partners en naasten kunnen een veilige omgeving creëren door:
- Actief te luisteren zonder te onderbreken.
- Empathie te tonen en de gevoelens van het slachtoffer te erkennen.
- Geen oordeel te vellen over het slachtoffer of de situatie.
- Het slachtoffer te steunen in hun beslissingen.
- Respect te tonen voor de grenzen van het slachtoffer.
Herstel en Therapie
Ik vond dat ik dit keer echt de tijd moest nemen om te herstellen van iets dat ik zo lang geblokkeerd had, dus ik besloot professionele hulp te zoeken. Dat is sowieso verstandig om te doen voordat je weer iemand gaat daten, zegt psycholoog Stephanie McIver. “Ga aan de slag met iemand die je kan helpen om nieuwe personen toe te laten. Wie een goede partner wil zijn voor iemand die zo’n traumatische ervaring heeft meegemaakt, moet weten dat hij of zij daar op ieder moment van de dag weer last van kan hebben, dus het is belangrijk om te snappen hoe je daar respectvol en subtiel mee omgaat.
Er zijn verschillende vormen van therapie die effectief kunnen zijn bij de behandeling van trauma als gevolg van seksueel misbruik:
Lees ook: Een overzicht van de carrière van Chloe Hockey en haar bijdrage aan het Nederlandse hockey.
- EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Een therapie die gericht is op het verwerken van traumatische herinneringen door middel van oogbewegingen of andere vormen van stimulatie.
- Imaginaire Exposure: Een therapie waarbij het slachtoffer de traumatische gebeurtenis in gedachten herbeleeft, onder begeleiding van een therapeut.
- Cognitieve Gedragstherapie (CGT): Een therapie die gericht is op het veranderen van negatieve gedachten en gedragingen die voortkomen uit het trauma.
- Traumasensitieve Yoga: Een vorm van yoga die is aangepast aan de behoeften van mensen met trauma.
Als therapeut kunnen wij zowel de partner als de patiënt, nog vóór de behandeling start, voorlichting geven over de behandeling die iemand krijgt. In veel gevallen is dat EMDR of Imaginaire Exposure, twee veel onderzochte en bewezen effectieve therapieën.
Het is belangrijk om een therapeut te vinden die ervaring heeft met het behandelen van trauma en die een veilige en ondersteunende omgeving kan bieden.
Intimiteit en Seksualiteit na Misbruik
Of je nou getrouwd bent, vrijgezel of een relatie hebt - seks is iets waar je altijd consensus over moet hebben. Dat lijkt een open deur, maar dat is het absoluut niet. Voordat mijn man me voor de eerste keer kuste, vroeg hij zelfs of dat oké was. Ik waardeerde dat, omdat ik me meteen gerespecteerd en veilig voelde. Ik zei ‘ja’. Als je die bevestiging niet duidelijk krijgt, zegt McIver, zou het kunnen dat je partner het liever niet wil of twijfelt.
Voor mensen die seksueel misbruik hebben meegemaakt, kan intimiteit en seksualiteit een uitdaging zijn. Het kan moeilijk zijn om anderen te vertrouwen en zich veilig te voelen in intieme situaties.
Er zijn specifieke dingen die je herinneringen weer naar boven kunnen halen. Toen mijn man en ik nog aan het daten waren, dronk hij weleens een biertje met vrienden. Zelf drink ik niet, deels omdat ik verkracht ben. Op de nacht dat het gebeurde had ik één drankje op. Toen ik wakker werd kon ik me niet herinneren wat er was gebeurd. Achteraf bleek dat er iets in mijn drankje was gestopt. Met drank zelf heb ik nooit zo’n probleem gehad, maar wel met intiem zijn na het drinken. Dus mijn regel werd dat ik nooit seks wilde als hij van tevoren had gedronken. “Voor mensen die seksueel misbruikt zijn, kunnen dit soort dingen opnieuw als traumatisch worden ervaren, en zelfs het vertrouwen en de veiligheid schaden die eerder is opgebouwd,” zegt McIver.
Het is belangrijk om open en eerlijk te communiceren met je partner over je gevoelens en grenzen. Het is ook belangrijk om geduldig te zijn en jezelf de tijd te geven om te herstellen.
Fysieke aanraking is een belangrijk deel van intimiteit, maar niet het enige. In zijn boek The Five Love Languages beschrijft Gary Chapman vijf manieren waarop mensen hun emoties tonen. Naast fysieke aanraking, zijn dat: dingen doen voor de ander, bevestigende woorden, quality time en cadeautjes. Seks is slechts één manier om intiem te zijn met je partner. Mijn man is best van het aanraken. Toen ik mijn trauma net aan het verwerken was, vond ik het niet comfortabel om aangeraakt te worden, dus probeerde hij andere manieren om toenadering te zoeken, ook al waren ze voor hem wat ongebruikelijk. Zo deed hij dingen in het huis - in mijn ‘liefdestaal’ komt ‘dingen voor een ander doen’ zeker voor.
Ondersteuning en Zelfcompassie
Slachtoffers van seksueel misbruik moeten ook compassie met zichzelf kunnen krijgen.
Het is cruciaal dat slachtoffers van seksueel misbruik zichzelf met vriendelijkheid en compassie behandelen. Het is niet hun schuld wat er is gebeurd en ze verdienen steun en begrip.
Mensen die seksueel misbruikt worden, voelen zich lang niet altijd comfortabel genoeg om hun verhaal met je te delen. Het beste wat je dan kan doen is je medeleven tonen, zonder oordelend over te komen. Probeer je in te leven in hoe moeilijk het kan zijn om daarover te praten. Vraag vooral niet hoe ze het zelf zover hebben kunnen laten komen, of wat voor kleren ze droegen. “Daarmee neem je hun situatie totaal niet serieus,” zegt McIver. Respecteer het sowieso altijd als je partner toch wat meer tijd nodig heeft.
Een naaste stimuleren om hulp te zoeken is de eerste stap, maar wat zijn de vervolgstappen? Wigard: “Ik raad altijd aan om geduld te hebben met iemand die aan PTSS lijdt. Heb geduld, wacht de behandeling af en verwacht niet teveel resultaat op de korte termijn. Het is handig als ze zich verdiepen in het ziektebeeld, door erover te lezen of vragen te stellen aan de behandelaar en samen met hun partner afspraken te maken wat nodig is voor een succesvolle behandeling.
Lotgenotencontact
Let op! Lotgenotencontact op LSG alléén bedoeld voor mensen die zelf slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld of seksueel misbruik. Partners, familie en vrienden van misbruikslachtoffers worden daarom niet als lid toegelaten. Zoek je lotgenotencontact met ouders, partners, familie en vrienden van slachtoffers? Zoek je hulp voor partners, familie en vrienden? De omgeving kan veel voor iemand betekenen. Zij kunnen een luisterend oor bieden, signalen oppikken en zo nodig hulpverlening inschakelen. Zorgen voor iemand met psychische problemen kan zwaar zijn. Zeker als het om je kind, partner, ouder, broer, zus of een goede vriend gaat. De Landelijke Stichting Familievertrouwenspersonen (LSFVP) biedt informatie, advies en ondersteuning aan familie en naasten van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg.
De Veerkracht van de Menselijke Geest
Ik weet wel zeker dat het in principe mogelijk is dat je man zijn nare ervaringen ondertussen een plaats heeft gegeven. Dat doen de meeste slachtoffers van seksueel (en ander) geweld vroeg of laat, met of zonder professionele hulp. Daarmee wil ik zeker de ernst van de feiten niet banaliseren: bij seksueel geweld is er altijd een groot risico op schade. Er zijn veel mensen die er lang onder lijden. Tegelijk mogen we ook niet vergeten dat mensen veerkrachtige wezens zijn, die vreselijke dingen kunnen meemaken en uiteindelijk toch gelukkig kunnen worden. Soms met de hulp van hun omgeving of van professionele hulpverleners. Soms volledig op eigen kracht.